کرکوند، شهری برای تمام فصول

در طول تاریخ همواره شهر ها به علل مختلف دستخوش تغییرات شده اند و در این مسیر یا توسعه یافته اند یا اضمحلال پذیرفته اند .
با تحول ، توسعه و دگرگونی است که سنگ بنای تاریخ یک شهر محک می خورد و در این دگردیسی آنچه از گذشته باقی می ماند و رنگ قدمت می پذیرد ، تاریخ یا آثار تاریخی آن شهر را پدید می آورند .
شهر کرکوند، همنشین دیرباز زاینده رود این روزها دگرگونی را دوباره تجربه می کند. این شهر که روزگاری در زمینه کشاورزی سرآمد بود، اکنون توسعه صنعتی را تجربه می کند و کشاورزی را وا می نهد.
کرکوند از عصر صفوی تاکنون دستخوش تغییرات بسیاری شده است. اما همسایگی با صنایع بزرگ کشور نظیر ذوب آهن، مجتمع فولاد مبارکه، صنایع نظامی و کارخانجات متعدد و از سوی دیگر مهاجرپذیری و اسکان نیروی کار در این خطه، سرعت تغییرات را در این شهر بالا برده است. چندی پیش که پس از سال ها برای شرکت در مراسم یادبود یکی از بزرگان نام آشنای این شهر به این مکان سفر کرده بودم، کرکوند در حال پوست انداختن بود.
جوانان، شهر را فتح کرده بودند و خانه های آشنا و بام های کاهگلی جای خود را به آجر و آهن می سپردند.
نسل جوان بی هیج درنگی بنای زندگی خود را روی ویرانه بناهای کهن استوار می کرد. با خود اندیشیدم آیا در آینده چیزی باقی خواهد ماند تا قدمت آن، شهر را به گذشته پیوند بزند. چرا که گفته اند: «قوم بی تاریخ، قوم گمشده ایست که حتی اگر مرزهای فرهنگ و صنعت امروز را هم در نوردیده باشد در جست وجوی ریسمان هایی در دل تاریخ است تا به آن چنگ بزند و احساس هویت کند. از همین روست که سرزمین های نه چندان کهن که در اطراف ما فراوان یافت می شوند به هر اسبابی متوسل می شوند تا پیشینه ای بسازند برای افتخار.»
● پیشینه شهر
در مقدمه کتاب کرکوند که از سوی شهرداری این شهر منتشر شده درباره تاریخ و جامعه شناسی تاریخی این خطه به نقل از دکتر علی محمدی آسیابادی آورده شده است که این منطقه به احتمال قوی در دوره مغول و به دنبال اصلاحات غازان خان و مقارن با مهاجرت عشایر و ایلات به نقاط مرکزی ایران شکل گرفته و شهر کرکوند از طریق اسکان کوچ نشینان پدید آمده است.
عده ای ساختار دستوری کلمه کرکه+ وند که دارای پسوند اتصاف قبیله ای و عشیره ای است را مبین این احتمال می دانند.
آنچه مسلم است بسیاری از خانواده های قدیمی شهر خود را قشقایی و از طایفه صفی خانی و از نوادگان صفی خان می نامند.
در نامگذاری این شهر نیز برخی آن را برگرفته از کلمه کرکت قشقایی به معنی شانه آهنی مخصوص قالیبافی (دفتین) و عده ای نیز برگرفته از کلمه (کرک یا کرکه) به معنی زنگوله های بزرگ کاروان و برخی دیگر نیز به معنای صاحبان مرغ و ماکیان می دانند.
کم شمار شدن طایفه صفی خانی در ایل قشقایی در سده های اخیر و تبدیل شدن آن از طایفه به تیره در اثر اسکان یافتن، پیشینه قالیبافی و بافندگی با دارهای افقی و زمینی در دهه های گذشته همچون قشقاییان، استفاده از آرخالق (نوعی پوشش قشقایی) به عنوان لباس برای مردان در نسل قدیم شهر و از همه مهم تر وجود سنگ قبر صفی خان احتمال اسکان قشقاییان طایفه صفی خانی در این نقطه را پررنگ تر می کند که خود گزارش جداگانه ای را می طلبد.
