پیشنهاد انجمن کلینیک‌های گیاهپزشکی تهران: تأسیس پلی‌کلینیک‌های کشاورزی ـ ضرورت تدوین قوانین تولید محصول سالم

▪ خبرنگار:
امروزه برای عرضه محصولات کشاورزی در بازارهای جهانی، ملزم به رعایت قوانین و استانداردهای بین المللی هستیم و انتظارمی رود که درآینده ای نزدیک تولید چنین محصولاتی ازمطالبات ایرانیان نیز باشد؛ با توجه به این که یکی از مهمترین کارکرد‌های کلینیک‌های گیاه‌پزشکی می‌تواند کمک به تولید محصول سالم براساس انجام آزمون‌های تجزیه خاک،‌ آب، گیاه و تعیین باقیمانده سم و کودشیمیایی باشد، درحال حاضرعملکرد کلینیک‌های گیاه‌پزشکی را در این زمینه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ـ مهندس تاجیک:
حدود یک دهه است که با اشاعه و ترویج علوم نوین کشاورزی در عرصه، سعی در افزایش آگاهی بهره برداران داریم، اما متاسفانه مصرف کنندگان توانایی شناسایی محصول سالم را ندارند واهمیت این موضوع را نیز درک نکرده اند. با استفاده از دو دستگاه GC و GC-MAS می‌توان نوع و درصد باقی مانده‌ی سموم محصولات گیاهی را مشخص کرد، اما متاسفانه هنوز در بخش کشاورزی استانداردها و قوانینی برای تولید محصولات سالم تدوین نشده است. درسال‌های گذشته کشاورزان وبهره برداران کشورهای اروپایی و توسعه یافته ملزم به رعایت استاندارد بین المللی کدکس‌(CODEX) درتولید محصولات‌شان بودند، برای نمونه چنان‌چه میزان سم فسفره‌ی دیازینون در محصولی بالاتر از(دو قسمت در میلیون)۲ppm بود، برچسب محصول سالم به آن تعلق نمی گرفت؛ اما درحال حاضراستاندارد کدکس نیز در این کشور‌ها منسوخ شده است، به طوری که فروشگاه‌های بیو(زیستی) درکشورهای اروپایی محصولات کشاورزی عاری ازهرگونه کود و سم شیمیایی(محصولات ارگانیک) را به مصرف کنندگان‌شان عرضه می کنند. باید به این نکته توجه داشت که قوانین و مقررات تولید محصولات ارگانیک در کشورهای توسعه‌یافته بسیار پیچیده‌تر ومشکل‌تراز دیگر کشورها است. ما برای ورود به بازار جهانی محصولات کشاورزی ملزم به رعایت استانداردهای بین‌المللی مانند کدکس هستیم این در حالی است که تا به امروز این استانداردها دراختیار آزمایشگاه‌های مربوطه قرارنگرفته است.
متاسفانه دربخش کشاورزی با معضل مصرف بی رویه سموم مواجه هستیم؛ برای نمونه محصولات گلخانه ای ۴ نوبت درهفته سم‌پاشی و به بازار عرضه می شوند درصورتی که دوره‌ی کارنس (تجزیه سموم در گیاه) این محصولات حداقل ۷ روز است؛ بنابراین محصولاتی با سطح باقیمانده سموم بالا وارد بازارشده که بسیار خطرناک و سرطان‌زا هستند.
متاسفانه به دلیل آن‌که محصولات کشاورزی ما براساس استانداردهای جهانی تولید نمی شود و میزان باقیمانده سموم و مواد شیمیایی آن بیشتر از حد مجاز است جایگاه مناسبی در بازارهای جهانی نداریم مگر چندمحصول انگشت شمار مانند پسته که درحال حاضر برای صادرات آن سخت‌گیری‌هایی وجود دارد.
امروز یکی از مشکلات بخش کشاورزی را می‌توان تبدیل ایران به بازار فروش کالاهای کشورهای توسعه دانست، برای نمونه هنگامی‌که سموم شیمیایی تولیدی این کشورها بازار داخلی ندارد درکشورهایی مانند ایران به بهره برداران عرضه می کنند.
البته دست یابی به استاندارد‌های تولید محصول سالم در کشورما نیز امکان پذیر است. با قراردادن دستگاه GC-MAS در میدان میوه و تره بار می توان از کیفیت و سلامت محصولات کشاورزی اطمینان یافت؛ در این صورت بهره برداران مجبور هستند برای تولید محصولات استاندارد و سالم به متخصصین و کلینیک‌های کشاورزی مراجعه کنند. با استفاده از همین دستگاه هم‌چنین می‌توان میزان باقیمانده‌ی فسفر را تعیین کرد.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باید جامعه را از عواقب مصرف محصولات ناسالم آگاه کند و با تایید سلامت و کیفیت محصولات کشاورزی به آن‌ها برچسب محصول سالم ارائه دهد به نحوی که محصولات آلوده اجازه‌ی فروش در میادین میوه و تربار را نداشته باشند.
