حمـدالله مستـوفــی

▪ تاریخ و محل تولد : ۶۸۰ ه.ق - درقزوین
▪ تاریخ و محل وفات : ۷۵۰ ه.ق - قزوین
▪ تخصص : مورخ و شاعر
▪ آثار : ظفرنامه - تاریخ عمومی عالم -نزهت القلوب
▪ زندگی نامه : خواجه حمدا... بن تاج‌الدین ابی بکر مستوفی قزوینی موسوم به حمدا... مستوفی از مورخان و شعرای معروف ایران در عهد ایلخانان مغول به شمار می‌رود.این حکیم فرزانه در سال ۶۸۰ ه.ق درقزوین به دنیا آمد. خاندان وی از مستوفیان قدیمی قزوین بودند که از قرن پنجم هجری مقام ریاست خزانه‌داری (مستوفی) ولایت قزوین را بگونه‌ای موروثی در اختیار داشتند. مستوفیان نسب خود را به حربن یزید ریاحی می‌رساندند ولی از قرنها پیش در قزوین اقامت گزیده و جذب مشاغل دیوانی شده بودند. دوران کودکی و نوجوانی حمدا... چندان مشخص نیست ولی ظاهرا وی در زادگاه خود به کسب علم و دانش پرداخته و از نوجوانی سرایش اشعار خویش را آغاز کرده است. حمدا... مستوفی در جوانی علیرغم علاقه فراوان به تاریخ و جغرافیا و شعر و ادب، همانند اسلاف خویش جذب مشاغل دیوانی گشت و به خدمت خواجه رشیدالدین‌فضل ا... همدانی درآمد و در زمره خواص و کتاب خواجه قرار گرفت. خواجه رشیدالدین در سال ۷۱۱ حکومت و استیفای شهرهای ابهر و قزوین و زنجان و طارم را به حمدا... مستوفی واگذار نمود. وی پس از قتل خواجه رشیدالدین چندی نیز در سلک ملازمان خواجه غیاث‌الدین محمد پسر خواجه رشیدالدین درآمد. این مورخ جلیل القدر از شعرا و منشیان مطلع زبان فارسی و از علاقه‌مندان به وطن خود ایران بود و از جوانی علاقه فراوانی به گردآوری اطلاعات تاریخی و مباحثه با فضلا و دانشمندان داشت و اغلب در مجالس و محافل علمی و ادبی شرکت می‌جست. وی در دوران خدمت در نزد خواجه رشیدالدین‌فضل‌ا... با بسیاری از دانشمندان زمان خود آشنا شد که این آشنایی تأثیر فراوانی در شکل‌گیری‌استعدادهای نهفته وی داشت. وی در طول زندگانی خود علاوه بر فعالیت‌ها و خدمات اداری و دیوانی،سه اثر بزرگ را به تاریخ و ادب ایران زمین تقدیم نمود. اولین کتاب مهم حمدا... مستوفی تاریخ گزیده بود که در سال ۷۳۰ ه. ق آن را به خواجه غیاث‌الدین محمد تقدیم و به نام وی تألیف نمود. این کتاب تاریخ عمومی عالم از بدو خلقت آدم تا زمان صدارت خواجه غیاث‌الدین محمد است و مؤلف ضمن خلاصه کردن کتاب جامع‌التواریخ خواجه رشیدالدین و گردآوری اطلاعاتی از مورخین عصر خویش،اطلاعات مهمی درخصوص تاریخ دانشمندان و ادبای عرب و ایرانی و تاریخ و جغرافیا و بزرگان وطن‌خود قزوین را به آن افزوده است که این فصل اخیر دارای نکات مهمی می‌باشد. حمدا... مستوفی دومین شاهکار ادبی خود به نام ظفرنامه را که منظومه‌ای در بحر متقارب مشتمل بر هفتاد و پنج هزار بیت شعر است در سال ۷۳۶ ه. ق به پایان رسانید. وی در این کتاب بزرگ حماسی، حوادث هفت قرن و نیم تاریخ ایران بعد از اسلام را بصورت مجزا و در قالب شعر بیان نموده است که بویژه وقایع هجوم مغولان به ایران و تسخیر شهرهای ایران از لحاظ تاریخی اهمیت‌زیادی دارد. ظاهر حمدا... مستوفی شانزده سال از عمر خویش را صرف سرایش این کتاب حماسی نموده است. این ادیب نامور در سال ۷۴۱ و در اواخر عمر آخرین کتاب بزرگ خود (نزهت القلوب) را در علم هیئت و جغرافیا به پایان رسانید. نویسنده در این کتاب به تشریح جغرافیای کشور ایران پرداخته و در توصیف جغرافیای اقتصادی ایران بیشتر از دفاتر مالیاتی دولت ایلخانان، که باسمت مأمور عالی مقام مالیاتی بدان دسترسی داشته، استفاده کرده است. وی در این کتاب شرایط طبیعی و وضعیت کشاورزی هر شهر و روستا را به دقت توضیح داده است و علاوه بر آن بطور جداگانه به توصیف رودخانه‌ها و مجاری و نهرهای آبیاری و معادن و راههای کاروان رو پرداخته است. این دانشمند برجسته در سال ۷۵۰ ه. ق در قزوین درگذشت. حمدا... مستوفی باتألیف سه کتاب یاد شده نام درخشانی از خود را در تاریخ و فرهنگ ایران برجای گذاشت. این ادیب وطن‌پرست به گونه‌ای تلویحی به مقابله با اشغالگران مغول نیز برخاسته وجنایات آنان را در کشور ایران تشریح نموده است. آرامگاه این عالم بزرگوار در قزوین از اماکن مورداحترام اهالی این شهر است و همه روزه مورد بازدید ادب دوستان سراسر کشور قرار می‌گیرد.

منبع : پایگاه دانش، پژوهش و نشر بین الملل