جلوه هایی از عدالت مهدوی

● عزل کارگزاران ناصالح
منش رفتاری امیرالمومنین علی (ع ) با کارگزاران خود از نمونه های عالی تاکید عملی امامان معصوم بر لزوم عدالت گستری کارگزار است . برخوردهای آموزنده حضرت با برخی از کارگزاران خطاکار حتی در خطاهای کوچک از نمونه های شایان ذکر در سیره ایشان است برای مثال می توان به نامه توبیخ آمیز آن حضرت به عثمان بن حنیف والی بصره به خاطر شرکت در مجلس میهمانی یکی از اشراف بصره اشاره کرد . (۱ )
این گونه دقت و بررسی در عملکرد کارگزاران از عدالت و سلامت فکری و عملی حکومت حکایت دارد.
درباره کارگزاران حکومت حضرت حجت (ع ) پس از ظهور نیز اوصافی در برخی روایت ها آمده است که هم نشان از عدالت و تقوای کم نظیر آنان دارد و هم از صلاحیت و تلاش و استقامت آنان سخن می گوید.
امام سجاد(ع ) درباره یاوران و کارگزاران حضرت حجت می فرماید :
هنگامی که قائم ما قیام کند خداوند از دل های شیعیان ما دفع آفت کند و دل هایشان را چون پاره های آهن کند و قوت یک تن از آنان را همچون قوت چهل مرد سازد و آنان حاکمان الهی بر روی زمین باشند . (۲ )
امام صادق (ع ) نیز در توصیف آنان فرموده است :
همانا یکی از آنان قوت چهل مرد دارد و قلبش از پاره های آهن محکم تر است . اگر بر کوه های آهن عبور کنند آنها را (می توانند از جای کنند) و شمشیرها را رها نسازد جز با رضای الهی . (۳ )
عدالت گرایی در عزل و نصب کارگزاران مهدوی در عصر غیبت صغرا را از بررسی نوع برخورد آن حضرت با برخی از مسئولان حکومتی که کجروی را پیشه کارهایشان ساختند میتوان دریافت . برای نمونه این روایت کاملا گویای این مطلب است :
ابوجعفر محمدبن علی شلمغانی معروف به ابن ابی الغراقی به عنوان دستیار سومین سفیر ناحیه مقدسه ـ حسین بن روح نوبختی ـ مشغول فعالیت بود. ایشان به ویژه در دوره اختفا و استتار حسین بن روح . نقش اصلی را به عنوان جانشین وی ایفا می کرد و شیعیان به او مراجعه می کردند. ولی شلمغانی با وجود این سابقه مهم و نیز جایگاه علمی اش راه انحراف در پیش گرفت و این امر نه تنها به عزل و طرد وی انجامید بلکه سرانجام به صدور لعن او از سوی ناحیه مقدسه منجر شد . (۴ )
● عدالت اقتصادی
اجرای عدالت اقتصادی به عوامل گوناگونی بستگی دارد که از مهم ترین آنها عدالت در بخش تولید و توزیع است . از نشانه های این گونه عدالت در دولت مهدی (عج ) این است که امکانات تولید به طور یکسان در اختیار همگان است و هر فرد می تواند از نعمت ها و موقعیت های طبیعی برای تولید مفید بهره بگیرد.
بدین ترتیب افراد بسیاری به حرفه سالم روی می آورند و هر کس به اندازه همت و توان خود فرصت رشد و پیشرفت می یابد. البته این همه به منظور رفع نیازهای واقعی جامعه است یعنی تولید در مسیر خواست ها و نیازهای اجتماع . بنابراین هم تولیدکنندگان بهره مند میشوند و هم عموم جامعه به رشد و رفاه اقتصادی می رسند.
در عین حال از عوامل مهم ظلم های اقتصادی بی عدالتی در زمینه توزیع است . تقسیم ثروت ملی به صورت نابرابر و غیرمنطقی شکاف طبقاتی گسترده ای را میان درآمدها ایجاد می کند. از اینرو تاثیر عدالت مهدوی بر عرصه اقتصادی تقسیم اموال عمومی به شکل مساوی در میان مردم است . پیامبر اکرم (ص ) می فرماید :
به مهدی بشارتتان می دهم او در میان امت من برانگیخته می شود و ساکنان آسمان و زمین از او خشنود خواهند بود. او اموال را به درستی تقسیم می کند . مردی پرسید : مقصود چیست فرمود : (بیت المال ) به شکل مساوی میان مردم تقسیم می کند . (۵ )
امام باقر(ع ) در روایتی فرموده است : « آن حضرت (اموال را) برابر تقسیم می کند و میان همه مردم با نیکوکار و بدکار به عدالت رفتار می کند » (۶ )
از پی آمدهای عدالت اقتصادی درجامعه مهدوی بهره مندی همه افراد جامعه از یک زندگی مادی مطلوب و آبرومندانه است به گونه ای که افراد نیازی به درخواست مال از دیگران نداشته باشند.
زندگی در این سطح از رفاه همراه با رشد عقلانی و پاکی درون و ریشه کنی صفات رذیله ای چون حرص و طمع از دل و جان انسان ها همان حیات طیب است که خداوند می خواهد. زندگی ای که در ساحت آن رشد و تعالی معنوی مردم بهتر و سریع تر باشد. امام صادق (ع ) درباره برخورداری مردم از این سطح زندگی می فرماید : هنگام قیام قائم ما زمین با نور خدایی روشن شود و شما به جست وجوی اشخاصی برمی آئید که مال یا زکات بگیرند و کسی را نمی یابید که از شما بپذیرد و مردمان همه به فضل الهی بی نیاز گردند . (۱ )
● عدالت قضایی
در تمامی جوامع بشری امر قضاوت جایگاهی ویژه دارد. شاهرگ حیات این دستگاه اجرای عدالت در آن است . دادگستری نیز تنها برای گسترش عدل و داد تاسیس شده است .
در عصر حاکمیت مهدی (عج ) عدالت در همه زوایای زندگی اجتماعی جریان می یابد. این عدالت به دستگاه های قضایی هم نفوذ می کند و جریان دادرسی را براساس حق و عدل تنظیم خواهد کرد. از برخی روایت ها چنین برمی آید که امام مهدی (عج ) در قضاوت مانند جد بزرگوارش امیرالمومنین علی (ع ) عمل می کند و برای گرفتن بی کم و کاست حقوق مردم اصرار دارد; حتی اگر حق کسی زیر دندان دیگری باشد از زیردندان آن غاصب بیروت می کشد و به صاحب حق بازمی گرداند . (۲ )
در زمان حکومت آن دادگستر جهان چنان عدالت مهدوی همگانی می شود که مردگان آرزو می کنند که به زندگی بازگردند و از برکات عدالت او بهره مند شوند . (۳ )
امام صادق (ع ) درباره عدالت قضایی در دولت مهدوی می فرماید :
دنیا به پایان نخواهد رسید تا آنکه مردی از خاندان من ظهور کند. وی به شیوه داوود(ع ) حکم خواهد کرد بینه نخواهد خواست و به هر کس حقش را اعطا خواهد کرد . (۴ )
ره آورد چنین داوری عادلانه ای این است که حتی اگر مظلومی نتواند برای اثبات حق خود به شاهد و گواهی دست یابد به سبب اینگونه قضاوت به حق خود خواهد رسید.
در انتظار عدالت مهدوی
حضرت مهدی (عج ) کارگزاران ناشایست قضایی را برکنار می کند و آنان را که سیرت پسندیده دارند به کار می گمارد. شیوه مدیریتی ایشان در برکناری عمال اداری همانند سیره امام علی (ع ) است . در جامعه مهدوی هیچ گونه نیرنگ بازی وجود ندارد و سیره کارگزاران او بر مدار عدل و قوانین عادلانه خواهد بود.
امام مهدی (عج ) پس از ظهور خود عادلانه حکم می کند و جامعه حکومتی خود را با فرهنگ عدالت پایه ریزی خواهد کرد. در این جامعه عدالت معیار و ملاک سنجش همه چیز است و همگان باید خود را با معیار عدالت مهدوی بسنجند و راه صحیح عدل و سعادت را انتخاب کنند تا ظلم و تبعیض به کلی از جامعه برچیده شود.
عدل موعود در دعای امام رضا(ع ) برای صاحب الامر به گونه ای بسیار زیبا تصویر شده است :
خدایا با قیام او ظلم و ستم را نابود ساز و بمیران و عدالت را ظاهر ساز و برفراز آور با قیام او دین محض الهی را جلوه گر کن که از هرکژی و بدعتی برکنار و پاکیزه است . خدایا با نور عدالت او ظلمت های تو در توی ستمگران را برملا کن و آتش کفر را با حلاوت عدالت او خاموش گردان . (۱۱ )