▪ خبرنگار:
تولید محصول سالم از دو جنبه‌ی بهداشتی و اشتغال زایی(نیروی متخصص) به سود جامعه است. اما متاسفانه بهره برداران اعلام می‌کنند که تولید محصولات سالم و ارگانیک منجر به کاهش کیفیت ظاهری این محصولات می‌شود آیا شما صحت این موضوع را تائید می‌کنید؟
ـ مهندس تاجیک:
متاسفانه این تفکر اشتباهی است که در جامعه رواج پیدا کرده است، برای نمونه تولیدکنندگان براین باورند که سیب‌هایی که بدون استفاده ازسموم شیمیایی تولید می‌شوند به طورحتم به آفت کرم سیب مبتلا می شوند یا آن‌که بوته های خیاری که سم پاشی شده اند صد درصد کمبود کلسیم دارند و دچار بدشکلی می‌شوند، اما واقعیت امر این‌گونه نیست. درتمام مبارزات شیمیایی، بیولوژیک، زراعی و... درصدی خسارت در محصولات وجود خواهد داشت، بنابراین باید با اجرای مدیریت تلفیقی بتوانیم میزان خسارت را کاهش دهیم و ازسویی محصول سالم تولید کنیم.
▪ خبرنگار:
درکارگاه‌هایی که در دفتر مطالعات خبرگزاری دانشجویان درباره طرح به کارگیری نیروی متخصص و ایجاد شبکه خدمات مشاوره ای، فنی و مهندسی برگزارشد، این نتیجه حاصل شد که هنگامی حضور نیروی متخصص درعرصه‌ی کشاورزی معنای واقعی پیدا می کند که قوانین و استانداردهای ملی کشاورزی تدوین و تصویب شود تا بتوان به پشتوانه‌ی قوانین و آئین نامه‌های اجرایی این بخش به بهره برداران اعلام کرد که برای تولید محصول سالم نیاز به مراجعه به مهندسین دارند.
ـ مهندس تاجیک:
در ایران قوانین و استاندارد‌های لازم و ضمانت اجرای قوانین وجود ندارد و با توجه به وضعیت کنونی کشور نمی توانیم توسط مهندسین ناظر، بهره برداران را ملزم به اجرای قوانین و استانداردهای این بخش کنیم.
وقتی قانون ضعیف باشد فرهنگ تخلف نیز ایجاد می شود، برای نمونه هنگامی‌که سم فروش و توزیع کننده‌ی سموم غیرمجاز جریمه نمی شود بنابراین به کارخود ادامه می دهد و با فرهنگ سازی در جهت تخلف، فعالیت خود را قانونی و عادی جلوه می دهد.
انجام بسیاری ازفعالیت‌ها با پشتوانه‌ی قانون امکان پذیراست اما باید درنظرداشت که قانون هنگامی ارزشمند است که قابلیت اجرا داشته باشد؛ برای نمونه تعدادی از سم فروش‌ها تحت کنترل و نظارت سازمان حفظ نبات فعالیت می کنند و موظفند تنها سموم مجاز را با نسخه‌ی گیاه‌پزشک به بهره برداران بفروشند، اما از سویی تعدادی ازاین افراد نیز مجوز ندارند و سموم غیرمجاز را به میزان بالا از کارخانه‌های مختلف خریداری و توزیع می کنند و دولت از وجود آن‌ها بی خبراست. بنابراین درحال حاضر نوع و میزان سموم مصرفی در مناطق زراعی به طور دقیق مشخص نیست که این امر معضل بزرگ و خطرناکی برای کشاورزی ایران محسوب می شود.
از سوی دیگر باید توجه کنیم که اگر چه وضع استاندارد‌های باقیمانده‌ی سم و کود در محصولات تولیدی امکان‌پذیر است، اما برای دست‌یابی به استاندارد‌های تولید نمی توان از الگوی فرآیندهای تولید یکسانی برای محصولات استفاده کرد، چرا که ما با ارقام و نهاده‌های بسیار متغیری مواجه هستیم. برای نمونه در شهرستان ورامین که بیشترین سطح زیر کشت آن به خیارگلخانه‌ای اختصاص دارد، ۲۰ واریته از این محصول با ویژگی‌ها و نیازهای متفاوت کشت می‌شود. ازسویی خاک یا بستر کشت این محصولات نیز ازنظر عناصر و اجزا متفاوت است.
بنابراین مهندسین هنگامی می توانند نظر کارشناسی ارائه دهند که تمام فاکتورهای نسبی مرتبط با تولید و عرضه‌ی محصولات را دقیق بررسی کنند، برای نمونه کارشناس پس از مشاهده‌ی نتیجه‌ی آزمایش خاک و شرایط جذب عناصر می تواند سم موثر را تجویز کند.
