گلوکوم یا آب سیاه چیست

گلوكوم یكی از بیماری های چشم است كه به عنوان یكی از شایع ترین علل نابینایی در جهان شناخته شده است.گلوكوم بیشتر در میان افراد بالاتر از ۳۵ سال شایع است. بینایی هر دو نفر از ۱۰۰ نفر این گروه سنی توسط گلوكوم تهدید می شود. كوری حاصل در گلوكوم در صورتی كه زود تشخیص داده شود، قابل كنترل است. زمانی كه به اشیا نگاه می كنیم، تصویر آن از طریق شبكیه و توسط اعصاب بینایی به مغز انتقال می یابد. این عصب همانند كابل برق عمل می كند كه حاوی یك میلیون سیم است و هر یك پیامی را به مغز انتقال می دهند كه مجموع این پیام ها در مغز ایجاد دید جانبی و دید مطالعه ای دقیق و مركزی می كند. گلوكوم به این سیم ها (رشته های اعصاب چشم) آسیب می رساند و باعث ایجاد نقاط كور در محدوده ای می شود كه تصویر قرار است در آن ایجاد شود. تا زمانی كه صدمات قابل توجهی به عصب بینایی وارد نشده است، مردم به ندرت متوجه این نقاط كور در دید جانبی خود می شوند.زمانی كه تمامی عصب آسیب دیده باشد، كوری حاصل می شود. خوشبختانه در صورتی كه گلوكوم زود تشخیص داده شود، كوری ناشی از گلوكوم به ندرت به وقوع می پیوندد.كلید جلوگیری از آسیب دید و عصب بینایی و كوری ناشی از گلوكوم تشخیص و درمان به موقع است. اكثر پزشكان می توانند تست های تشخیص گلوكوم را به عنوان قسمتی از معاینات فیزیكی دوره ای خود انجام دهند معاینه چشم توسط چشم پزشك بهترین دفاع در مقابل گلوكوم است و به این خاطر بهتر است چشم بزرگسالان متناوباً مورد معاینه یك چشم پزشك قرار گیرد.
• علل و نشانه ها
مایعی شفاف و صاف به نام زلالیه
(Aqueous humor) مرتباً در چشم در گردش است، این جریان داخلی می تواند به یك وان دستشویی كه شیرش همواره باز است، تشبیه شود كه اگر خروجی آب به طریقی مسدود شود، آب در وان دستشویی جمع می شود. پس اگر به طور مشابه خروجی مایع زلالیه به طریقی مسدود شود، فشار مایع درون چشم بالا رفته و این امر باعث می شود به عصب بینایی صدمه وارد شود.
انسداد این مجاری به چهار حالت ممكن است:
الف _ شایع ترین حالت های انسداد یكی تنگ شدن مجاری تخلیه به دلیل افزایش سن و دیگری انسداد مجاری تخلیه در اثر تجمع رسوبات زائد در محل است. این بسته شدن تدریجی باعث افزایش آرام فشار داخلی چشم می شود. به این حالت به دلیل ایجاد تدریجی آن گلوكوم مزمن با زاویه باز می گویند و اكثر بیماران بزرگسال مبتلا به این نوع گلوكوم هستند. گلوكوم مزمن با زاویه باز چنان آرام بینایی را به سرقت می برد كه بیمار تا زمانی كه صدمه اساسی به عصب بینایی اش نخورده باشد، از وجود آن باخبر نمی شود. باز هم متذكر می شوم كه به دلیل نبود نشانه و یا علائم از بیماری گلوكوم بهترین راه تشخیص مراجعه متناوب به چشم پزشك است.
ب _ حالت دوم معیوب بودن مجرای تخلیه چشم است. این نوع نقص در گلوكوم مادرزادی دیده می شود كه در آن دهانه مجرای تخلیه از بدو تولد غیرطبیعی است.از آنجا كه چشم یك طفل نسبت به چشم بزرگسال از انعطاف بیشتری برخوردار است، لذا زمانی كه فشار داخلی چشم زیاد شود، چشم به آسانی متسع شده و بزرگ می شود. در این حالت جلوی چشم ممكن است مانند شیشه جلوی اتومبیل بخار گرفته شود، طفل ممكن است نسبت به نور حساسیت نشان داده و اشك ریزش شدید داشته باشد البته این شرایط نادر هستند، اما به هر تقدیر چنین نشانه هایی و یا هرگونه شك و تردید نسبت به سلامت چشم نوزاد و یا كودك باید منجر به ملاقات فوری با چشم پزشك شود.
ج _ ورقه كاغذ شناوری در حوالی مجرای تخلیه آب می تواند یك باره روی مجرا افتاده، آن را مسدود و جریان خروجی را قطع كند. در چشم نیز عنبیه همان نقش كاغذ را بازی می كند و به محدوده مجرا فشار آورده و آن را مسدود می كند. در این صورت جلوی خروج زلالیه گرفته شده و فشار داخلی چشم را به سرعت زیاد می كند. این انسداد كامل و ناگهانی مجرای خروج و در نتیجه جلوگیری از ادامه جریان به گلوكوم حاد با زاویه بسته معروف است. دید محو، درد شدید، به وجود آمدن هاله اطراف منبع نور، تهوع و استفراغ عواملی هستند كه بیمار را به چشم پزشك می كشانند.در صورتی كه این عوامل به سرعت از بین نروند، كوری در یكی دو روز بعد حاصل می شود.
