صنعت; موتور محرکه توسعه اقتصادی

از آن جا که امروزه صنعت نقش عمده ای را در تولید و اشتغال برعهده دارد و بخش قابل توجهی از صادرات غیرنفتی را نیز به خود اختصاص داده است و ورودی سایر بخش های اقتصاد را نیز فراهم می کند، لذا نیاز به تدوین استراتژی صنعتی و توجه به صنعت الزامی و ضروری به نظر می رسد. چندی قبل سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل(یونیدو) جدیدترین گزارش توسعه صنعتی سال ۲۰۰۹ جهان را منتشر کرده است. براساس این گزارش ایران از نظر شاخص رقابت صنعتی طی سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ رشد قابل ملاحظه ای داشته است، اما باید اثرات بحران مالی جهانی بر بخش صنعت بررسی شود تا صنعت جوان و در حال رشد ما از این بحران آسیب زیادی نبیند و بتواند به رشد خود ادامه دهد.
صنعتی شدن لزوما تنها راه دستیابی به رشد سریع و افزایش درآمد سرانه نیست. در بسیاری از کشورها با گسترش صادرات مواد معدنی و منابع طبیعی مانند نفت، درآمدها افزایش پیدا کرده است، اما در بلندمدت برای حفظ روند رشد به صورت پایدار قطعا اقتصادی مبتنی بر یک صنعت پویا مورد نیاز است. به طور تاریخی نیز پس از جنگ جهانی دوم برای بسیاری از کشورهای نوظهور ازجمله کشورهای شرق آسیا واژه صنعتی شدن مترادف با توسعه بود و دستیابی به اهداف مختلفی در روند صنعتی شدن مد نظر قرار داشت.
● گزارش یونیدو درباره توسعه صنعتی در ایران
سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل(یونیدو) جدیدترین گزارش "توسعه صنعتی سال ۲۰۰۹ جهان" را منتشر کرده است. براساس این گزارش ایران از نظر شاخص رقابت صنعتی طی سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ رشد قابل ملاحظه ای داشته است. در حالی که نمره ایران بر اساس این شاخص در سال ۲۰۰۰ بالغ بر ۱۴۴% بود این رقم در سال ۲۰۰۵ به ۱۸% رسیده است.
(شاخص رقابت صنعتی ارقامی از۰ تا ۱ را در بر می گیرد که هرچه این رقم بیشتر باشد دلالت بر قدرت بیشتر کشور مربوط در زمینه رقابت با دیگر کشورها در حوزه تولیدات صنعتی دارد.) این شاخص بر پایه فاکتورهایی از جمله سرانه ارزش افزوده بخش صنعت، سرانه صادرات صنعتی، سهم ارزش افزوده بخش صنعت در تولید ناخالص داخلی، سهم صادرات صنعتی در کل صادرات، سهم تولیدات با تکنولوژی بالا و متوسط در ارزش افزوده، و سهم صادرات با تکنولوژی بالا و متوسط در صادرات صنعتی محاسبه می شود.
سرانه ارزش افزوده بخش صنعت ایران از ۱۹۹دلار در سال ۲۰۰۰ به ۳۰۰ دلار در سال ۲۰۰۵ رسید. سرانه صادرات صنعتی ایران نیز از ۴۲ دلار به ۱۰۲ دلار افزایش پیدا کرد. سهم ارزش افزوده بخش صنعت در تولید ناخالص داخلی از ۱۳ درصد به ۱۶ درصد، سهم صادرات صنعتی در کل صادرات از ۹/۴ درصد به ۱۱/۶ درصد، سهم تولیدات با تکنولوژی بالا و متوسط در ارزش افزوده از ۳۴/۷ درصد به ۴۳/۶ درصد و سهم صادرات با تکنولوژی بالا و متوسط در صادرات صنعتی از ۱۸/۱ درصد به ۲۶/۳ درصد افزایش یافته است.
با افزایش شاخص رقابت صنعتی ایران رتبه این کشور نیز در میان ۱۲۲ کشور مورد مطالعه افزایش داشته است. ایران از این نظر در سال ۲۰۰۰ رتبه ۹۸ را به خود اختصاص داده بود که با ارتقای ۱۳ پله ای طی پنج سال به رتبه ۸۵ در سال ۲۰۰۵ رسیده است.
● صنعت جهانی پس از بحران مالی جهان
نشریه اقتصادی اکونومیست طی گزارشی تحلیلی از کاهش شدید تولیدات صنعتی در جهان نوشت: صنعت در گردباد رکود جهانی گرفتار شده است. بحران مالی جهانی، بحران صنعتی را ایجاد کرده و کاهش شدید تولید را به همراه داشته است که تلاش و برنامه ریزی دولت ها را می طلبد. در حال حاضر برای حمل یک کانتینر کالا از جنوب چین به اروپا از صادرکنندگان هیچ هزینه حملی گرفته نمی شود، در صورتی که فرستنده محموله مذکور در تابستان ۲۰۰۷ باید یک هزار و۴۰۰ دلار هزینه حمل پرداخت می کرد.اکنون وجود کشتی های باری نیمه خالی یکی از نشانه های کاهش جهانی تولید است. سفارشات ابزارآلات ماشینی آلمان در دسامبر ۴۰ درصد پائین تر از میزان سال گذشته بود. بیش از ۹هزار چینی یا همان صادرکنندگان اسباب بازی ورشکست شدند.