باید اضافه کنم که شیوه‌ی نظارتی مهندسین کشاورزی از پیچیدگی‌های بسیار دیگری نیز برخوردار است است، زیرا به طورمثال تیر آهن را می توان به مدت طولانی پس از تایید مهندسین ناظرعمران در انبار نگهداری و به بازارعرضه کرد اما برای محصولات کشاورزی شرایط ویژه ی انبارداری باید در نظر گرفته شود تا به محصولات آسیب نرسد.
▪ خبرنگار:
چه عوامل دیگری را در بی‌اهمیت تلقی شدن استاندارد‌های باقیمانده‌ی سم و کود محصولات کشاورزی در کشور مؤثر می‌بینید؟
ـ مهندس تاجیک:
بهره برداران به دلیل آن‌که وابستگی‌هایی مالی به فروشندگان محصولات کشاورزی (بارفروشان) دارند، مجبور هستند که در تمام مراحل کشت و کار مانند انتخاب نوع سم،‌ کود، محصول، شیوه کشت و... براساس سلیقه بارفروشان عمل کنند؛ متاسفانه در سیستم کشاورزی و بانک‌داری ایران سود بانکی بالا و شرایط ارائه‌ی وام بسیار دشوار است. اما در کشورهای توسعه یافته زارعین از سود بانکی ۲ درصد برخوردارند و بانک‌ها در فعالیت‌های کشاورزی مشارکت و سرمایه‌گذاری می‌کنند. به همین دلیل آن‌ها ‌دغدغه‌ی مالی ندارند و می‌ توانند محصول سالمی تولید کند که ازنظر اقتصادی نیز با حمایت‌های انجام گرفته برای آن‌ها اقتصادی‌تر است؛ بنابراین باید سرمایه در گردش مورد نیاز کشاورزان توسط بانک‌ها به شکل وام با سود اندک در اختیار آن‌ها قرارداده شود. در برخی از کشورهای توسعه یافته حمایت مالی از کشاورزان به اندازه‌ای است که اگر بهره برداران محصول ناسالم و بدون هماهنگی بازار تولید کنند دولت با ارائه‌ی یارانه به آن‌ها محصولاتشان را جمع آوری و نابود می کند اما اجازه نمی دهد که محصول آلوده وارد بازار شود .
البته حتی اگر قانون و الزامی در این باره وجود نداشته باشد، هنگامی که کشاورزان بدانند استفاده از مدیریت تلفیقی آفات منجر می شود که میزان عملکرد محصولات‌شان در واحد سطح افزایش و ازسویی هزینه‌های مربوط به خرید سموم شیمیایی کاهش یابد، به این نتیجه می‌رسند که استفاده از نیروی متخصص و مهندسین ناظر و تولید محصول سالم به سود بهره‌بردار است.
مهمترین معضل کشاورزی امروز ایران نبود علوم نوین مهندسی دراین بخش و استفاده از روش‌های سنتی ترویج است؛ حدود ۴ سال است که بحث تولید محصول سالم دربدنه‌ی ترویج مطرح شده و بسیار نوپا است. متاسفانه پایین بودن اطلاعات کشاورزان از مباحث کشاورزی مانند آفات، بیماری‌ها و تغذیه خاک، منجر شده است که آنها در بسیاری از مواقع از سموم غیرموثر در عرصه‌ی کشاروزی استفاده کنند، برای نمونه سم تماسی زینب(ZINB) که باید برروی گیاه پاشیده شود را درخاک تزریق می کنند و این حرکت غیراصولی سبب آلودگی محیط زیست می شود بدون آن‌که تاثیری در بهبود سلامت گیاه داشته باشد.
متاسفانه کشاورزان ایران از نظر معیشتی و اجتماعی در پایین ترین سطح اجتماع قراردارند، درحالی‌که در کشورهای توسعه یافته کشاورزان یکی از مهمترین قشرهای جامعه هستند، از سوی دیگر در بسیاری از مواقع زارعین به علم و توانمندی مهندسین کشاورزی اعتقاد ندارند، بنابراین باید با فرهنگ سازی مناسب زمینه‌های گسترش علوم مهندسی را درعرصه کشاورزی ایجاد کنیم.
دلیل نبود فرهنگ به کارگیری نیروی متخصص در کشاورزان اول بی توجهی و عدم حمایت از بخش خصوصی کارشناسی درعرصه‌ی کشاورزی و دوم به روز نبودن علوم کارشناسان دولتی است.
مهندسین ناظر باید با برخورداری از اطلاعات نوین کشاورزی در عرصه به صورت پویا عمل کنند؛ زیرا زارعین ازنظر تجربی و عملیات کشاورزی بسیارعالم هستند و اگر کارشناسان نتوانند از دانش بومی و دانشگاهی به شیوه‌ی مناسب بهره ببرند منجر به سلب اعتماد بهره برداران می شوند. درحال حاضر قانونی وجود دارد که براساس آن حضور کارشناس کشاورزی در گلخانه‌هایی با مساحت بیش از ۵ هزارمتر الزامی است اما متاسفانه دلایل متفاوتی مانند بی تجربگی کارشناسان وفراهم نبودن شرایط، این طرح را با شکست مواجه کرده است. دانش آموختگان کشاورزی از پایه‌ی علمی مناسبی برخوردارند اما درعرصه‌ی عملی مهارت‌های کافی را کسب نکرده اند و متاسفانه در برخی از مواقع قادر به رقابت با بهره برداران نیستند که این امر منجر به سلب اعتماد کشاورزان می شود. قصد داریم امسال حدود ۳۰ تا ۴۰ مدیر فنی گلخانه تربیت کنیم و مهارت‌هایی مانند سازه‌های گلخانه، شناسایی و مبارزه با آفات و بیماری‌های گلخانه ای و... را به آن‌ها آموزش دهیم. تاهنگامی‌که نظام آموزش عالی اصلاح نشود قوانین کمکی به حل مشکلات بخش کشاورزی نخواهد کرد.
▪ خبرنگار:
رویکرد شما برای تولید محصول سالم چیست؟
ـ مهندس تاجیک:
ما گام اول را با تهیه‌ی شناسنامه‌ی مزارع برداشتیم که در آن ویژگی‌های کیفی خاک، محیط، آفات و بیماری‌ها‌ی منطقه ثبت شده است و با مطالعه و کسب آگاهی از پیشینه‌ی زمین زراعی می توان پیشنهادات موثری درجهت پاک‌سازی محیط از سموم شیمیایی و یا تعیین الگوی کشت ارائه داد.
▪ خبرنگار:
از گفته های شما می توان این‌گونه نتیجه گرفت که در فرآیند تولید محصولات کشاورزی نظارت مهندسین گیاه‌پزشکی و نیز تاییدیه‌ی آزمایشگاه‌های گیاه‌پزشکی، آب و خاک الزامی است؛ حال دراین جا با این پرسش مواجه می شویم که در تولید محصولات سالم آیا نقش و نظارت دیگر گرایش‌های کشاورزی نادیده گرفته می شود؟ برای نمونه مهندسین ماشین آلات کشاورزی یا زراعت که محدوده ی فعالیت‌های آن‌ها در عرصه‌ی کشاورزی و در مراحل کاشت،‌ داشت و برداشت است نقشی در روند تولید و پایش محصولات کشاورزی نمی توانند ایفا کنند ؟
ـ مهندس تاجیک:
در طرحی که ما با عنوان پلی کلینیک‌های کشاورزی ارائه داده‌ایم، تمام گرایش‌ها لحاظ شده است و بخش‌هایی مربوط به آزمایشگاه‌های گیاه‌پزشکی، آب، خاک، ماشین آلات کشاورزی، سیستم‌های آبیاری و... وجود دارد. این طرح جامع در انجمن کلینیک‌های گیاه‌پزشکی استان تهران نوشته شده است.
توجه کنید که تعیین میزان باقیمانده‌ی فسفر و تشخیص کود مناسب برای خاک به مراتب از باقیمانده‌ی سم در محصولات کشاورزی با اهمیت‌تراست، دراین زمینه باید از نظر فنی - کارشناسی مهندسین خاکشناسی استفاده کرد. بسیاری از آفات و بیماری‌های گیاهی در اثرعدم رعایت کشت مناسب شیوع پیدا می کنند که این امر نتیجه‌ی ناآگاهی از علوم زراعت است؛ به طور مثال اگر تاریخ و تراکم کشت مناسب باشد می توان با بسیاری از آفات و بیماری‌ها مبارزه کرد و میزان خسارت را کاهش داد. مهندسین باغبانی نیز با هرس اصولی می توانند کمیت و کیفیت محصولات باغی را کنترل کنند و میزان عملکرد محصول را در واحد سطح افزایش دهند. درحال حاضر یکی از معضلات اساسی بخش کشاورزی کمبود آب است که مهندسین آبیاری باید با بهبود سیستم‌های آبیاری از هدررفتن آب جلوگیری کنند و سبب اقتصادی شدن فعالیت‌های کشاورزی شوند.
بنابراین برای تولید محصولات کشاورزی سالم نیازمند همکاری تمام گرایش‌های کشاورزی هستیم. درحال حاضر حدود ۱۲گرایش از جمله گیاه‌پزشکی، باغبانی، تولیدات گیاهی،‌ آبیاری، ماشین آلات،‌ خاکشناسی، اصلاح نبات، ترویج و... دراین طرح گنجانده شده است و درصورت پیشرفت طرح، جایگاهی برای گرایش‌هایی مانند علوم دامی،‌ دامپروری و... نیز درنظر گرفته می شود. البته درحال حاضر نیز کلینیک‌های گیاه‌پزشکی نقش پلی کلینیک‌های کشاورزی را ایفا می کنند اما به شیوه‌ی محدودتر.
▪ خبرنگار:
به نظر می‌رسد طرح پلی کلینیک‌های کشاورزی در بسیاری از موارد مشابه طرح شبکه خدمات مشاوره ای و فنی، مهندسی است؛ که اکنون از سوی وزارت‌خانه پی‌گیری می‌شود؛ در این صورت طرحی که شما تدوین کرده اید درچه زمینه‌هایی با طرح وزارت جهاد کشاورزی تفاوت دارد؟
ـ مهندس تاجیک:
در طرح شبکه خدمات مشاوره ای و فنی-مهندسی کشاورزی، شرکت‌های مشاوره‌ای همانند نقطه‌های بی شماری هستند که به خط جهت داری تبدیل نمی شوند و ممکن است فعالیت‌های‌شان درجهت حل مشکلات کشاورزی ایران نبوده و تنها جنبه‌ی رقابتی داشته باشد.
‌طرح پلی کلینیک‌های کشاورزی به این موضوع اشاره دارد که« بهتر است مجوزهای محدود تاسیس پلی کلینیک‌های کشاورزی که درآن زمینه‌ی فعالیت نیروی کارشناس و متخصص کشاورزی فراهم می شود را جایگزین مجوزهای متعدد استقرار شرکت‌های خدماتی و مشاوره ای کنیم» برای نمونه تاسیس هر کلینیک نیاز به حداقل ۳۰۰ میلیون ریال سرمایه گذاری دارد حال می توان پلی کلینیک‌های کشاورزی مجهز را جایگزین کلینیک‌های متعدد کرد وبا سرمایه گذاری کمتر زمینه‌ی اشتغال تعداد بیشتری از نیروهای متخصص را فراهم کرد.
از سوی دیگر ایجاد شبکه‌ی خدمات مشاوره ای و فنی- مهندسی مستلزم سرمایه گذاری و هزینه های جانبی هنگفتی ست که درنهایت این شرکت‌ها ناچارند برای انجام آزمایش‌های متعدد به پلی کلینیک‌های کشاورزی مراجعه کنند. در کلینیک‌های گیاه‌پزشکی سعی کردیم هماهنگی مناسبی ازنظر نوع پذیرش، تعرفه ها، خدمات مشاوره ای و... ایجاد کنیم تا بتوانیم بهره برداران را به نحو احسن در جهت رفع مشکلات این بخش هدایت کنیم زیرا عرصه وسیع است و نبود هماهنگی بین مراکز و شرکت‌های متفرقه کشاورزی سبب می شود به تدریج اعتماد کشاورزان سلب شود که این امر ضعف بزرگی است.
شنیده‌ها حاکی از آن است که به تمام متقاضیان مجوز تاسیس شرکت داده می شود که این موضوع چالش بزرگی در بخش کشاورزی است، به عقیده من نیاز هربخش تنها یک پلی کلینیک کشاورزی مجهز به امکانات و تجهیزات مناسب است، به نحوی که نیروی متخصص درتمام گرایش‌های کشاورزی را داشته باشد.
▪ خبرنگار:
وجود یک پلی کلینیک درهر بخش منجر به پیدایی انحصار نمی‌شود ؟
ـ مهندس تاجیک:
وزارت جهاد کشاورزی برفعالیت این مراکز نظارت دارد، به طور مثال قوانینی در بخش کلینیک‌های گیاه‌پزشکی وجود دارد که به موجب آن اگر کلینیکی از قوانین و مقررات مصوب پیروی کند تخلف محسوب می شود و باید پاسخ‌گو باشد. باتوجه به این‌که مراکز خصوصی هستند و قراراست برای مدت طولانی در عرصه‌ی کشاورزی پایدار و فعال باشند بنابراین نمی توانند به دلخواه خود عمل کنند.
از سوی دیگر رقابت دربخش کشاورزی هنگامی مفهوم خواهد داشت که فرهنگ به کارگیری کارشناس و نیروی متخصص پدید آید، ممکن است این امر در آینده تحقق یابد اما در شرایط کنونی نیازی به تاسیس مراکز متعدد دربخش کشاورزی نیست.