روایتی نیز از پیران شهر نقل می شود که نام این شهر در گذشته کرکه بند بوده است به این معنا که کاروان داران برای عبور از مناطق پرخطر و مقابله با راهزنان در این منطقه اتراق می کرده اند تا ضمن بستن زنگوله های بزرگ شتران (کرکه) با پارچه، تحت حمایت مردان شجاع و دلاوران این ایل قرار بگیرند. از آن رو این منطقه را کرکه بند و نهایتاً کرکه وند نامیده اند.
● آثار از دست رفته
هرچند بسیاری از آثار تاریخی کرکوند براثر بی توجهی از دست رفته است. اما از شواهد و قرائن برمی آید که این شهر در اوایل دوره صفویه مرکزیت و اهمیت داشته است. چندان که در طومار شیخ بهایی به همین نام امروزین از آن یاد شده است.
تا چندی پیش در ضلع غربی این شهر آثار باغی وجود داشت که به آن باغ نواب می گفتند و در قباله های قدیمی املاک از آن نام برده می شد.
اسناد و قراین تاریخی حاکی از تعلق باغ نواب به یکی از رجال برجسته خاندان صفوی یعنی میرزا رضی نوه شاه عباس اول است که وی در زمان شاه عباس دوم به دلیل تصرف در موقوفات به دستور شاه کور شده و اموالش نیز توقیف شد.
در سمت غرب باغ نواب نیز یک قبرستان قدیمی وجود داشت که به قبرستان صفوی ها موسوم بود و تا چند سال قبل هنوز سنگ مزارهای آن که تاریخ اوایل دوره صفویه را برخود داشت، در آن محل موجود بود.
● هویت فرهنگی
معماری نشانه هویت یک ملت است. آیا توسعه صنعتی معماری این شهر را از بین خواهد برد
علی رجب بهرامی، یکی از جوانان این شهر اکنون در شرکت پلی اکریل مشغول به کار است معتقد است که حفظ دستاوردهای تاریخی وظیفه جوانان است.
با او همراه می شوم او در حالی که دهانه اسبش را محکم در دست دارد به یک پژوپرشیای نقره ای تکیه می دهد و می گوید: قبول دارم که همه چیز در حال عوض شدن است، در سراسر این شهر شاید ۲۰ رأس اسب هم دیگر وجود نداشته باشد. دیر یا زود آسفالت های شهر به تسخیر ماشین ها در خواهد آمد چرا که اسب ها و ماشین ها همنشین های خوبی نیستند. او می گوید: تحول را نمی شود نادیده گرفت اما این دلیل نمی شود که تاریخ را به فراموشی بسپریم.
همانطور که نوع زندگی من و لباس پوشیدنم با نسل قدیم متفاوت شده است، نسل جدید هم زندگی را به نوع دیگری تجربه می کنند، اما هیچ دلیلی ندارد که مثلاً معماری و خانه سازی ما تحت تأثیر قرار بگیرد. البته این وظیفه جوان هاست که از فرهنگ و اهمیت آن با خبر شوند. در گذشته افرادی نظیر «حسن کل عبدالله حسین» یا «حاج علی خان» در قید حیات بودند که اطلاعات خوبی درباره گذشته و تاریخ کرکوند داشتند. هنوز هم نظیر آنها افراد مسنی در شهر وجود دارند که باید از تجارب و دانسته های آنان استفاده کرد.
هم اکنون در خیلی ازکشورهای پیشرفته اروپایی نظیر انگلیس، فرانسه و ایتالیا مردم در خانه ها و محلاتی زندگی می کنند که قدمت چند صد ساله دارد، ولی آنها با تغییر شیوه های زندگی، معماری خود را تغییر نداده اند.
سید مهدی جوزی، یکی از میهمانان این شهر که ساکن تهران است در این باره می گوید: من معمولاً هر سال یا ۲ سال یکبار برای دیدن اقوام به این شهر می آیم. تغییرات زیادی در شهر صورت پذیرفته که باور کردنی نیست اما به نظرم ساخت و سازهایی که جدیداً انجام می شود به نوعی با هویت این شهر جور نیست؛ یعنی ساختمان هایی است که مثلاً در تهران ساخته می شود و همه با آن معماری مشکل دارند. چه کسی گفته است که خانه همه شهرها باید شبیه خانه های تهران باشد. اگر قرار بود که مثلاً معماری خانه های کاشان، یزد و ابیانه شبیه به تهران باشد دیدن این شهرها که دیگر لطفی نداشت.
