سیری در شعر انقلاب اسلامی

وقوع و ظهور انقلاب اسلامی با درون مایه اسلامی و هدایت دینی، فضایی جدید و تحولی بنیادی در تمام سطوح اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایجاد کرد. این انقلاب به تناسب رویدادها، باورها و ارزش های خود ادبیاتی را پدید آورد که از آن به ادبیات انقلاب اسلامی یاد می کنیم پس از گذشت سه دهه اکنون امکان داوری و سنجش و شناخت نسبی ویژگی ها و مقایسه آن با ادبیات پیش از انقلاب را فراهم می کند.
ادبیات انقلاب اسلامی باورمندی نسبت به آرمان ها، اندیشه ها و ارزش های انقلاب اسلامی است. تحولات سریع ادبیات انقلاب که از سال ۵۷ در بینش و منش جامعه ایجاد شد و حرکت شورانگیز و قیام فراگیر مردمی را پروراند. در حوزه شعر و نثر بازتابی گسترده و چشمگیر و عمیقی داشت. پس از پیروزی هشت سال دفاع مقدس شعر شاعران انقلاب درپی کسب فضاهای تازه، تجربه های نو و چشم اندازهای بدیع دیگری را به همراه داشت. شاعران باورمند انقلاب تحت تأثیر شرایطی هستند که در آن زندگی می کنند و با شاخک حساس عاطفه و اندیشه هایشان، از حوادث و رویدادهای جامعه تأثیر می پذیرند که این همراهی و همگامی با انقلاب به اندیشه ها سمت و و سو می دهد. شعر سال ۵۷ اگر چه تند و مقطعی است و حال و هوای شعاری دارد و بسیار چشمگیر و پررنگ است اما شبیه به تصنیف های مشروطه و البته با درون مایه مذهبی است. شاعران علاوه بر قالب های کلاسیک از قالب شعر نیمایی نیز بهره جستند. اما سروده ها و اشعارشان دارای ویژگی هایی است.
الف) مبارزه بازراندوزی و غارت سرمایه های جامعه: بسیاری از شاعران پیش از انقلاب از فقر و محرومیت و مبارزه با غارت کردن سرمایه های جامعه سخنانی را می سرودند اما در دوره انقلاب به خصوص در سال های نخستین از چپاول سرمایه ملی یا حاکمیت مسلط سرمایه داری جهانی سخن می گفتند این شاعران با تکیه بر آیات و روایات و زندگی پیشوایان مذهبی، با بیان شاعرانه، سیمای مبارزه با تبعیض را ترسیم نمودند.
ب) بیان افق های روشن پیروزی انقلاب: با شروع این دوره فضای یأس آمیخته و یاس سیاسی، فرهنگی و فلسفی به پایان رسید شاعران با بهره وری از شکوه و شور حرکت های مردمی و باورهای عمیق مذهبی شعر سرودند.
ج) بیان اندیشه های مذهبی: در شعر شاعران این دوره آیات «احادیث و شیوه زندگی بزرگان و اندیشه های مذهبی راه یافت. احساسات شورانگیز مذهبی در تاروپود شعر تنیده شد و سروده ها با بهره وری از این افکار به تهییج افکار مردمی پرداخت.
د) بیگانه ستیزی: بازگشت به خویشتن به طور روشن در سخنرانی ها مطرح شد و سپس به قلمرو شعر راه یافت. در این دوره، بریدگی از فرهنگ غنی و پربار دینی و ملی مورد تهاجم شاعران قرار گرفت.
و...
در این دوره به پاس رشادت دلیر مردان مبارزه با حکومت پهلوی و جنگ هشت سال دفاع مقدس سوگ سروده ها را در قالب شعر می بینیم که شاعران هنرمندی در این زمینه قلم فرسایی کردند.
از میان قالب های شعری، غزل بیشتر از قالب های دیگر رواج یافت. این قالب به دلیل ظرفیت و کشش فراوان برای بیان عواطف معنوی و عرفانی مورد پسند شاعران قرار گرفت. بسیاری از درگذشتگان و شاعران حاضر از غزل بهره جستند. پس از آن دوبیتی و رباعی از خوش آهنگ ترین قالب های شعر فارسی بود و شاعران برای تجدید حیات این قالب ها تلاش کردند. قالب مثنوی نیز در سال های پس از انقلاب با زبانی جدید در میان شعرا رواج یافت. این شاعران با ترکیب سازی های شگفت و خیال بندی های پرتب و تاب با درون مایه های مذهبی و ملی شور و شعف تازه ای پدید آوردند. قصیده، چهارپاره و قالب نیمایی نیز شاعران را در پی خود کشاند.
برای دستیابی به تصویری کلی و شناختی اجمالی از ادبیات انقلاب، باید به معرفی و شناخت برخی چهره های خلاق و هنرمند پرداخت. البته تأمل در سبک و شیوه های بیان، تفکر و اندیشه، ما را در شناخت روش و دریافت دقیق ادبیات این دوره یاری خواهد کرد.
غزل به دلیل ظرافتش چنان که گفته شد برای بیان عواطف معنوی و عرفانی مورد اقبال شاعران قرار گرفت. قیصر امین پور، حسن حسینی، سهیل محمودی، حسین اسرافیلی، مشفق کاشانی، سلمان هراتی، علیرضا قزوه، عبدالجبار کاکایی و فاطمه راکعی هر کدام به گونه ای در تلاش نوآفرینی و طراوت بخشیدن به این قالب بودند. در دوبیتی و رباعی که خوش آهنگ ترین قالب شعری است با تجدید حیاتی که از جانب پیشگامان این عرصه انجام گرفت آغاز شد. قیصر امین پور، محمدرضا سهرابی نژاد، میرهاشم میری و سلمان هراتی فصلی از کتاب رباعی و دوبیتی را به خود اختصاص دادند. در مثنوی از احمد عزیزی و علی معلم یاد می کنیم معلم با به کارگیری وزن های تازه و غیر معمول در این شکل کهن، موسیقی متناسب، زبان حماسی و پهلوی همراه با بینش تاریخی و مذهبی را به رشته کلام کشاند. عزیزی با ترکیب های شگفت انگیز و خیال بندی های پرتاب و تابش به تحرک زبان مثنوی اقدام کرد. غزل قصیده های مهرداد اوستارنگ و بوی دیگری دارد که به پیروی از او شاعرانی دیگر در این قالب سخن دل سرودند. در شعر نیمایی که بسیاری از شاعران را به دنبال خود کشاند از طاهره صفارزاده، علی موسوی گرمارودی، سلمان هراتی، محمدرضا عبدالملکیان و علیرضا قزوه یاد کنیم.

محمدرضا پاشایی

منبع : روزنامه کیهان