تاملی بر لایحه بازدارنده ایمنی زیستی

"به بیوتکنولوژی توجه ویژه‌ای بکنید چون رشته مهمی است". "مقام معظم رهبری"
از منظر علم دوستی، علم پروری و تلاش برای دستیابی به فناوری، کشورهای جهان، سیاستمداران و ملل آن را دریک نگاه کلی می توان به دو دسته تقسیم کرد.
دسته اول انواعی از کشورها و ملل گستاخ، جسور، بلندپرواز، بی پروا، شجاع و علم دوست هستند. این کشورها برای توسعه مرزهای دانش تلاش فراوانی می کنند و ریسک همراه دستیابی به و استفاده از فناوری را هم می پذیرند، گروه گستاخ و متهور این دسته برای ارزیابی ریسک و مدیریت آن اهمیتی قائل نیستند و گاهی فجایعی را به بار می‌آورند که جبران آن به زمان و منابع گسترده ای نیاز دارد. اما برخی از ملل این دسته با وجود بلند پروازی، شجاعانه ریسک همراه استفاده از فناوری را می‌پذیرند و با به حداقل رساندن، آن را مدیریت می‌کنند.
دسته دوم کشورهای ترسو، "محتاط"، دانایی هراس، دانایی ستیز و "منتظر" هستند. این کشورها با ترس از اشتباه یا ریسک زیست محیطی و آثار ناشناخته یک فناوری جدید، اول منتظر می مانند تا دیگران صاحب فناوری بشوند و از آن استفاده کنند و بعد و به زعم خود بدون هرگونه ریسکی آن را مورد استفاده قرار دهد.
بیشتر ابداعات بشری، توسعه مرزهای دانش، و فناور های امروز حاصل تلاش کشورهای دسته اول است. مللی که اگرچه دستاوردهای آنها گاهی تحت عنوان ساختار شکنی مورد مذمت دسته دوم قرار می گیرد ولی در انتهای کار پیروز میدان هستند. این کشورها منابع طبیعی و انسانی را از آن خود کرده و مانع از دستیابی دیگران به آن فناوری ها می شوند و در نهایت منافع شجاعت (و حتی گستاخی) خود را در صدور دانش فنی و محصول نهایی به کشورهای دسته دوم از آن خود می کنند.
روحیات ملل مختلف و به ویژه رهبران آنها در زمانهای مختلف از منظر مورد بحث ایستا نیستند. آنها ممکن است در دوره های خاصی متحول شده و جزو کشورهای دسته اول و در دوره ای دیگر خمود شده و جزو کشورهای دسته دوم محسوب شوند. مطالعه تاریخ توسعه علمی ملل مختلف نشان دهنده انطباق پیشرفت های علمی و دستاوردهای غیر قابل انکار ملل با روحیه شجاعت؛ و عقب ماندگی و وابستگی آنها با روحیه "احتیاط" و جبن دارد.
بارزترین مثالی که در حال حاضر می توان از آن نام برد دستیابی کشورهای مختلف به "فناوری هسته ای" است. کشورهای گستاخ و ساختار شکن به این فناوری دست یافتند، آن را به انحصار خود درآوردند و از آن استفاده جنایتکارانه کردند. سپس همین کشورها به بیان نکات منفی و "آثار سوء جانبی" این فناوری پرداخته و جهان را مجاب کردند که باید برای کنترل این فناور "پروتکل" بنویسند تا ضمن "توزیع منافع" این فناوری از "خطرات" آن جلوگیری شود. اما کشورهای محتاط، از ابتدا ترسیدند، ریسک نکردند و حاضر نشدند "محیط زیست" و "سلامت مردم" خود را به خطر بیندازند. آنها منتظر ماندند تا فناوری به بلوغ خود برسد و علاوه بر استفاده های جنایتکارانه منافع آن نیز معلوم شود. اما اکنون همین کشورها برای استفاده های بشردوستانه از همین فناوری باید از کسانی که سابقه استفاده جنایتکارانه از آن را دارند اجازه بگیرند.
کشور ایران که سیاستمداران و تصمیم سازان آن، به ویژه در حکومت های قاجار و پهلوی به کشوری محتاط و جبون تبدیل شده بود، در زمان ظهور این فناوری اسیر "مدیران غافل و جبون و دانشمندان محتاط" شده بود که موجب عدم دستیابی ایران به این فناوری شدند.
پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام فقید حکایت از تحول ملتی دارد که برای احقاق حقوق خود در همه عرصه ها به پا خواسته است. این روحیه که به درجات متفاوت امروز نیز ادامه دارد و به ویژه در سایه حمایت گسترده ای که رهبر معظم انقلاب از توسعه فناوری های نو به عمل می آورند، در عرصه های علمی و بین المللی نمود ویژه ای یافته است. افزایش سهم ایرانیان از تولید دانش جهانی، تلاش برای دستیابی به فناوری هسته ای و فناوری های نو نظیر استفاده از سلولهای بنیادین، نانوتکنولوژ ی و بیوتکنولوژی مدرن (مهندسی ژنتیک) نمونه هایی از دستاوردهای این روحیه شجاعت و "تردید زدایی" در عرصه های علمی هستند. اکنون ملت ایران در دو مرحله مختلف از ظهور و بلوغ چند فناوری قرار دارد.
