مفاهیم علم اقتصاد

تورم در بین سایر مفاهیم علم اقتصاد از قبیل مالیات، نقدینگی، کارآفرینی و دهها مفهوم دیگر از اهمیت خاصی در بین عموم مردم بر خوردار است.
تورم به وضعیت یا موقعیتی گفته می شود که درآن قیمت ها به طور مداوم درحال افزایش باشند، به طوری که اگر قیمت ها کنترل نشوند به صورت مداوم و با سرسختی افزایش می یابند. دولت هایی که با شرایط تورمی مواجه می شوند، معمولا با وضع قوانین می کوشند تا درکوتاه مدت با کنترل قیمت ها تاحدی از افزایش آنها جلوگیری کنند. باید توجه داشت حتی اگر دراین زمینه موفقیت های چشمگیری نیز حاصل شود، شرایط تورمی هنوز وجود خواهد داشت و به محض تعویض قوانین مزبور، تورم واقعی بروز خواهد کرد. به علاوه، چنین قوانینی معمولا به سادگی قابل اجرا نیستند و در بلندمدت به تنهایی نمی توانند مشکل تورم را حل وفصل نمایند.
براساس تعریف فوق، هرنوع افزایشی درسطح قیمت ها را نمی توان تورم دانست; افزایش قیمت ها باید «مداوم و مقاوم» باشد. برای نمونه اگر به علت خشکسالی در یک سال قیمت ها افزایش یابد، یا در اثر تغییرات فصلی قیمت تعدادی از کالاها و سطح عمومی قیمت ها افزایش یابد، چنین افزایشی «مداوم و مقاوم» نیست و به همین دلیل تورم تلقی نمی شود. در شرایطی دیگر ممکن است در اثر حذف سوبسید پاره ای از کالاها، افزایش حقوق و عوارض گمرکی یا افزایش مالیات ها در یک سال، قیمت برخی کالاها افزایش یابد و به دنبال آن سطح عمومی قیمت ها نیز بالا رود، چنین افزایش هایی معمولا «مداوم و مقاوم» نیستند و باتوجه به تعریف پیش گفته، تورم تلقی نمی شوند. البته باید توجه داشت، کاربرد لغت «مداوم» در این تعریف به این معنا نیست که سطح عمومی قیمت ها باید طی چند سال یا چند ماه درحال افزایش باشد تا تورم حاصل شود، بلکه در صورتی که جهت کلی حرکت قیمت ها طی چند سال، افزایشی باشد، حتی با وجود کاهش محدودی در دوره های کوتاه تر (مثلا طی یک یا دو ماه) وضعیت اقتصادی کشور تورمی تلقی می گردد. اگر چه تورم از نگاه جامعه افزایش بیش ازحد قیمت ها تلقی می شود، اما در واقع به بنیان های اساسی فعالیت اقتصادی جامعه مرتبط است. بنیان هایی که موجب «تقاضای بیش ازحد»، «درآمد پولی بیش از اندازه» و «عدم امکان گسترش به موقع ظرفیت های تولیدی» می شوند.
به چه علت باید از بروز تورم جلوگیری کرد یا تورم موجود را مهارنمود؟ در پاسخ باید گفت که تورم سریع و مدت دار سبب به هم ریختگی بافت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه می شود و از کارکرد موثر و مفید نهادهای قانون گذارو سیاست گذار و همچنین مدیریت جامع جلوگیری می نماید. همچنین سبب ایجاد بی عدالتی های اجتماعی و اقتصادی ناخواسته بسیار می گردد و در نهایت ثبات سیاسی و اقتصادی کشور را به مخاطره می اندازد.
تورم سبب توزیع مجدد درآمد و ثروت بدون توجه به ضابطه کار و کارآیی می شود و لذا چنین توزیع مجددی در بسیاری از موارد از نظر اجتماعی ناعادلانه است. درشرایط تورمی، درآمد پاره ای از افراد کمتراز نرخ تورم و درآمد برخی بیش از نرخ تورم افزایش خواهد یافت. گروه اول که شامل اکثریت افراد روزمزد و حقوق بگیر، معلمان، اساتید دانشگاه ها، کارمندان ادارات وغیره می شود از تورم حاصل شده، متضررخواهند شد. اما دسته دیگر که اکثرا در فعالیت ها و خدمات تجاری و بازرگانی و به ویژه واسطه گری مشغول هستند، شاهد افزایش های بادآورده و چشمگیری در درآمدهای خود خواهند بود. چنین تغییراتی می تواند آثار روانی بسیارمضری در سطح جامعه گذارده و موجب افت شدید و اساسی کارآیی تولید شود; به علاوه این کاهش و افزایش ناگهانی در سطح درآمدهای افراد از نظر اجتماعی نیز عادلانه نیست. اگر از اقشار متوسط جامعه پرسیده شود که چرا تورم یک مساله اجتماعی است احتمالا در پاسخ اظهار خواهند داشت که تورم، آن ها را فقیرتر می کند.
همچنین درشرایط تورمی، قیمت نسبی کالاها و خدمات صادراتی کشور در بازارهای صادراتی افزایش و قیمت نسبی کالاها و خدمات وارداتی به کشور کاهش می یابد. در صورت نبودن کنترل تجارت خارجی، این امر باعث کاهش صادرات و افزایش واردات می گردد. رویه های معمول کسب و کار و تجارت در اثر تورم دچار تغییرات فراوانی می شود و این مسئله، اختلالات زیادی در امر تولید و مبادله ایجاد می کند. این نکته نیز قابل توجه است که نظام های مالیاتی، جرایم قانونی وغیره که براساس فرض تلویحی قیمت های ثابت تدوین شده اند، تماما در اثر تورم دچار تغییر می شوند و درشرایط تورمی هدف قانون گذار درهیچ یک ازاین موارد نمی تواند عینا عملی گردد. به دیگر سخن، در شرایط تورمی قسمت مهمی از وظایف قانون گذاری به اجبار از ارگان های مسوول سلب و به گونه ناخواسته ای به عهده تورم گذاشته می شود.
