«تأمین سرمایه» ها کاتالیزور خصوصی سازی

واسطه های مالی به عنوان نهادهای اجرایی و عملیاتی بازار، با برخورداری از کارکردی چندمنظوره، نقش مهمی را در یک بازار توسعه یافته اوراق بهادار ایفا می کنند. فعالیت هایی نظیر تأمین سرمایه و پذیره نویسی، عرضه اولیه، مدیریت پرتفوی، انجام سفارش های خرید و فروش مشتریان، مشاوره، ادغام، تملک، تغییر در ساختارهای سازمانی از جمله مهمترین آن است.
تأسیس و فعالیت واسطه مالی، مستلزم وجود معیارهایی درباره صلاحیت، برخورداری از دانش، منابع و مهارت های لازم و کفایت سرمایه واسطه مورد نظر، تضمین رفتار منصفانه، صادقانه و حرفه ای با مشتریان، رعایت قوانین و مقررات، تفکیک صحیح وظایف و مسئولیت ها و مواردی از این قبیل است.
با بررسی وظایف و کارکردهای شرکت تأمین سرمایه به عنوان یکی از واسطه های مالی بازار اوراق بهادار، ایجاد چنین نهادی در ایران به عنوان واسطه مالی در بازار اوراق بهادار ضروری به نظر می رسد که در قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذرماه ،۱۳۸۴ درباره نحوه تأسیس، فعالیت، دریافت مجوز و نظارت بر آن به روشنی تأکید شده است.
یکی از فعالیت های اصلی مالی در بازار اولیه، بانکداری سرمایه گذاری یا پذیره نویسی است . واحدهای اقتصادی خصوصی و دولتی از طریق عرضه خصوصی و یا عرضه عمومی اوراق بهادار به سرمایه مورد نیاز دسترسی پیدا کرده و برای این منظور خدمات مؤسسات تأمین سرمایه از طریق ارائه مشاوره، پذیره نویسی و تأمین سرمایه نقش اساسی را ایفا می کند.
واژه «بانک سرمایه گذاری» به طور کلی برای توصیف مؤسساتی به کار می رود که فعالیت اصلی آنها گردآوری سرمایه برای شرکت های نیازمند سرمایه است و به عبارتی اعتبارات میان مدت و بلندمدت را برای متقاضیان منابع مالی فراهم می کنند.
فعالیت شرکت های تأمین سرمایه را می توان در سه مرحله مورد بررسی قرار داد. در ابتدا شرکت های تأمین سرمایه تعهد پذیره نویسی را که شاید وظیفه اصلی آنهاست، انجام می دادند. سپس این شرکت ها فعالیت خود را به کارگزاری و داد و ستد مستقیم اوراق بهادار گسترش دادند. گسترش فعالیت ها، حدود تملک، ادغام و تغییر ساختار سرمایه را در بر می گرفت. اما شرکت های تأمین سرمایه در نهایت به بلوغ لازم دست یافتند. مشارکت در بازسازی صنایع، سرمایه گذاری در صنایع پیشرفته و دیگر شرکت ها و مدیریت وجوه اداره شده صندوق های بازنشستگی و شرکت های سرمایه گذاری مالی و . . . و فعالیت حرفه ای در بورس در زمره این فعالیت هاست.
سابقه پیدایش بانک های سرمایه گذاری در انگلستان به ۲۰۰ سال پیش بازمی گردد. در ابتدا فعالیت این قبیل بانک ها تأمین مالی دولت ها بود. بعد ها نقش خود را در تأمین مالی واردات و صادرات توسط شرکت های کوچک تر ایفا نمودند. این تأمین مالی از طریق صدور برات انجام می شد تا هم فروشنده و هم خریدار کالاهای تجارتی بتوانند نقدینگی لازم را داشته باشند. بین سال های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ فعالیت بانک های سرمایه گذاری در امر صنعت متمرکز شد و رشد عمده صنعت در انگلستان یکی از دلایل این امر بود. ارائه خدمات از طریق مشاوره یا تعهد خرید توسط مؤسسات تأمین سرمایه نیز صورت می گرفت.
تا دهه ۷۰ این مؤسسات به شکل شرکت های تضامنی کار می کردند و حتی تا سال ۱۹۹۹ بانک های تجاری و سرمایه گذاری از یکدیگر جدا بودند. همچنین در سال ۱۹۸۰ تملک و ادغام از جمله سیاست های محوری دولت کارگری بود و ابزاری ضروری برای تجدید ساختار صنایع انگلستان محسوب می شد که این مؤسسات نقش مهمی را در این راه ایفا کردند.
سقوط بازار سهام در اکتبر ،۱۹۲۹ ورشکستگی پی در پی بانک ها و دوران رکود شدیدی که به دنبال آن پدیدار شد، مقامات آمریکایی را برآن داشت تا کنترل بیشتری بر بانک ها داشته و از مداخله آنها در بازار بکاهند. قوانین مصوب در این سال ها از جمله قانون بانکداری در سال ۱۹۳۳ نقطه عطفی در تاریخچه بانکداری سرمایه گذاری به شمار می رفت. هم اکنون بازار مالی در سرتاسر جهان تا حد زیادی تحت سلطه بانک های سرمایه گذاری آمریکایی است، و بانک های آلمان و سوئیس پس از آن قرار دارند.
در سال های پیش از انقلاب اسلامی نیز توجه به مؤسسات تأمین سرمایه و فعالیت و خدماتی که ارائه می دهند، وجود داشته است؛ اما فعالیت چنین مؤسساتی بدون تدوین قوانین و مقررات لازم، صرفاً در قالب اساسنامه آنها لحاظ شده بود. به عنوان نمونه، بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران (۱۳۳۸) و بانک توسعه و سرمایه گذاری ایران (۱۳۵۲)، شرکت خدمات مالی ایران (۱۳۵۳) و شرکت سرمایه گذاری ملی ایران (۱۳۵۴) از جمله این مؤسسات بودند.
● وظایف و نقش مؤسسات تأمین سرمایه در بازار مالی
شرکت های تأمین سرمایه از بدو تأسیس تا به امروز، شاهد تحولات متعددی بوده اند. چنانکه امروز دامنه وسیعی از فعالیت ها و خدمات توسط این مؤسسات صورت می پذیرد. هر چند از وظایف شرکت های تأمین سرمایه را می توان تسهیل تأمین مالی شرکت ها، تشکیل سرمایه، انتقال غیرمستقیم منابع از طریق واسطه های مالی و افزایش کارایی اطلاعات بازار مالی نام برد، اما می توان در سطح تخصصی تر این نقش را به صورت زیر دسته بندی کرد:
۱) پذیره نویسی و توزیع اوراق بهادار جدید
۲) ارائه مشاوره مالی
۳) انجام تحقیقات مالی برای سرمایه گذاران و مشتریان
۴) بازارگردانی در حوزه اوراق بهادار خصوصی
۵) سرمایه گذاری در حوزه های پر ریسک
۶) خرید و فروش در بازارهای مالی بین المللی
۷) ارائه خدمات مدیریت دارایی ها
این مؤسسات در حوزه مدیریت دارایی های مالی نیز می توانند اقداماتی نظیر سبدگردانی، تشکیل انواع صندوق های سرمایه گذاری، طراحی اوراق بهادار جدید، مدیریت ثروت اشخاص، مشاوره مالی، مشاوره در خصوص تملک و ادغام، خدمات مشاوره در خصوص ساختاردهی مجدد، خدمات مشاوره در خصوص تأمین مالی و مدیریت ریسک و مهمتر از همه واگذاری فعالیت های اقتصادی از دولت به بخش خصوصی را انجام دهند.
● خصوصی سازی و ضرورت استفاده از مؤسسات تأمین سرمایه در ایران:
خصوصی سازی در دهه های اخیر به عنوان سیاستی مؤثر در افزایش کارآمدی اقتصاد ملی در اغلب کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، مطرح است.
دو دهه گذشته را می توان دوران طلایی برای سرمایه داری مالی به حساب آورد که از نشانه های آن می توان به رشد سریع در ارزش کل و حجم داد و ستد در بازارهای سرمایه جهانی (بویژه بورس های اوراق بهادار) و همچنین گسترش برنامه های خصوصی سازی اشاره کرد.
اگر چه دولت ها، عموماً، برنامه های خصوصی سازی را بیش از هر چیز برای بهبود وضعیت اقتصادی به کار می گیرند، اما آنها امیدوارند که خصوصی سازی بتواند از طریق عرضه سهام به عموم، موقعیت بازارهای سهام ملی آنها را بهبود بخشد. بسیاری از پژوهش های اقتصادی اخیر با نشان دادن رابطه مستقیم میان توسعه بازار سرمایه و رشد اقتصادی، انگیزه جدیدی در این زمینه ایجاد کردند.
در اجرای سیاست های ابلاغی اصل ۴۴ تشکیل نهادهای مالی و پولی مختلفی با مالکیت غیردولتی ضرورت دارد که با توجه به نقش و کارکرد شرکت های تأمین سرمایه به نظر می رسد این شرکت ها بتوانند نقش مهمی را در این زمینه ایفا کنند.
● دلایل ایجاد مؤسسات تأمین سرمایه در ایران
۱) نیاز شرکت ها به استفاده از خدمات این مؤسسات برای تأمین سرمایه مورد نیاز
۲) بهبود مدیریت مالی شرکت ها از طریق ارائه خدمات مشاوره مالی
۳) قیمت گذاری مناسب سهام شرکت های اصل ۴۴
۴) ضرورت افزایش میزان تشکیل سرمایه در کشور و گسترش سهم بخش خصوصی در تشکیل سرمایه
۵) راهنمایی خریداران
۶) رونق بخشیدن به بازار ادغام و تملک کشور
پایان دادن به سه دهه حاکمیت دولت بر اقتصاد کشور و ایجاد بخش خصوصی قدرتمند نیازمند اجرای درست سیاست خصوصی سازی، از طریق ایجاد زمینه های لازم و کافی برای تحقق اهداف خصوصی سازی در بلندمدت، است.
مؤسسات تأمین سرمایه هم اکنون فعالیت خود را در کشور به مفهوم واقعی و امروزی خود که همانا ارائه دهنده خدمات متنوع مالی است آغاز نمودند . نکته قابل توجه این که در قوانین پولی و بانکی کشور و مصوبات شورای پول و اعتبار نیز تعریف واضح و روشنی از بانک سرمایه گذاری نشده است. در تبصره ۳ قانون عملیات بانکی بدون ربا، اعطای تسهیلات توسط بانک ها در قالب عقود محدود شده است و عملاً تفاوتی بین بانک های تخصصی و تجاری وجود ندارد، بویژه آنکه قانون عملیات بانکی بدن ربا، بنا به ماهیت خود به سرمایه گذاری و مشارکت معطوف است.
خلأ خدمات حاصل از فعالیت این مؤسسات در بازار مالی ایران همواره وجود داشته است. بخصوص در نحوه انجام معامله بلوکی سهام از جمله ملی مس ایران و فولاد مبارکه اصفهان طی ماه های گذشته، این خلأ بیشتر حس می شود.

سید روح الله حسینی مقدم

منبع : روزنامه ایران