تغییر روش شخم باعث کنترل علف‌های هرز گندم می‌شود

بررسی‌ها نشان داده است كه اگر روش شخم از مركز به محیط مزرعه انجام شود ضمن جلوگیری از انتشار و انتقال بذرهای علف‌های هرز حاشیه به داخل مزرعه، باعث كنترل آن‌ها می‌شود.
علف‌های هرز دارای ویژگی‌های خاصی هتسند كه آن‌ها را از گیاهان زراعی جدا می‌كند. این ویژگی‌ها عبارتند از:
۱) قدرت رقابت:
علف‌های هرز در جذب آب، نور و مواد غذایی با گندم رقابت می‌كنند و معمولا این رقابت به نفع علف‌های هرز است، زیرا زودتر جوانه زده، سبز می‌شود. در مزارعی كه شدت آلودگی به علف‌های هرز زیاد است، معمولا علایم ضعف، كمبود و تشنگی مشهود است. علف‌های هرز علاوه بر رقابت مستقیم، با ترشح مواد سمی در خاك باعث مختل شدن رشد گندم می‌شود.
۲) تولید مثل:
علف‌های هرز از میزان تولید بذر بالایی برخوردارند و به راحتی به سایر نقاط انتشار پیدا می‌كنند. برای مثال یك بوته یولاف وحشی ۲۵۰ بذر و خردل وحشی تا سه هزار بذر تولید می‌كند. به علاوه علف‌های هرز چندساله توان تكثیر غیرجنسی را نیز دارند.
۳) تحمل شرایط نامساد:
بذرهای علف‌های هرز شرایط نامساعد محیطی را به راحتی مختل می‌كنند و با داشتن پوسته سخت و مقاوم قادرند خود را در مقابل یخبندان، گرما، آتش‌سوزی و رطوبت بالا حفظ كنند. در صورت خورده شدن توسط حیوانات در دستگاه گوارش آن‌ها نیز قوه نامیه خود را حفظ و پس از مساعد شدن شرایط، قادر به جوانه‌زنی است.
۴) دوره خواب:
بذرهای علف‌های هرز دارای دوره خواب (ركود) است و پس از شكسته شدن این دوره جوانه‌زنی صورت می‌گیرد. این جوانه‌زنی، همه بذرها را دربرنمی‌گیرد، بلكه با مساعد شدن شرایط محیطی تعدادی از بذرهای موجود در خاك سبز می‌شود و بقیه آن‌ها در خاك باقی می‌ماند و ذخیره بذر خاك را طی سالیان آِنده تشكیل می‌دهد، بنا بر این مبارزه مطلوب به طور مستمر و پی‌در‌پی در زمان‌های مناسب ضروری است به صورتی كه مانع بلوغ علف‌های هرز و ریزش بذرهای دید در مزرعه شد.
علاوه بر صفات ذكرشده، بذرهای علف‌های هرز در محصول، موجب ناخالصی و كاهش كیفیت گندم نیز می‌شود. برای مثال وجود بذر چچم در گندم سبب می‌شود كه پس از مصرف آرد و نان، مصرف‌كنندگان دچار مسمومیت شوند. بعضی علف‌های هرز مانند گلرنگ وحشی و پیچك باعث مزاحمت در برداشت گندم و آلودگی محصول در انبار می‌شود.
● انواع علف‌های هرز گندم :
علف‌های هرز مزارع گندم به دو دسته پهن برگ و باریك برگ تقسیم می‌شود.
الف) علف‌های هرز پهن برگ:
علف‌های پهن برگ به دو دسته علف‌های هرز یكساله و دایمی تقسیم می‌شود. علف‌های هرز یكساله مانند: كیسه كشیش، خردل وحشی، گندمك، میاگرام، شلمی، ازمك، شقایق، خاك شیر و ماشك. علف‌های هرز دایمی مانند: شیرین‌بیان، خار شتر، تلخه و پیچك صحرایی.
▪ علف‌های هرز باریك برگ:
بیشتر علف‌های هرز بریك برگ مزارع گندم متعلق به تیره گندمیان (گرامینه) بوده و در مراحل ادامه رشد شباهت زیادی به گندم دارند. عمده‌ترین آن‌ها شامل یولاف وحشی، علف خونی، چچم، دم‌روباهی كشیده، جوموشی، علف پشمكی و چاودار است.