▪ خبرنگار:
طرح پلی کلینیک‌های کشاورزی درچه مرحله ای است؟
ـ مهندس تاجیک:
درحال حاضر دو طرح داریم، طرح پلی کلینیک‌های کشاورزی که در مرحله پایانی و طرح تولید محصول سالم در مرحله‌ی تدوین است. در وزارت جهادکشاورزی طرحی به نام "استاندارد تولید محصول سالم" در مرحله‌ی پیگیری و تدوین است که طرح بسیار جامع و کلی است اما متاسفانه برای حل مشکلات در زمینه‌ی تولید محصولات سالم راهکار ارائه نکرده اند، حدود ۶ ماه است که برروی طرح تولید محصول سالم کار کرده ایم اما هنوز نهایی نشده است.
▪ خبرنگار:
آیا این طرح از مدلی بین المللی تبعیت می کند؟
ـ مهندس تاجیک:
خیر،‌ زیرا حیطه ی رفتاری کشاورزان بسیار گسترده است و ما نمی توانیم دستورالعمل‌های یکسانی را برای تمام بهره برداران درنظر گرفته و به آنها ابلاغ کنیم. طرح استاندارد تولید محصول سالم همانند قالبی است که فعالیت‌ها و رفتارهای متفاوت در عرصه‌ی کشت و کار در آن معنا پیدا خواهد کرد و به سوی مسیر هدف‌مندی هدایت خواهد شد.
▪ خبرنگار:
در تدوین این طرح چه افراد و یا گروه‌هایی مشارکت دارند؟
ـ مهندس تاجیک:
حدود ۵ کلینیک در استان تهران در قالب انجمن کلینیک‌های گیاه‌پزشکی در تدوین طرح "تولید محصول سالم" فعالیت می کنند. طرح پلی کلینیک‌های کشاورزی نیز توسط اعضای انجمن تکمیل شده است، ما سعی می کنیم که میزان هزینه‌های کلینیک‌های گیاه‌پزشکی را کاهش دهیم زیرا اغلب کشاورزان ما معیشتی هستند و توانایی پرداخت خدمات مشاوره ای و فنی – مهندسی را ندارند.
▪ خبرنگار:
می‌توان درجهت حمایت از بهره برداران ناتوان، به کلینیک های گیاه پزشکی برای ارائه‌ی خدمات و آموزش‌های رایگان به کشاورزان یارانه پرداخت کرد.
ـ مهندس تاجیک:
ما سعی داریم با کاهش هزینه ها و خدمات ارائه شده این معضل را رفع کنیم و با مشاوره و توجیه اقتصادی مناسب به بهره برداران تفهیم می کنیم که حضور نیروی متخصص در عرصه و به کارگیری علوم نوین کشاورزی به سود آن‌ها است و درنهایت منجر به افزایش عملکرد محصولاتشان در واحد سطح خواهد شد.
▪ خبرنگار:
شیوه‌ی کار درتمام کلینیک‌های گیاه‌پزشکی استان تهران مشابه و براساس آئین نامه‌ها و بخش‌نامه‌های وزارت کشاورزی است یا آن‌که کلینیک‌ها به صورت خودمختار در عرصه‌های گوناگون کشاورزی عمل می کنند؟ آیا ازسوی وزارت جهاد کشاورزی نظارتی برنحوه‌ی کارآزمایشگاه‌های کلینیک‌های گیاه‌پزشکی اعمال می‌شود؟
ـ مهندس تاجیک:
در ابتدا ۳ کلینیک گیاه‌پزشکی دراستان تهران وجود داشت که به صورت بسیار ابتدایی شروع به کار کرده اند. در حال حاضر این آمار به ۲۲ عدد رسیده است. ما زمینه را برای فعالیت دیگر کلینیک‌ها فراهم کرده ایم و به منظور یکسان سازی فعالیت کلینیک‌ها، انجمن کلینیک‌های گیاه‌پزشکی استان تهران را در سال ۱۳۸۵ ثبت کردیم و با تصویب برخی از قوانین، یکISO داخلی بوجود آوردیم. قوانینی از جانب سازمان حفظ نباتات به کلینیک‌های گیاه‌پزشکی ابلاغ شده است که جنبه‌ی نظارتی دارد اما روند اجرایی کار را مشخص نکرده است. درکلینیک‌های گیاه‌پزشکی فعالیت‌هایی در سطح عمومی و نیاز کشاورز انجام می شود اما در سطح فراتر مانند تحقیقات و بررسی‌های دقیق، کلینیک‌ها رتبه بندی می شوند؛ برای نمونه یکی از کلینیک‌ها، ویروس را تا مرحله‌ی پاتووارشناسایی می‌کند. به این ترتیب آزمایشگاه‌های مرتبط با تجزیه گیاه و تعیین میزان سموم و مواد شیمیایی، تحت نظارت انجمن کلینیک‌های گیاه‌پزشکی استان تهران فعالیت می‌کنند.