● حفظ آثار تاریخی
بهروز اسماعیلی رئیس شورای شهر کرکوند پیرامون توسعه شهر می گوید: باتوجه به شرایط این شهر و دگرگون شدن سریع آن و جابه جایی کشاورزی و صنعت در منطقه از مهم ترین سیاست های شورای شهر و شهرداری این است که با نهادینه کردن توسعه پایدار طوری برنامه ریزی شود که ضمن حفظ بافت تاریخی و آثار تاریخی موجود، توسعه شهری نیز جدی گرفته شود.
براین اساس طبعاً املاکی در طرح های عمرانی قرار می گیرد که در حال حاضر و در آستانه نوروز طرح تعریض، توسعه، آسفالت، روشنایی و فضای سبز خیابان اصلی شهر پایان پذیرفته است.
وی با اشاره به دسترسی های مناسب این شهر گفت: عبور آزادراه کنارگذر غرب از میان شهر کرکوند که شاهراه ارتباطی چندین استان بزرگ کشور است و همچنین نزدیکی به شهرستان های زرین شهر و مبارکه از امتیازات این شهر محسوب می شود که در صورت استفاده از پتانسیل های گردشگری، کرکوند می تواند شرایط ویژه ای داشته باشد.
بهروز اسماعیلی همچنین از مصوبه سفر استانی هیأت دولت به استان اصفهان و اختصاص ۱۰ میلیارد ریال برای طراحی خطوط بین شهری مترو برای سه شهر جدید استان خبر داد و افزود: براساس اعلام ناصر آرمان پناه مجری طرح ساخت خطوط متروی بین شهری، قرارداد طراحی فازهای اول و دوم این خطوط در چهار قطعه مستقل با مشاوران منعقد شده که طراحی همه خطوط تا پایان تیرماه آینده به اتمام می رسد.
وی گفت: یکی از این خطوط که خط ولایت نامگذاری شده از زرین شهر آغاز و با عبور از چمگردان، ورنامخواست، کرکوند، فولاد مبارکه به شهر مجلسی می رسد که در صورت تخصیص بودجه به علت آسان تر بودن ساخت خطوط بین شهری نسبت به متروی داخل شهری به خاطر حفر تونل این خطوط حداکثر تا ۳ سال دیگر به بهره برداری می رسد.
مهندس جواد سلطانی شهردار کرکوند نیز ضمن تشکر از اهتمام شهرداران قبلی در عمران این شهر، از اقدامات شهرداری در حفظ آثار تاریخی و فرهنگ سازی در این زمینه خبر داد و گفت: باتوجه به اهمیت امامزاده حلیمه خاتون در این شهر و حضور علاقه مندان ایشان از مناطق همجوار و وجود پتانسیل زیارتی و گردشگری و همچنین نزدیک بودن حسینیه ۴۰۰ ساله شهر به این مکان، شهرداری با تملک و آزادسازی زمین های اطراف این دو مکان اقدام به بازسازی این محوطه کرده است.
وی افزود: خوشبختانه باتوجه به اینکه آثار مذهبی، فرهنگی و تاریخی شهر در یک محدوده واقع شده اند، کار راحت تر انجام می شود به طوری که با طراحی یک محوطه گردشگری در آینده نزدیک یک مجموعه بزرگ فرهنگی و مذهبی را در کنار یکدیگر دارا خواهیم بود.
مهندس سلطانی از مرمت خانه اربابی، برج های کبوتر و حمام قدیمی کرکوند خبر داد و گفت: از برنامه های آتی شهرداری ایجاد یک سایت فرهنگی، تجاری و مذهبی با الهام از میدان نقش جهان اصفهان در زمینی با مساحت بیش از ۲۰ هزار متر در ضلع دیگر شهر است که می تواند بخشی از نیازهای توریستی و تفریحی منطقه را تأمین کند.

حمیدرضا صفایی

منبع : روزنامه ایران