▪ روش‌های كنترل علف‌های هرز مزارع گندم
كنترل علف‌های هرز به دو طریق زراعی و شیمیایی امكانپذیر است.
ب) كنترل زراعی:
مناسب‌ترین روش كنترل علف‌های هرز انجام عملیات زراعی است كه با روش‌های زیر امكانپذیر است:
▪ رعایت تناوب زراعی مانند كشت گندم پس از گیاهان وجینی (آفتابگردان، ذرت، حبوبات، نباتات علوفه‌ای)
▪ شخم به موقع در سال آیش قبل از به‌گل‌رفتن علف‌های هرز یكساله در اوایل بهار
▪ رعایت تراكم مناسب مزرعه گندم
▪ استفاده از بذر خالص و عاری از بذرهای علف‌های هرز (بذر مادری – بذر گواهی‌شده)
▪ هیرم زمین قبل از كاشت با یك یا دو بار آبیاری و شخم زمین
▪ كنترل مكانیكی (در مزارعی كه آلوده به علف‌های هرز كله‌ای است می‌توان به صورت مكایكی آن‌ها را معدوم كرد.)
▪ عدم استفاده از كود دامی تازه (به دلیل فراوانی بذر علف‌های هرز زنده در آن) و استفاده از كود دامی كهنه و پوسیده.
ج) كنترل شیمیایی:
كنترل شیمیایی در صورتی انجام می‌شود كه مزرعه دارای آلودگی بیش از اندازه معین باشد. نكات مورد توجه در این روش عبارتند از:
▪ نوع علف‌كش باید با توجه به شناخت دقیق علف‌های هرز استفاده شود.
▪ میزان و زمان مناسب سمپاشی مدنظر قرار گیرد.
▪ نوع سمپاشی و نازل با توجه به امكانات و وسعت مزرعه تعیین شود.
سمپاش پشتی با عرض كار ۵/۱ متر به میزان ۳۰۰ لیتر محلول در هر هكتار با وسعت كم قابل استفاده است. سمپاش پشتی تراكتور بوم‌دار با عرض هشت تا ۱۲ متر و نازل‌های تی‌جت با سرعت سه تا شش كیلومتر در ساعت د رمزارع بزرگ‌تر كاربرد دارد. باید دقت شود كه ارتفاع سمپاش از سطح زمین ۵۰ سانتی‌متر برای كنترل شیمیایی علف‌های هرز باریك‌برگ می‌توان از علف‌كش‌های ایلوكسان (۵/۲ لیتر در هكتار) پوماسوپر (۲/۱ – ۸/۰ لیتر در هكتار)، تاپیك (۹/۰ – ۶/۰ لیتر در هكتار) و آونج (چهار لیتر در هكتار) استفاده كرد.
برای كنترل شیمیایی علف‌های هرز پهن‌برگ از علف‌كش‌های گرانستار (۲۰ – ۱۵ گرم در هكتار) و پاردنر (۵/۲ – ۲ لیتر در هكتار) استفاده می‌شود.

امیرمسعود طایفه‌ سلطانخانی
منابع مورد استفاده:
۱- امین، حسین. ۱۳۸۳. اصول كاشت، داشت و برداشت گندم آبی. نشر آموزش كشاورزی
۲- حاجی الله‌وردی‌پور، ناصر و شادی صدیق. ۱۳۷۳. كلیاتی درباره مبارزه با علف‌های هرز مزارع گند. انتشارات سازمان حفظ نباتات
۳- غدیری، حسین. ۱۳۷۳. اصول روش‌های علم علف‌های هرز. انتشارات دانشگاه شیراز
۴- فاطمی، حسین. ۱۳۷۱. بررسی مبارزه شیمیایی با علف‌های هرز مزارع گندم. بخش تحقیقات علف‌های هرز اصفهان. مركز تحقیقات كشاورزی اصفهان
۵- قندی، اكبر و مهرداد محلوجی. ۱۳۸۰. زراعت گندم و جو. انتشارات سازمان جهاد كشاورزی اصفهان.