درمورد چگونگی پدیدآمدن تورم نظرات گوناگونی وجود دارد که هریک منشا این پدیده را به طور مستقل بررسی می کند، درحالی که در دنیای واقعی ممکن است تورم با ترکیبی از این نظریات قابل توضیح باشد:
۱) نظریه پولی و تورم (نظریه مقداری پول)
۲) نظریه تورم فشار تقاضا
۳) نظریه تورم فشار هزینه (تورم رکودی)
۴) تورم ساختاری
درادامه به توضیح این نظریات می پردازیم اما به دلیل اهمیت نظریه اول آن را با تفصیل بیشتری بیان می داریم. همانطورکه ذکر شد، تورم عبارت است از افزایش سطح قیمت ها و قیمت عبارت است از نرخی که براساس آن پول با جنس یا با نوعی خدمت مبادله می شود. برای این که به مفهوم قیمت پی ببریم باید ماهیت پول را بشناسیم. اقتصاددانان تعریفی ویژه ای از پول دارند. ازنظر یک اقتصاددان، پول مجموعه ای از دارایی هاست که در معاملات مورد استفاده قرار می گیرد (ریال هایی که در دست مردم است مجموعه پول های کشور را تشکیل می دهد). مقدار پول در دست مردم را «حجم پول» می نامند. در یک سیستم اقتصادی که از پول کالایی استفاده می شود، حجم پول برابر با کل کالای در گردش آن سیستم است. در سیستم پول کالایی ، یک کالا به عنوان معیار سنجش ارزش مورد استفاده قرار می گیرد. متداولترین نمونه این نوع پول، طلا بوده است.
در سیستم اقتصادی که از پول اعتباری یعنی پولی که پشتوانه آن، طلا یا تولید ملی است- استفاده می شود، دولت حجم پول را تحت نظارت و کنترل دارد و به موجب قانون، نشراسکناس انحصارا در اختیار دولت است. درست همان گونه که تعیین میزان مالیات و میزان خریدهای دولت از ابزارهای سیاست گذاری دولت به حساب می آید، میزان عرضه پول هم درسایه اجرای سیاست های دولت مشخص می شود. در بسیاری از کشورها مسوولیت کنترل عرضه پول به عهده بانک مرکزی است و عبارت بانک مرکزی روی همه اسکناس ها درج شده است. کنترل عرضه پول را «سیاست پولی» کشور می نامند. حال ببینیم حجم پول چگونه بر سیستم اقتصادی اثر می گذارد؟ مردم پول را برای انجام دادن معامله می خواهند، هراندازه در معاملات موردنظر خود به پول بیشتری نیاز داشته باشند، مقدار بیشتری پول نگه داری خواهند کرد. بنابراین میزان یا حجم پول در یک سیستم اقتصادی با تعداد اسکناسی که مبادله می شود، رابطه ای تنگاتنگ دارد.
رابطه بین معاملات و پول به این صورت است: تعداد معاملات * قیمت= سرعت گردش پول * حجم پول
طرف راست این معادله مربوط به معاملاتی است که در طی یک دوره مشخص زمانی برای مثال یک سال انجام می شود. به بیان دیگر، تعداد معاملات عبارتست از دفعاتی که درطی یک سال کالاها یا خدماتی در ازای پول رد و بدل می شود. حاصل ضرب تعداد معاملات و قیمت برابراست با تعداد اسکناس هایی که دریک اقتصاد رد و بدل شده است. طرف چپ این معادله نشان دهنده پول هایی است که انجام دادن معاملات را میسر ساخته است. مفهوم حجم پول را که قبلا توضیح دادیم. سرعت گردش پول نشان دهنده دفعاتی است که یک اسکناس در طی یک دوره مشخص زمانی دست به دست می شود که اغلب ثابت فرض می شود.
البته تعیین میزان معاملات کار چندان ساده ای نیست، ازاین رو به جای آن، رقم تولید کل را قرارمی دهند. معاملات و تولید کل رابطه تنگاتنگی با یکدیگر دارند. چراکه هرچه یک سیستم اقتصادی بیشتر تولید کند، مقدار بیشتری کالا خرید و فروش می شود. ارزش ریالی معاملات تقریبا با ارزش ریالی تولیدات متناسب است; البته این دو مقدار شبیه به هم نیستند. اگر سرعت گردش پول درابتدای روند تور می ثابت باشد، درجریان تورم ثبات مزبور بالاخره حفظ نخواهد شد و عوامل روانی و انتظارات تورمی معمولا باعث ایجاد تمایل به افزایش آن خواهد گردید. چرا که تصور افزایش قیمت یک کالا موجب می شود، افراد برای خرید آن کالا ترغیب شوند، بنابراین تعداد خرید و فروش ها و سرعت گردش پول افزایش خواهد یافت. در این شرایط اگر الگوی توزیع درآمد در جامعه بسیار نامتعادل باشد و اگر جامعه به علل بنیادی (مثلا انقلاب یا جنگ) درشرایط محدودیت عرضه کالا قرارگیرد و هیچ کنترلی برشبکه توزیع اعمال نگردد; به احتمال زیاد سرعت گردش پول به نحو چشمگیری افزایش خواهد یافت و درغیر این صورت، احتمالا تغییرات آن ناچیز خواهد بود.

منبع: ایسنا

منبع : روزنامه مردم سالاری