۱) مرحله بلوغ فناوری هسته ای و تکامل پس از بلوغ آن.
۲) مرحله ظهور و بلوغ فناوری های نانو و بیوتکنولوژی به ویژه مهندسی ژنتیک و استفاده از محصولا تراریخته. ایرانیان مصمم هستند با وجود هزینه های بالا، به همه این فناوری ها و فناوری های دیگر دست یابند و از آن استفاده کنند.
دستیابی به فناوری هسته ای هزینه های خود را داشته است زیرا در مرحله ظهور و بلوغ آن "احتیاط" و "غفلت" را برگزیده بودیم. دستیابی به مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته چنانچه امروز "احتیاط" پیشه کنیم نیز در آینده ای نه چندان دور هزینه زیادی را برای ملت ایران به دنبال خواهد داشت. در آینده نه چندان دور باید علاوه بر وارد کردن محصولات نهایی تراریخته که هم اکنون نیز آغاز شده است همچون فناوری هسته ای هزینه های جانبی آن را نیز بپردازیم.
فناوری مهندسی ژنتیک از دهه ۱۹۷۰ میلادی آغاز شد. در دهه ۱۹۸۰ مهندسی ژنتیک گیاهان انجام شد. در دهه ۱۹۹۰ اولین گیاهان تراریخته به تولید انبوه رسیده و مورد مصرف عمومی قرار گرفتند. در انتهای ۱۹۹۷ بیش از ۱۱۴ میلیون هکتار از اراضی جهان به کشت محصولات تراریخته اختصاص یافت. در ایران نیز دستاوردهای دانشمندان متعدد ایرانی آوازه جهانی پیدا کرد. این دستاوردها ناشی از تحول روحی و شجاعت ملت و رهبران آن در دو دهه گذشته بوده است. اما در سال های اخیر اراده نانوشته ای برای بازدارندگی این فناوری ها به صورت نهانی اما مصمم و مستمر بوجود آمده است. این اراده همانند اراده ای که مانع دستیابی ایرانیان به فناوری هسته ای در زمان نضج آن شد هم ریشه خارجی و هم ریشه داخلی دارد. ریشه خارجی مخالف دستیابی ایران به فناوری مهندسی ژنتیک و انگیزه های آن کاملا مشخص و بی نیاز از توضیح است. پیشگیری از ادامه تحصیل ایرانیان در رشته های حساس مهندسی ژنتیک و عدم ارسال تجهیزات و مواد حساس به بهانه های مختلف و تدوین پروتکل های پیچیده و ... نمونه هایی از ارداه خارجی برای بازدارندگی است. اما در داخل، با فرض عدم هرگونه ارتباط و خط گیری مخالفین استفاده از محصولات تراریخته با بیگانگان، دو دسته مانع پیشرفت این فناوری هستند. دسته اول افراد ناآگاه و "محتاط" و دسته دوم افراد "خصلتی" با انگیزه های شخصی و متفاوت هستند. تلاش هماهنگ این مخالفین داخلی که به طور ناخواسته منطبق با اراده بیگانگان شده است، منجر به تصویب لایحه ای در هیئت وزیران شده است که "لایحه قانون ملی ایمنی زیستی" نامیده می شود.
این لایحه بازدارنده که با مخالفت قاطع انجمن های علمی ایمنی زیستی، بیوتکنولوژی، ژنتیک و تعداد بسیاری از متخصصین و کارشناسان کشور روبرو شده است، بدون کوچکترین اهمیتی به این دیدگاه کارشناسان تقدیم مجلس شورای اسلامی شده و در دستور کار قرار دارد. تصویب این لایحه موجب عقب افتادن کشور در زمینه مهندسی ژنتیک و تولید محصولات تراریخته و تبدیل کشور به واردکننده محض و مطلق این قبیل محصولات خواهد شد. این لایحه قابلیت اصلاح ندارد و از انتظار جامعه علمی ذیربط کشور این است که نمایندگان دلسوز و علم پرور مجلس شورای اسلامی با کلیات آن مخالفت کنند. این انتظار به حق جامعه علمی کشور است که به احترام رهبر معظم انقلاب، لا اقل امسال و در سالی که با عنوان "نوآوری و شکوفایی" مزین شده است، با تصویب این لایحه ضد توسعه علمی مانع جدیدی پیش روی "شکوفایی" این شاخه از "نوآوری" های علمی ایجاد نکنیم.
اکنون زمان تشخیص نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی است که یا آنگونه که رهبر معظم انقلاب فرموده اند توجه ویژه ای به بیوتکنولوژی داشته باشند یا مصداق لعن و نفرین آیندگان باشند؛ آیندگانی که همچون رهبر فرزانه انقلابمان بر سرشان فریاد خواهند کشید که: "لعنت خدا بر آن کسانی که در هنگام خود، اولویت علم و تحقیق را در این کشور نفهمیدند و کشور را عقب نگه داشتند." ("مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای هیئت دولت در آستانه نیمه شعبان ۱۳۸۶")

دکتر بهزاد قره یاضی
رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران

منبع : سایت الف