محموله رایانه های نوت بوک تایوان در ماه ژانویه یک سوم کاهش داشت. شمار خودروهای مونتاژ شده در آمریکا ۶۰ درصد پائین تر از سطح مونتاژ در ژانویه ۲۰۰۸ است. قدرت مخرب بحران مالی جهانی در سال گذشته آشکار شد و شدت بحران تولید هنوز درحال نزول کردن است. در حقیقت صنعت در گردباد رکود جهانی گرفتار شده است.
بر اساس این گزارش تولید صنعتی در سه ماه اخیر ۶/۳ درصد و ۴/۴ درصد در آمریکا و انگلیس کاهش یافت که برابر با کاهش ۸/۱۳ درصد و ۴/۱۶ درصد سالانه است. برخی از مردم این کشورها علت رکود را وال استریت و این شهر می دانند، اما سقوط اقتصادی در کشورهای وابسته به صادرات تولیدات بسیار بدتر است، زیرا به مصرف کنندگان کشورهای مدیون وابستگی دارند. تولید صنعتی آلمان در فصل چهارم ۸/۶ درصد در تایوان۷/۲۱ درصد و ژاپن ۱۲درصد کاهش یافت و این مساله به توضیح این مطلب کمک می کند که چرا کاهش تولید ناخالص داخلی سریع تر از میزان دهه ۹۰ است.
در گزارش اکونومیست آمده است: تولید صنعتی در خطر است و جهان چنین کسادی را از نخستین شوک نفتی در دهه ۷۰ تاکنون ندیده است. صنعت در شرق اروپا همچنین برزیل، مالزی و ترکیه در حال رکود است. هزاران کارخانه در جنوب چین متروک شده اند و کارگران آنها برای مراسم سال جدید به خانه های خود رفته اند. آیا صنایع را باید نجات داد؟ بر اساس این گزارش با وجود طرح نجات برای نظام مالی از دولت ها درخواست می شود صنعت را نیز نجات دهند.
علاوه بر بانکداران برنامه ریز، کارگران کارخانه نیز مستحق کمک هستند. تولید هنوز بخشی بزرگ برای استخدام نیروهای کار است و در شهرهایی نظیر دیترویت، اشتوتگارت و گانگژو بسیار مشهود به نظر می رسد. ورشکستگی یک تولید کننده مشهور نظیر جنرال موتورز به منزله ضربه ای مهلک به عقیده مردم نسبت به چشم اندازهای خود است، زیرا در آن زمان کمبود اطمینان بر اقتصاد تاثیر گذاشت. بنابراین آیا درست است که حمایتی ویژه از صنعت به عمل آید؟ با وجود آشفتگی های تولید، پاسخ این پرسش خیر است. گزینه بدون دردسر وجود ندارد.
● صنعت ایران پس از بحران مالی جهان
ایران در سال جاری به مدد درآمد نفتی توانست منابع مالی لازم برای اجرای بسیاری از پروژه ها و سرمایه گذاری هایش را فراهم کند. طرح حذف یارانه ها یکی از طرح هایی بود که در سال ۲۰۰۸ میلادی عنوان شد و اجرای آن از نظر شمار زیادی از طرفداران سیاست های اصلاحاتی اقتصادی مطلوب بود. حذف یارانه ها به خصوص در بخش سوخت می تواند زمینه ساز اصلاحات در اقتصاد ایران باشد و به رغم فشارهایی که در سال های اول آن به اقتصاد وارد می کند به تدریج از این مشکلات کم می شود. طرح حذف یارانه ها که در سال ۲۰۰۸ میلادی توسط ایران اعلام شد نه تنها در داخل بلکه در بسیاری از مراکز علمی جهان مورد بحث قرار گرفت. جهانیان بر این باورند که حذف یارانه سوخت در ایران می تواند نقش به سزایی در تعدیل بازار نفت داشته باشد، البته دیگر کشورهای درحال توسعه نیز باید این طرح را اجرا کنند، البته حذف یارانه نفتی نباید فشاری به زندگی اقشار آسیب پذیر وارد کند و باید در ازای حذف یارانه نفتی یارانه هایی به بخش بهداشت و درمان، آموزش و ... داده شود.
با آغاز بحران مالی جهانی و تاثیرآن بر همه کشورهای جهان، کشور ما هم از اثرات آن دور نماند و اثرات آن بر بخش های مختلف اقتصاد ایران نمایان شد. بنابراین اثرات این بحران بر بخش صنعت به عنوان یکی از محوری ترین بخش ها باید به صورت علمی و شفاف بررسی شود تا صنعت جوان و در حال رشد ما از این بحران آسیب زیادی نبیند.

نویسنده : سید حسین امامی

منبع : روزنامه مردم سالاری