سیدحسین اسحاقی
پاورقی :
۱) نهج البلاغه نامه .۵۳
۲) حارالانوار ج ۵۲ ص .۳۱۷
۳) همان ص .۳۲۷
۴) الغیبه صص ۱۸۳ ۲۳۹ ۲۴۸ و .۲۵۱
۵) بحارالانوار ج ۵۱ ص .۸۱
۶) همان ص .۲۹
۷) همان ج ۵۲ ص .۳۳۷
۸) منتخب الاثر ج ۲ ص .۳۳۲
۹) همان ص ۶۵
۱۰) بحارالانوار . ج ۵۲ ص .۳۳۸
۱۱) الطوسی مصباح المجتهد ص .۴۰۹
اجرای عدالت اقتصادی به عوامل گوناگونی بستگی دارد که مهم ترین آنها عدالت در بخش تولید و توزیع است . از نشانه های این گونه عدالت در دولت حضرت مهدی (عج ) این است که امکانات تولید به طور یکسان در اختیار همگان قرار می گیرد و هر فرد می تواند از نعمت ها و موقعیت های طبیعی برای تولید مفید بهره بگیرد
در عصر حاکمیت مهدی موعود(عج ) عدالت در همه زوایای زندگی اجتماعی جریان می یابد. این عدالت به دستگاه های قضایی هم نفوذ می کند و جریان دادرسی را براساس حق و عدل تنظیم خواهد کرد
حضرت مهدی (عج ) کارگزاران ناشایست قضایی را برکنار می کند و کسانی را که سیرت پسندیده دارند به کار می گمارد. شیوه مدیریتی حضرت مهدی در برکناری کارگزاران اداری همانند سیره عملی حضرت علی (ع ) است .

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی