ملاحظاتی درباره دارو درمانی و افسردگی

● آیا قرار است به خاطر افسردگی درمان دارویی دریافت كنید؟
شاید مشاور یا روانپزشك شما دارو درمانی را برای شما در نظر بگیرد و شما بر اساس آنچه كه شنیده ایده و یا تجارب دوستان و اعضای خانواده در شگفت باشید كه چگونه داروها می توانند برایتان مفید باشند. این بروشور جهت پاسخگویی به بسیاری از سئوالات مكرر در مورد ضد افسردگی ها تهیه شده است. ما امیدواریم كه این بروشور نقطه شروع خوبی برای بحث های كامل تر وعمیق تر با مشاور و یا روان پزشك شما در مورد داروهای ضد افسردگی باشد. اگر بخواهید اطلاعات بیشتری در مورد دارو درمانی بدست آورید، با یك روان پزشك مشاوره كنید. روانپزشك یك متخصص در طب است كه در مورد تشخیص و درمان مشكلات عاطفی و روانی آموزش دیده است. روانپزشك به طور ویژه برای درمان دارویی افسردگی آموزش می بیند.
● افسردگی قابل درمان است
▪ سوال های اصلی درباره ضد افسردگی ها
۱) نشانه هایی از افسردگی كه درمان آنها مستلزم مصرف داروست، كدامند؟
اغلب ما در مواردی دلسرد یا غمگین می شویم. این بروشور درباره نوع متفاوتی از افسردگی تهیه شده است. اگر شما این نوع افسردگی را داشته باشید احساس غم، تحریك پذیری و افسردگی در طول روز و برای چند هفته یا ماه را تجربه خواهید كرد. افراد یا فعالیتهایی كه معمولاً برای شما لذت بخش بودند، دیگر اینگونه نخواهند بود. شاید ادامه درس و كلاس را متوقف و در تمام مدت احساس خستگی بكنید. اشتهای شما افزایش یا كاهش می یابد و وزنتان اضافه یا كم می گردد. بی خوابی دو روزه، خواب در تمام روز یا میل به "ماندن در رختخواب" در مواردی برای همه ما پیش می آید. اما اگر مشكلات برای چند هفته اتفاق بیافتند نشان دهنده یك مشكل جدی خواهند بود.
اگر شما افسرده هستید در تمركز یا تصمیم گیری مشكل خواهید داشت. دوستان شما در مورد حساسیت زیاد از حد یا گریه فراوانتان با شما صحبت می كنند، وقتی در حال افسردگی قرار دارید، احساس درماندگی و ناامیدی حالتی معمول برای شما خواهد بود وگویی در یك سالن تاریك گیر افتاده و قادر به خروج از آن نیستید. دیگران ممكن است متوجه عدم علاقه شما به انجام مسئولیت ها یا رسیدگی به ظاهر شخصی تان شوند. ممكن است در مورد مرگ و حتی خودكشی به اندازه زیادی فكر كرده باشید. اینها علایم افسردگی شدید هستند.
● نشانه های افسردگی
▪ خلق افسرده و غمگین
▪ تغییر در اشتها
▪ افكار خودكشی
▪ مشكلات خواب
▪ فقدان تمركز
۲) آیا افسردگی نشان دهنده "ضعف" شخصی است؟
افسردگی یكی از نگرانی های شایع دانشجویی است كه به مراكز مشاوره دانشجویی مراجعه می كنند. افسردگی نشانه ضعف شخصی نیست. آبراهام لینكلن، ملكه ویكتوریا و وینستون چرچیل فقط نمونه هایی از افراد سرشناس تاریخ هستند كه دچار افسردگی بوده اند. افسردگی وضعیتی نیست كه با خواست یا آرزوی شما، از بین برود. افراد دچار افسردگی نباید فقط از خود انتظار بهبودی داشته باشند. بدون درمان، علایم افسردگی تداوم یافته و یا حتی بدتر می گردد. با شروع درمان شما در عرض ۳ تا ۶ هفته بهبودی معنی داری را تجربه خواهید كرد. شما تنها نیستید. بسیاری از دانشجویان دانشگاه افسردگی را تجربه می كنند.
۳) آیا بدون دارو نمی توانم احساس بهتری داشته باشم؟ آیا سایر افراد (مبتلا به افسردگی) نمی توانند بدون مصرف دارو بهبودی پیدا كنند؟
در نهایت، حتی بدون درمان نیز عده ای احساس بهبودی می كنند. متاسفانه "این احساس بهبودی" فقط یكی دو سال طول می كشد و در صورت عدم درمان افسردگی ممكن است بدتر شده و در توانایی شما در مطالعه، كار و لذت بردن از روابط ایجاد اختلال كند. وقتی خطر خودكشی در بین باشد افسردگی می تواند به یك بیماری تهدید كنندهٔ زندگی تبدیل شود. داروها هیچ چیز را "تثبیت" نمی كنند. ولی به بهبود خلق و كاركرد شما كمك می كنند طوری كه بتوانید شروع به كار با سایر مشكلات بنمایید.
۴) چگونه یك داروی ضد افسردگی اثر خود را اعمال می كند؟
افسردگی نوعی بیماری است كه در آن عوامل مختلفی از قبیل ژنتیك، تغییرات شیمیایی در بدن و حوادث خارجی می توانند نقش مهمی داشته باشند. تحقیقات نشان می دهند كه افسردگی می تواند با تغییرات در كاركرد شیمیایی مغزـ یعنی ناقلهای عصبی ـ در ارتباط باشد، تحقیقات فعلی بر روی نظامهای سروتونین، نوراپی نفرین و دوپامین متمركز شده اند. عوامل ژنتیك معین و تغییرات در هورمونهای بدن نیز در بعضی از وضعیتهای افسردگی دارای نقش هستند. تغییرات زیست شناختی پیچیده فوق می تواند تغییراتی عمیق در خلق و رفتار شما داشته باشد. فرض می شود كه ضد افسردگی ها عدم تعادل شیمیایی موجود در بیماری های افسردگی را اصلاح می كنند.
۵) آزمایش خونی برای افسردگی وجود دارد؟
تشخیص افسردگی مبتنی بر مجموعه ای از علایم و نشانه های شاخص است كه حالت خلقی شما و الگوهای تفكر و سلامتی جسمانی را تحت تاثیر قرار می دهند. تا به امروز، آزمایش خونی كه بتواند تشخیص افسردگی را تایید یا رد كند، وجود ندارد.
۶) چه زمانی باید از قرصهای ضد افسردگی استفاده كنم؟
شما و درمانگر متخصص تان بعد از شروع دارو درمانی جهت ارزیابی تغییرات و یا عوارض دارو ونیز ارزیابی چگونگی اثر دارو بر شما، همدیگر را به طور منظم ملاقات خواهید كرد. بطور مشخص داروهای ضد افسردگی برای مدت ۸ الی ۱۲ ماه و حتی بیشتر باید مصرف شوند. اگر چه به هنگام احساس بهبود تمایل به قطع درمان وجود دارد ولی تداوم درمان تا زمانی كه پزشكتان متقاعد به درمان افسردگی گردد، اهمیت فراوان دارد. قطع زودرس داروها موجب برگشت نشانه های اولیه خواهد شد. ممكن است از شما خواسته شود كه بصورت تدریجی داروها را كاهش دهید.قطع تدریجی به ویژه در مورد بعضی از داروها به بدن شما اجازه سازگار شدن را می دهد.
۷)اگر مصرف داروها را قطع كنم آیا افسردگی دوباره عود خواهد كرد؟
در اغلب موارد، افسردگی یك بیماری است كه توسط داروها و مشاوره به خوبی درمان می شود. اما در صورت قطع درمان احتمال برگشت دوباره افسردگی وجود دارد. تداوم دارو یا روان درمانی تا مدت زمان پیشنهادشده، توسط متخصصین این احتمال را به حداقل می رساند. در موارد بسیار كمی، متاسفانه بعد از كامل شدن دورهٔ درمان باز هم عود می كند. شناخت علایم یك دوره جدید افسردگی و اقدام به موقع برای درمان در این رابطه بسیار مهم هستند.
۸)آیا این داروها اعتیاد آورند؟ آیا احساس افزایش نیرو خواهم داشت؟
داروهای امروزی برای درمان افسردگی اعتیاد آور نیستند. اعتیاد دارویی به مصرف مقادیر بیشتر دارو به صورت فزاینده اشاره دارد. گر چه بعضی از داروهای مورد استفاده در درمان اشكال نامعمول افسردگی می توانند كیفیت اعتیاد آور داشته باشند، اما آنها داروهای استاندارد ضد افسردگی نیستند و بنابراین موضوع این بروشور نمی باشند. گر چه ضد افسردگی ها اعتیاد آور نیستند ولی شاید بعضی از نشانه ها را تجربه كنید كه در نتیجه آن این احساس به شما دست بدهد كه نكند به دارو وابسته می شوید.