د _ شرایط دیگری چون جراحات، برخی داروها، خونریزی ها، تومورها و التهاب ها در بعضی مواقع می توانند باعث بسته شدن مجرا و جلوگیری از جریان در چشم شوند، این امر باعث افزایش فشار داخلی چشم شده و منجر به گلوكوم ثانویه می شود.
• كشف و تشخیص
تشخیص سریع با مراجعه متناوب به چشم و معاینه چشم امكان پذیر است. در حین معاینه (كه اصلاً دردناك نیست) متخصص چشم می تواند فشار داخلی چشم را اندازه بگیرد و این فقط بخشی از معاینات بیماری گلوكوم است. چشم پزشك با استفاده از دستگاهی به نام افتالموسكوپ پشت چشم (ته چشم) را می بیند و بدین وسیله می تواند تشخیص دهد كه آیا عصب بینایی سالم است و آسیبی به آن نرسیده است. گاهی دید جانبی برای تشخیص چروكیدگی گوشه آن و یا وجود نقاط كور مورد آزمایش قرار می گیرد و در صورت لزوم آزمایش های دیگری هم انجام می پذیرد.سابقه بیماری گلوكوم در فامیل، یا یك بیماری عمده مثل دیابت، تنگی عروق و یا كم خونی می توانند نمونه ای از عوامل خطرزا باشند. یك چشم پزشك باید تمامی این عوامل را قبل از تصمیم به درمان گلوكوم در نظر بگیرد. زیرا خطر ابتلا به گلوكوم در این گروه ها نسبت به افراد عادی بیشتر است.معمولاً مهار گلوكوم توسط چكاندن قطره در چشم و آن هم دو تا چهار بار در روز و یا توسط قرص با ترتیب های خاص صورت می پذیرد. برای اثربخش بودن درمان، این شیوه باید به طور دائمی ادامه یابد. بیماران با هر نوع گلوكوم باید تحت معاینه دوره ای قرار گیرند. گاهی گلوكوم بدون توجه فرد بیمار بهتر یا بدتر می شود كه به همین دلیل ممكن است تغییر در نحوه درمان ضروری باشد. به عنوان یك اصل، آسیب حاصل از گلوكوم برگشت ناپذیر است.قطره های چشم، قرص و جراحی به عنوان وسیله ای برای پیشگیری صدمات آتی و حفظ دید فعلی مورد استفاده قرار می گیرند. در هر حال درمان می تواند به همراه آورنده عوارض جانبی باشد. برخی از قطره های چشم می توانند باعث سوزش، قرمزی چشم، تارشدن دید و سردردهای پراكنده شوند. چنین عوارضی معمولاً پس از چند هفته از بین می روند.برخی دیگر از قطره ها- البته به ندرت- می توانند بر روی ضربان قلب و تنفس اثر بگذارند.قرص ها گاهی باعث ایجاد خارش در انگشتان، گیجی، از بین رفتن اشتها، اختلالات روده ای و در بعضی موارد تشكیل سنگ كلیه می شوند.در نتیجه این قرص ها فقط زمانی كه واقعاً مصرفش ضروری باشد تجویز می شوند. شما باید فوراً چشم پزشكتان را درخصوص ایجاد عوارض جانبی مطلع سازید.كنترل گلوكوم توسط دارو فقط زمانی امكان پذیر است كه بیمار از نحوه مصرف داروهای تجویز شده پیروی كامل كند.فراموش نكنیم تیم درمانی تشكیل یافته است از شما و دكترتان. درمان دارویی هرگز نباید بدون مشورت با چشم پزشك قطع شود. این مهم است كه در مراجعه به پزشكان و متخصصان دیگر از تحت درمان بودن چشم خود آنها را مطلع سازید.اگر درمان دارویی توسط بیمار عملی نشد و یا در كنترل گلوكوم موثر نبود آنگاه جراحی ضروری می شود. بر روی برخی از بیماران جراحی تقریباً بی درد و بدون شكافتن می تواند به وسیله اشعه لیزر انجام پذیرد. در دیگر موارد ایجاد شكافی در چشم برای باز كردن راه جدید تخلیه الزامی است.خوشبختانه عوارض در عمل جراحی مدرن گلوكوم نادر هستند. در اكثر موارد جراحی به مراتب مطمئن تر از نابودی تدریجی عصب بینایی توسط گلوكوم است.
• كوری قابل پیشگیری است
اگر شما بیش از ۳۵سال دارید، چشمان شما باید هر دو یا سه سال برای تشخیص گلوكوم معاینه شوند و چشم پزشك شما باید در ارتباط با هرگونه كاهش دید، درد مكرر و یا هر نوع علائمی كه در این مقاله از آن یاد شد، مورد مشورت قرار گیرد. زمانی كه تشخیص سریع صورت پذیرد، فشار داخلی چشم می تواند تحت كنترل قرار گیرد و از حملات آتی گلوكوم جلوگیری شود.

منبع : روزنامه شرق