▪ خبرنگار:
هدف از تاسیس کلینیک‌ها و شرکت‌های کشاورزی خصوصی ارائه‌ی خدمات مشاوره‌ای، فنی و مهندسی به تعداد بیشتری از بهره برداران ، ترویج علوم نوین مهندسی در سطح گسترده‌تری ازعرصه‌ی‌ کشاورزی است . استقرار شبکه‌ی غیردولتی می تواند تکمیل کننده و دربرخی مواقع احیا کننده‌ی شبکه‌ی دولتی در تمام رشته‌های کشاورزی باشد؛ بنابراین به منظورهدفمند کردن فعالیت‌ها و ارائه‌ی طرح‌های کاربردی در بخش کشاورزی باید ارتباط تنگاتنگی میان نهادهای دولتی و غیردولتی پدید آید تا بتوانند با دست‌یابی به الگویی مناسب مشکلات و نیازهای این بخش را برطرف کنند؛ دراین باره نحوه‌ی ارتباط و تعامل کلینیک‌های گیاه‌پزشکی با بخش دولتی به چه صورت است؟
ـ مهندس تاجیک:
نباید از دولت توقع چندانی داشته باشیم زیرا پایه و اساس کار ما خصوصی است البته سعی ما برآن است که ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با دولت برقرارکنیم زیرا معتقدیم نظرات و پیشنهادات ما به عنوان افرادی که در عرصه کار می‌کنند و مشکلات این بخش را از نزدیک لمس کرده اند باید در دستور کار وزارت‌خانه قرار گیرد. قراراست امسال پروژه‌ها و طرح‌های دولتی به ما واگذار شود، البته روند اجرایی کار توسط خودمان تعیین می‌شود. با توجه به این‌که قوانین و فرآیند‌های انجام کار در مراکز دولتی تقریباً ثابت است، متاسفانه ارزیابی فعالیت‌های عرصه‌ی کشاورزی توسط کارشناسان این بخش هر ۳ تا ۴ سال یک‌بار انجام می شود و براساس آن دستورالعمل‌ها و قوانینی تصویب می‌شود که در بسیاری از مواقع نیاز بخش اجرا نیستند.
▪ خبرنگار:
نقش ترویج در کلینیک‌های گیاه‌پزشکی به چه شیوه ای است؟ آیا زارعین برای بهره گیری از خدمات مشاوره ای و فنی مهندسی کارشناسان، به کلینیک‌های گیاه‌پزشکی مراجعه می کنند و یا آن‌که مروجین به سراغ بهره برداران می روند و با حضور و ارائه‌ی راهکار فنی و مهندسی آنها را راغب بر اجرای علوم کشاورزی می کنند؟
ـ مهندس تاجیک:
ما منتظر نمی شویم تا کشاورزان به سراغ ما بیایند، شاید این کارهیچ ‌وقت انجام نشود؛ بلکه سعی داریم با حضور مداوم خود در عرصه، علوم نوین کشاورزی را اشاعه دهیم و با افزایش توانمندی‌های خود همیشه یک گام جلوتر از زارعین حرکت کنیم.
▪ خبرنگار:
فعالیت‌های ترویجی کلینیک‌های گیاه‌پزشکی درچه حدی است؟ آیا ارائه‌ی خدمات ترویجی و مشاوره ای مورد استقبال بهره برداران قرارمی گیرد؟
ـ مهندس تاجیک:
من تا به‌حال ۲هزار روز آموزش زنان روستایی داشته ام و ۳ سایت مدرسه در مزرعه (Farm Filde School ) را هدایت کرده ام که در زمینه آگاهی و اشاعه ی علوم نوین کشاورزی بسیار موثر است.
▪ خبرنگار:
باتوجه به آن‌که طرح مدرسه در مزرعه توسط معاونت ترویج در عرصه اجرامی شود آیا سایت‌های مدرسه در مزرعه( FFS ) که در قالب بخش خصوصی فعال هستند باید از دستورالعمل‌ها و شیوه ی اجرایی این طرح که در وزارت‌خانه تعبیه شده است پیروی کنند یا آن‌که می توانند به صورت خودمختار آموزش‌های مورد نیاز را به بهره برداران ارائه دهند؟ آیا نظارتی از بخش دولتی بر اجرا و برگزاری این سایت‌ها وجود دارد؟
ـ مهندس تاجیک:
سایتهای FFS دولتی از استانداردهای مشخصی تبعیت می کنند برای نمونه ۱۵ تا ۲۰ کشاورزباید در سایت حضور داشته باشند اما در بخش خصوصی با چنین محدودیت‌هایی مواجه نیستیم. در این طرح اساس کار آموزش عملی و مشاهده وقایعی است که در مزرعه اتفاق می افتد این نوع آموزش در دنیا سیر تکاملی داشته است، ما آزمایش‌های گوناگونی را در مزرعه نمایشی با حضور زارعین انجام داده ایم.
برای نمونه دربحث مبارزه ی بیولوژیک کفشدوزک هفت نقطه ای شکارگر را جمع آوری و سپس در مزارع رهاسازی می کنیم؛ کشاورزان مشاهده می کنند که کفشدوزک‌ها شته‌ها را شکار می کند بنابراین بدون این‌که نیاز به مبارزه‌ی شیمیایی داشته باشند می توانند این آفت را کنترل کنند ازسویی اجرای علوم مهندسی و فنی نیز صرفه‌ی اقتصادی بیشتری برای آن‌ها خواهد داشت.
▪ خبرنگار:
باتوجه به این‌که از مبارزه بیولوژیک به عنوان هدف نهایی دانشمندان گیاه پزشکی یاد می شود و نقش مهمی که این نوع کنترل در تولید محصول سالم ایفا می کنند، شما این حشرات شکارگر را از چه مراکزی فراهم می کنید؟ آیا موسسه‌ی تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور دراین زمینه با شما همکاری می کند؟ آیا شما تجربه استفاده از این حشرات شکارگر را در مزارع وسیع نیز داشته اید؟
ـ مهندس تاجیک:
خیر،‌ ما این حرکت را در سطح محدود و به منظور آموزش و ترویج علوم نوین کشاورزی انجام دادیم و کفشدوزک‌ها را از عرصه جمع آوری کردیم؛ متاسفانه این حشره شکارگر در سطح انبوه و تجاری تولید نمی شود. در موسسه‌ی تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، زنبور تریکوگراما، بالتوری ها و نیز کفشدوزکی که علیه شپشک آرد آلود به کار می رود به منظور استفاده در مبارزات بیولوژیک تولید می شود. تولید و به کارگیری دیگرحشرات شکارگر از جمله کفشدوزک هفت نقطه ای در مرحله‌ی تحقیق و بررسی است.
اکنون در حالی که احساس نیاز به استفاده از این قبیل حشرات شکارگر در کشاورزان ایجاد شده است، قادر به پاسخ‌گویی به نیازآن‌ها نیستیم. از سوی دیگر متاسفانه مجبوریم تمام فعالیت‌های مربوط به عرصه‌ی کشاورزی مانند آزمون خاک، آب،‌ ترویج وآموزش به بهره‌بردارن را خودمان انجام دهیم.
ما گام نخست را با اصلاح روش‌های کشاورزی برداشتیم و دربرخی از مواقع با تولید محصول سالم فاصله‌ی چندانی نداریم. برای نمونه درگذشته ۴۲ بار برای نابودی کنه‌ی دو نقطه‌ای گلخانه در یک دوره ی ۶ ماهه سم پاشی انجام می شد که ما به‌وسیله‌ی اصلاح روش‌ها توانسته ایم این عدد را به ۲ تا ۳ بار سمپاشی کاهش دهیم.
تولید محصول سالم در کشورما بسیار نوین است و بیش از یک دهه از قدمت آن نمی گذرد اما درکشورهای توسعه یافته و اروپایی پیشینه‌ی آن به یک قرن می رسد، هم‌چنین دراین کشورها روش ترویجی سایت‌های FFS از سال ۱۹۴۰ ابداع شده است.
▪ خبرنگار:
باتوجه به وضعیت کنونی ایران و تجاربی که شما در زمینه‌ی کشاورزی دارید درتدوین این طرح باید به چه شاخص‌هایی توجه شود؟
ـ مهندس تاجیک:
به عقیده‌ی من بهره برداران یا به‌عبارتی تولید کنندگان محصولات کشاورزی نقش اول تمام طرح‌هایی هستند که دراین بخش تدوین می شود، بنابراین بهتر است پس از سنجیدن تمام عواقب کار فعالیتی را آغاز کنیم. طرح تولید محصول سالم نیز باید درجهت برطرف کردن مشکلات کشاورزان تدوین شود به شیوه ای که درنهایت به سود آن‌ها باشد و ازسویی فرهنگ استفاده از محصول سالم را در مصرف کنندگان بوجود آوریم. هماهنگی با وزارت بهداشت و ایجاد شرایط مناسب دربخش فروش از مسائل دیگری است که باید دراین امردرنظرگرفته شود. روند تولید محصول سالم همانند چرخه ای است که باید تمام ارکان آن حفظ شود تا موفقیت آمیز باشد. موفقیت دراین امر هنگامی حاصل می شود که همیاری و همکاری تمام موسسات، وزارت‌خانه‌ها حتی صدا و سیما و وزارت ارشاد را داشته باشیم زیرا فرهنگ سازی مسئله‌ی مهمی است که باید به صورت جدی به آن توجه کرد.

گفت‌وگو:
مهندس مرجان طاوسی ـ خبرنگار گیاه پزشکی سرویس مسائل راهبردی ایران

منبع : خبرگزاری ایسنا