پاکستان، ارتش و سیاست

اواخر هفته گذشته ارتشبد پرویز مشرف مشاوران ارشد خود را فراخواند تا درباره اعلام وضعیت فوق‌العاده از آنان نظرخواهی كند.
طارق عظیم وزیر اطلاع‌رسانی پاكستان با اشاره به طیف گسترده‌ای از تهدیدات داخلی و خارجی گفت: احتمال هر گزینه‌ای وجود دارد.
پس از اظهارات ارتشبد مشرف با مشاوران ارشد خود در هفته گذشته، كاندولیزا رایس وزیر امور خارجه آمریكا به مدت ۱۵ دقیقه با وی گفت‌وگو كرد. مقامات دولت بوش از ارائه اطلاعات درباره محتوای این گفت‌وگو خودداری كردند اما مقامات پاكستان گفتند كه رایس به مشرف توصیه كرده وضعیت اضطراری اعلام نكند و رئیس جمهور پاكستان نیز به برگزاری انتخابات آزاد متعهد شده است.
البته در همین حال برخی رسانه‌ها، تلویحی از رایس نقل قول كردند كه وی به مشرف گفته است، رسماً وضعیت اضطراری اعلام نكنید اما در عمل آن را اجرا نمایید.
اگر چه توصیه مقامات آمریكا بدون چون و چرا توسط مقامات پاكستان اجرا نمی‌شود اما تحولاتی در عرصه سیاست داخلی و منطقه برای پاكستان به وجود آمده كه حساسیت آمریكایی‌ها را درباره پاكستان افزایش داده است. این تحولات بدین شرح است:
۱) آمریكا از عملكرد ارتش پاكستان و دولت مشرف در زمینه مبارزه با تروریسم رضایت ندارد. این دولت كه از آن با عنوان «مهمترین متحد غیرقانونی آمریكا» یاد می‌شود، از ۱۱ سپتامبر تاكنون بیش از ۱۰ میلیارد دلار از آمریكا كمك دریافت كرده است. با توجه به قرار گرفتن پاكستان در جبهه مبارزه با تروریسم، واشنگتن حساب ویژه‌ای برای اسلام‌آباد باز كرده بود و به همین دلیل امتیازات زیادی به آن داده است. برای مثال پس از سالها با فروش ۳۶ فروند
اف – ۱۶ به پاكستان موافقت كرد.
در مشاجره‌ای كه در دسامبر ۲۰۰۱ بین هند و پاكستان به وجود آمد و دهلی نو اسلام‌آباد را به دخالت در بمب‌گذاری در پارلمان هند متهم كرد، به سود پاكستان میانجی‌گری نمود. در مقابل این امتیازات، به نظر مقامات آمریكا، پرونده همكاری پاكستان ناچیز بوده است.
اگر چه نیروهای امنیتی پاكستان صدها تن از اعضای القاعده را كشته و بازداشت كرده‌اند اما به نظر مقامات آمریكا، پاكستانی‌ها در این رابطه بسیار محتاطانه و كند عمل می‌كنند و برای تداوم كمك‌های آمریكا، تقریباً هر سال، یكی از سران ارشد القاعده را كشته و یا بازداشت می‌نمایند برای مثال ابوزبیده را در سال ۲۰۰۲، خالدشیخ محمد را در سال ۲۰۰۳، محمدنعیم نورخان در سال ۲۰۰۴ و ابوالفرج الیبی را در سال ۲۰۰۵ كشته و یا بازداشت كردند.
به علاوه نیروهای القاعده و طالبان به راحتی در مرزهای افغانستان در حال تردد هستند. انعقاد پیمان ارتش پاكستان با برخی از سران طالبان و القاعده در مناطق قبایلی پاكستان، موجبات نگرانی بیشتر آمریكا را فراهم كرد. مقامات افغانستان نیز به صراحت، پاكستان را به حمایت از القاعده متهم كرده و حتی روابط این دو كشور در مقاطعی نیز به حد بحرانی رسیده است. برگزاری جرگه امن با حضور سران قبایل و مقامات سیاسی پاكستان و افغانستان برای جلوگیری از تداوم اوضاع بحرانی مذكور بود.
در این جرگه ۷۰۰ تن از سران قبایل حضور داشتند و پرویز مشرف كه در نشست افتتاحیه آن شركت نكرد اما در روز پایانی طی سخنان مهمی به عقبه‌های القاعده در خاك پاكستان اشاره كرد. در پایان این جرگه قطعنامه‌ای درباره لزوم مبارزه مشترك با تروریسم و گسترش روابط دوجانبه منتشر شد.
براساس بند دوم این قطعنامه ، یك هیأت ۲۵نفری از نمایندگان هر دو كشور به منظور تسریع در روند گفت‌وگو با مخالفان دولت و تشویق آنان برای پیوستن به روند آشتی ملی تشكیل می‌شود.
۲ ) همزمان با ناتوانی ارتش پاكستان در برآوردن انتظارات آمریكا، گروههای بنیادگرا نیز در پاكستان برتحركات خود افزوده‌اند. حادثه مسجد سرخ‌ (لعل) در همسایگی مقر ISI و عملیات انتحاری پس از پایان این حادثه، نمایش قدرت نیروهای بنیادگرا مقابل ارتش پاكستان و حامی آن (آمریكا) بود. بنیادگرایان پاكستان، همان نیروهایی هستند كه آمریكا در دهه ۹۰-۱۹۸۰ به تقویت آنها كمك كرد.
اندیشه وهابی و دیوبندی با سرمایه‌گذاری‌های آمریكا در دوره اشغال افغانستان توسط شوروی در پاكستان نهادینه شد و نیروهای آموزش دیده هزاران مدرسه مذهبی، در جبهه‌ای از پاكستان تا آسیای مركزی وارد میدان شدند. گروه القاعده و شخص اسامه بن لادن در مدرسه حقانیه در نزدیكی پیشاور آموزش دیدند. افراطی‌های وهابی نیز با پشتوانه مالی از عربستان به پاكستان و افغانستان رفتند و حادثه ۱۱سپتامبر از دل این جریانات متولد شد.
پس از ۱۱سپتامبر، مهار این نیروهای سركش، به نیروهای ارتش پاكستان سپرده شد. اما نیروهای تندرو به ارتش پاكستان نیز نفوذ كرده‌اند. البته نفوذ آنها به سالها قبل باز می‌گردد و به دوره نصرالله بابر وزیر كشور دولت بی‌نظیر بوتو باز می‌گردد.
به علت روابط تنگاتنگی كه وی با طالبان داشت، به پدر طالبان معروف شد. هرچقدر كه از ۱۱سپتامبر می‌گذرد، قدرت نیروهای بنیادگرای پاكستانی نیز افزایش می‌یابد و به همین دلیل ارتش پاكستان نیز از رسیدن به ماموریت تعریف شده خود باز می‌ماند.
۳ ) نارضایتی اپوزیسیون پاكستان نیز معادلات سیاسی این كشور را پیچیده‌تر كرده است. مشرف كه قرار بود یونیفورم نظامی خود را درآورد، همچنان بالاترین مقام سیاسی و نظامی پاكستان را در دست دارد. مخالفان مشرف برای سرنگونی وی «ائتلاف احیای دموكراسی» را تشكیل دادند و نواز شریف و بی‌نظیر بوتو، نخست وزیران اسبق پاكستان كه مدتی در امارات تبعید بودند و پس از آن در انگلیس اقامت گزیدند نیز بارها آمادگی خود را برای بازگشت به پاكستان اعلام كرده‌اند.
بركناری افتخار چوهدری از قضات دیوان عالی پاكستان توسط مشرف، باعث تقویت اپوزیسیون شده و گسترده‌ترین بحران سیاسی این كشور در دوره مشرف را رقم زد. هواداران چوهدری در تعدادی از شهرهای پاكستان از جمله بندر كراچی تظاهرات گسترده‌ای علیه دولت راه انداختند كه در اثر درگیری آنها با پلیس و هواداران مشرف، دهها نفر كشته شدند.
در چنین شرایطی به تدریج زمان برگزاری انتخابات در پاكستان فرا‌می‌رسد و آمریكایی‌ها به شدت نگران سرنوشت پاكستان هستند. یكی از عمده‌ترین نگرانی‌های آنها، به قدرت رسیدن بنیادگرایان است. باتوجه به اینكه پاكستان دارای بمب هسته‌ای است این نگرانی مقامات واشنگتن بیشتر شده است.
به همین دلیل مقامات آمریكا در حال ارزیابی چگونگی تامین امنیت این سلاح‌ها در آینده به ویژه در صورت به قدرت رسیدن شخصی غیر از مشرف هستند. از یك طرف تضعیف ارتش پاكستان نه به سود آمریكاست و نه از طرف دیگر امكانپذیر است اما ادامه وضعیت موجود نیز از نظر آنها قابل پذیرش نیست.

ناصر پورحسن

منبع : روزنامه همشهری