در آغاز درمان، داروهای ضد افسردگی می توانند احساس غیر معمولی از انرژی، به ویژه در مقایسه با حالت قبلی در شما ایجاد كنند. مانند هر نوع داروی دیگر، ضدافسردگی ها نیز عوارض جانبی بالقوه را دارا هستند. احساس وابستگی یا مسمومیت نشان دهنده واكنش غیر معمول به داروها، تعامل دارویی دیگر با الكل یا سایر عوارض جانبی ناخواسته می باشد. همچنین، بعضی از بیماران افسرده ـ شیدا در پاسخ به این داروها ممكن است حالت ناخواسته نشئه را تجربه كنند. اگر این مشكلات را تجربه می كنید سریعاً با روان پزشك تماس بگیرید. ضد افسردگی ها اعتیاد آور نیستند.
۹) آیا داروها شخصیت مرا تغییر می دهند؟
دارو كلیت شخصی، ویژگی های شخصیتی منحصر به فرد یا پیشامدهای زندگی شما را تغییر نمی دهند. هدف درمان با ضد افسردگی ها فراهم كردن شرایط برای ایجاد تغییرات مثبت در حالت خلقی و الگوهای فكری شماست. داروهای ضد افسردگی به مردم كمك می كنند تا تمام هیجان های انسانی را بدون احساس فشار و سختی، تجربه نمایند. گر چه این تغییرات مثبت شبیه تغییرات شخصیتی هستند، اما در واقع آنها نشان می دهند كه شما در حال بدست آوردن توانایی واكنش به مردم وموقعیتها به شیوهٔ غیر افسرده وار هستید. در مواردی داروهای ضد افسردگی عوارض جانبی موقتی را سبب می شوند كه شبیه به تغییرات منفی شخصیت می باشند. بطور ویژه حساسیت عاطفی یا تنشی را كه قبل از شروع دارو درمانی داشتید، ممكن است احساس نكنید. در مواردی كه این حالت ایجاد شده و شما را مشوش می سازند، در طرح آن با مشاور یا روانپزشك خود تعلل نكنید جهت آموزش در مورد عوارض جانبی این داروها به سوال ۱۲ این بروشور توجه كنید.
۱۰) قبل از تجویز دارو، دكتر چه چیزی ممكن است از من بخواهد؟
اولین گام طرح نشانه های افسردگی با روان پزشك است. روان پزشك ممكن است همان سوالاتی را كه متخصصین قبلی (مثلاً مشاور) از شما پرسیده بود، دوباره بپرسد. گر چه این تكرار برای شما ممكن است ناكام كننده تلقی شود ولی در ذهن داشته باشید كه پزشك شما این سوالات را جهت شناخت كامل نشانه ها، سابقه طبی، داورهای قبلی و احتمال مصرف مواد یا الكل مجدداً تكرار می كند. مطرح كردن موضوع حاملگی و یا روش های كنترل (پیشگیری از حاملگی) نیز حائز اهمیت است زیرا داروها ممكن است برای جنین یا نوزاد خطرناك باشد. از آنجا كه بعضی از داروها به مانند سایر وضعیتهای طبی می توانند علایم افسردگی ایجاد كنند، ممكن است جهت ارزیابی جسمی كامل و تستهای آزمایشگاهی به یك پزشك دیگر نیز ارجاع داده شوید.۱۱) چگونه پزشك دارو(ها)ی خاصی را برای تجویز انتخاب می كند؟
در حال حاضر حدود ۲۰ داروی ضد افسردگی برای درمان افسردگی وجود دارد. ضد افسردگی ها عموماً بر اساس خواص شیمیایی و چگونگی كاركردشان طبقه بندی می گردند. داروهایی كه پزشك شما ممكن است تجویز كند، عبارتند از: بازدارنده های اختصاصی جذب مجدد سروتونین (SSRI)، ضد افسردگی های سه حلقوی (TCA) یا بازدارنده های مونوآمین اكسیداز (MAOI) . بعضی از متخصصین ممكن است از داروهایی كه در ۱۰ـ۱۵ سال اخیر ساخته شده و به نام داروهای نسل جدید مشهور هستند و یا داروهایی كه از سی سال پیشتر وجود دارند و به نام داروهای نسل قدیم مشهورند، استفاده نمایند. به مانند اندازه كفش، هر دارویی نیز برای هر كسی مناسب نیست، دارویی كه برای دوست شما موثر بوده ممكن است در مورد شما موثر نباشد.
روان پزشك اثرات معكوس و زیان آور داروها را مد نظر دارد. هدف درمان از بین بردن افسردگی با حداقل عوارض دارویی است. متاسفانه دارویی كه هیچ مشكل یا خطر بالقوه نداشته باشد، تا به امروز وجود ندارد. عوارض جانبی این داروها خفیف بوده و با گذشت زمان كاهش می یابند. تحقیقات امروز متمركز بر داروهای انتخابی ویژه ای است كه كمترین عوارض جانبی را داشته باشند. لازم است كه با پزشك در مورد نگرانی هایتان درباره داروها و عوارض جانبی شان صحبت نمایید.
۱۲)عوارض جانبی احتمالی داروهای ضد افسردگی كدامند؟
ضد افسردگی ها درمانی نسبتاً سالم هستند. به مانند اغلب داروها، ضد افسردگی ها نیز ممكن است عوارض جانبی خفیف و معمولاً گذرایی در بعضی از افراد داشته باشند. در اغلب موارد عوارض جانبی خفیف، قابل كنترل بوده و با گذشت زمان ناپدید می شوند. عوارض جانبی معمول عبارتند از: تهوع، اسهال و یبوست، گیجی، خواب آلودگی، عصبیت، تغییرات خواب، خشكی دهان، سردرد و تیرگی بینایی. بعضی از اشخاص در علائق یا رفتارهای جنسی خود تغییراتی را تجربه می كنند. گرچه مشكلات و عوارض شدید خیلی نادر هستند، اما ممكن است در مواردی دیده شوند.
پزشك یا داروساز، شما را از عوارض جانبی بالقوه داروها آگاه می كند. در جلساتی كه جهت پیگیری با پزشك خود خواهید داشت، او در مورد پاسختان به داروها خواهد پرسید و از نظر عوارض مشكل زا شما را بررسی خواهد نمود. عوارض جانبی غیر معمول یا عوارضی كه در توانایی كار یا تحصیلتان ایجاد تداخل می كنند را باید بلافاصله به پزشكتان گزارش دهید تا در صورت لزوم تغییرات لازم در داروها داده شود. اكثر عوارض جانبی برگشت پذیر بوده و بعد از قطع درمان به تدریج از بین می روند.
۱۳) چقدر طول می كشد تا داروها بتوانند به من كمك كنند؟ چطور می توانم از موثر بودن داروها آگاه شوم؟
همه ضد افسردگی ها مدت زمانی را جهت تاثیر درمانی لازم دارند. اگر احساس بهبود (سریع)
نمی كنید، دلسرد نشوید. اثر درمانی بعد از ۲ تا ۴ هفته از شروع برنامه درمان ظاهر می گردد. گر چه عده ای حتی زودتر نیز احساس بهبودی می كنند. دوستان و اعضای خانواده ممكن است بعد از شروع درمان، آثار بهبود را در شما ملاحظه نمایند. وقتی دارو درمانی اثر خود را اعمال می كند، شما توانایی فزاینده ای را برای انجام كارها احساس كرده و به شیوه "بهنجار" از زندگی لذت می برید. اگر به دارو پاسخ درمانی ندهید پزشك ممكن است مقدار دارو را تغییر داده و یا داروهایی جدید تجویز كند.
هر شخص پاسخ منحصر به فردی به داروها می دهد. درمان افسردگی یك فرایند پیش رونده است و بسته به چگونگی تاثیر دارو بر شما، پزشك جریان درمان شما را مورد بازبینی قرار داده و آن را برای شما به دقت تنظیم خواهد كرد. هر شخص پاسخ منحصر به فردی به داروها می دهد.
۱۴) آیا می توانم در كنار ضد افسردگی ها داروهای دیگر نیز مصرف كنم؟
یك سوال بسیار مهم! در مواردی كه ضد افسردگی ها به همراه سایر داروها مصرف می شوند، احتمال عوارض جانبی یا تداخل دارویی افزایش می یابد. به ویژه در مورد داروهای آلرژی، مشاوره با پزشك تجویز كننده دارو بسیار حائز اهمیت است. هر دارویی كه همزمان مصرف می كنید حتی مصرف ویتامینها وداروهای گیاهی را نیز به پزشك بگویید.
۱۵) آیا داروهای ضد افسردگی با قرص های ضد بارداری تداخل می كنند؟
شواهدی در كاهش اثر داروهای ضد بارداری در نتیجه مصرف ضد افسردگی ها وجود ندارد. به هر حال به مانند سایر داروها در صورت باردار بودن این داروها می توانند برای جنین خطرناك باشند.
۱۶) آیا مواد "طبیعی" وجود دارند كه بتوانم برای درمان افسردگی بكار ببرم؟
در نزد مردم شایعاتی در مورد وجود تركیبات گیاهی ضد افسردگی وجود دارد. متاسفانه هنوز مطالعات كافی در مورد اثر بخش بودن این تركیبات به ویژه در مقایسه با داروهای ضد افسردگی استاندارد برای اشكال مشخص افسردگی بالینی وجود ندارد. علاوه بر این، تركیبات داروهای ضد افسردگی سنتی با تركیبات گیاهی امروزه پیشنهاد نمی شود و اگر شما در مورد پیشرفتهای اخیر در زمینه تركیبات گیاهی كنجكاو هستید، قبل از "خود درمانی" حتماً با روانپزشك خود مشورت كنید.
۱۷) قیمت داروهای ضد افسردگی چقدر است؟
گر چه پرداخت قیمت داروها برای بعضی از دانشجویان مشكل است اما قیمت درمان نكردن افسردگی نیز بالاست. شما وقت و پول قابل ملاحظه ای را صرف رسیدن به دانشگاه كرده اید. توانایی شما در كارهای تحصیلی، روابط و شغل به شدت توسط افسردگی درمان نشده تحت تاثیر قرار می گیرد. خوشبختانه بسیاری از این داروها تحت پوشش خدمات بیمه قرار دارند. در مورادی نیز دفاتر مشاوره در تهیه این قرص ها به شما كمك لازم را خواهند كرد.
۱۸) اگر مصرف قرص ها بر اساس جدول زمانی را فراموش كنم چه می شود؟
این از مواردی است كه باید با پزشك خود در میان بگذارید. در اغلب موارد، اگر مقدار دارو را فراموش كرده اید، در نوبت بعدی دو برابر مصر نكنید. با جدول زمانی قبلی مصرف را ادامه دهید و سعی كنید كه فراموشی تكرار نشود. اگر چندین بار مقادیر مشخص شده دارو را فراموش كنید ممكن است دچار مشكلاتی از قبیل سر درد و تهوع گردید. به ویژه اگر مصرف دارو را در اغلب موارد فراموش كنید، بهبود شما مدت زمان طولانی تری طول خواهد كشید.
۱۹) به دوستان و خانواده ام چه بگویم؟
اغلب كسانی كه از شما مراقبت می كنند از تغییرات خلقی و سطح انرژی شما نیز آگاهی داشته و در آن موارد نگرانی هایی دارند. ممكن است آنها از این بابت كه شما كمك لازم را دریافت كرده اید، خیالشان راحت گردد. از آنجا كه افسردگی می تواند در شما احساس خستگی و درماندگی ایجاد كند، دریافت حمایت دیگران در این دوران بسیار مهم است. به هر حال، بسیاری از مردم هیچگاه افسردگی را بطور جدی تجربه نكرده اند و بنابراین نمی توانند بفهمند كه آن چقدر ناتوان كننده است. آنها قصد آسیب به شما را ندارند ولی ممكن است چیزهایی بگویند یا كارهایی بكنند كه نتیجه آن آسیب رساندن به شما از جانب آنان و نیز حمایت مناسبتر كمك خواهند كرد.
۲۰)در كنار مصرف داروها آیا به مشاوره هم نیازمندم؟
برای اغلب اشخاص، تركیب دارو درمانی با روان درمانی موثر ترین شیوه درمان است. گر چه داروها به بهبود نشانه های افسردگی كمك می كنند، آنها نمی توانند حوادث، افكار یا رفتارهایی را كه موجب مشكلاتی برای شما شده اند، تغییر دهند. حتی قبل از شروع افسردگی نیز شما با مسایل خانوادگی درگیر بودید كه احساس شما درباره خود و روابطتان را تحت تاثیر قرار می دادند. روان درمانی به شما كمك می كند تا این نگرانی ها را كشف و حل و فصل نمایید. برای بهبود احساس ارزشمندی، مهارتهای ارتباطی و راهبردهای كنترل حوادث فشار زا ممكن است روان درمانی فردی یا گروهی به شما پیشنهاد شود غذای خوب، با كیفیت خوب و ورزش نیز عوامل مهمی در بهبود هستند سریعتر تا حد امكان، به همه پیشنهاد های مشاور روان پزشك خود عمل كنید. تركیب دارو با روان درمانی موثرترین شیوه درمان افسردگی است.

ترجمه: مجید محمود علیلو,كارشناس دفتر مركزی مشاوره وزارت علوم, تحقیقات و فناوری و همكار مركز مشاوره دانشگاه تهران

منبع : دفتر مرکزی مشاوره وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری