رنج های آوارگان فلسطین از زبان خالد مشعل

در میان دریای حوادث، سیل طرح های صلح و موج اظهارات گوناگون مقامات و مسئولان؛ تنها چیزی که گم می شود، فریاد شکایت و مظلومیت پناهندگان فلسطینی است؛ یعنی همان کسانی که سال ها است در آوارگی به سر می برند، بدون آنکه کسی بخواهد به حل مشکلاتشان مبادرت ورزد. امروز شاهد آن هستیم که آوارگان فلسطینی در کشورهای مختلف پراکنده شده اند و طعم تلخ غربت را تجربه می کنند.
در پرتو شکاف موجود در فلسطین و درگیری میان دو جبهه سازشکار و مبارز؛ جرج بوش، رئیس جمهوری آمریکا خواستار برگزاری کنفرانس صلح پاییز شده است، کنفرانسی که نشست های مقدماتی جهت برگزاری آن انجام گرفته است. در این میان گروه های مخالف تشکیلات خودگردان نیز وارد عمل شده اند و خود را برای برگزاری یک همایش ملی آماده می کنند تا از این طریق پایبندی خود را به اصول و آرمان های ملی اعلام کنند.
مجله العوده (فعال در زمینه حق بازگشت آوارگان فلسطینی) گفتگویی را با «خالد مشعل»، رئیس دفتر سیاسی «حماس» انجام داده است که برگردان آن از نظر خوانندگان می گذرد:
▪ روستای سلواد، برای شما چه معنایی دارد؟
ـ روستای سلواد برای من همان معنایی را دارد که یک روستا، یک شهرک یا یک شهر برای فرزندانش دارد و تفاوتی نمی کند که در آنجا به دنیا آمده باشد یا در خارج از آن. فلسطینی ها در هر شرایطی - در داخل یا خارج کشور - که باشند، باز هم احساس می کنند به کشورشان تعلق دارند.
بنده یازده سال اول زندگی ام را در منطقه سلواد گذراندم که بی تردید این امر تاثیر فراوانی بر من داشت. من هنوز با خاطرات دورانی که در سلواد بودم زندگی می کنم. خاطره خاک، آسمان، درختان، میوه ها، باران ها، گل ها، مدرسه ای که آغازین جام های علم را در آن نوشیدم، راه رفت و برگشت مدرسه اولین دوستان و ظهور روح میهن پرستی که ریشه در سرزمین و میهن داشت هنوز در ذهن من باقی است. یادم هست که به شمال و جنوب کرانه باختری و همچنین به نقاط حضور دشمن صهیونیستی در قلقیلیا، قدس شرقی و قدس غربی می رفتیم.
در همان سال های کودکی به ما گفتند که صهیونیست ها دشمنان ما هستند و اقدام به اشغال سرزمین ما کرده اند. وقتی بر فراز کوه های بلند روستا می ایستادیم، تقریبا ساحل دریا را از دور می دیدیم و می فهمیدیم که بخش های گسترده و وسیعی از کشور ما تحت اشغال است.
وضعیت به همین منوال گذشت تا آنکه جنگ ۱۹۶۷ به وقوع پیوست. این جنگ سرآغاز رنج ها، مصیبت ها و محنت های ما و آغاز یک مرحله جدید در زندگی مالا - یعنی مرحله کوچ اجباری - بود. واقعیت این است که بسیاری از دشمنان و سیاستمداران جهان عمق رابطه و پیوندی را که میان یک فلسطینی با میهنش وجود دارد، نمی دانند؛ تا چه رسد به این که این فلسطینی از سرزمین خود دور باشد و در غربت به سر ببرد؛ تا چه رسد به این که آرمان فلسطین به دغدغه همیشگی فکر و ذهنش بدل شود؛ تا چه رسد به این که مسئله فلسطین با مفاهیم دینی و حافظه تاریخی گره بخورد و سرزمین انبیا، قدیسان و سرزمین اسرا و معراج باشد و تاریخش با تاریخ صحابه، تابعین و نسل های مختلف جهان اسلام باشد. به طور کل شخصیت و تفکر یک فلسطینی با مسائل فوق گره خورده است.
▪ حق بازگشت و مسئله پناهندگان چه جایگاهی در تفکر جنبش حماس دارد؟
ـ مسئله فلسطین در نظر جنبش حماس با هر شهروند فلسطینی - صرف نظر از گرایش های حزبی و گروهی اش - مسئله میهن و سرزمین با تمامی مولفه های آن از جمله جغرافیا، تاریخ، مقدسات دینی وخاطرات روزهایی است که در میهن خود گذراندیم. مسئله فلسطین در نظر تمامی فلسطینیان - به ویژه ما که در جنبش حماس حضور داریم - مسئله یک ملت است. مسئله فلسطین، مسئله قدس است با تمامی ابعاد سیاسی، دینی، تمدنی و تاریخی آن.
حق بازگشت نیز یکی از اساسی ترین پایه های آرمان فلسطین است؛ چرا که حق بازگشت با ملت، سرزمین و تاریخ فلسطین گره خورده است. حق بازگشت در پیوند با مسئله وجود اشغالگران و تاریخ فجایع غم انگیزی که ملت فلسطین داشته است، می باشد. باید تاکید کنم که ما خود را پایبند تمامی اصول آرمان فلسطین می دانیم. به باور ما، حق بازگشت یک مسئله حاشیه ای در آرمان فلسطین نیست؛ بلکه یکی از پایه های اصلی این آرمان به شمار می رود که ضامن موجودیت آرمان فلسطین است، زیرا حق بازگشت، حق تک تک فلسطینیان می باشد. حق بازگشت به میهن، پیوند با هویت و تاریخ یک فرد و یک حق طبیعی است.
هرگز عقل نمی پذیرد که حضور صهیونیست ها در سرزمین های اشغالی طبیعی باشد و حال آن که حق فلسطینیانی که به تازگی و به خاطر جنایت های صهیونیست ها از میهن خود خارج شده اند، برای بازگشت به فلسطین نادیده انگاشته شود.
در نظر ما، حق بازگشت آوارگان فلسطینی یکی از حقوق اساسی ملت به شمار می رود و هرگز به کسی اجازه نمی دهیم تا از آن چشم پوشی کند. ضمنا به هیچ فردی این اجازه داده نشده است که از حق بازگشت صرف نظر نماید. صراحتا باید خدمتتان عرض کنم که هیچ فلسطینی - با هر گرایش حزبی و گروهی که باشد. این اجازه را ندارد تا از حق بازگشت آوارگان فلسطینی به میهن شان چشم پوشی نماید یا این که تعریف جدیدی از این حق ارائه دهد تا به مذاق جامعه بین الملل و رژیم اشغالگر قدس خوش آید.
▪ شما در مورد رشته های استراتژیک آرمان فلسطین در تفکر جنبش حماس صحبت کردید. آیا معتقدید کسی هست که حاضر به چشم پوشی از حق بازگشت باشد؟
ـ بی تردید، حق بازگشت امروز در معرض خطرات، تهدیدات، دسیسه چینی های فراوان و تلاش های گسترده برای حذف قرار گرفته است و به اعتقاد ما، اکثریت ملت خواستار مقابله با این تلاش ها هستند و تفاوتی نمی کند که دلیل این تلاش ها چه باشد و چه کسانی ارائه کننده این نظر باشند؛ به ویژه آنکه مذاکره میان گروه مذاکره کننده فلسطینی و صهیونیستی به مرحله بحث درباره مسایل محوری در مسئله فلسطین رسیده است و خطر نیز هر لحظه بیشتر می شود، زیرا شکاف میان دو گروه زیاد است و صهیونیست ها - از هر گروه و حزبی که باشند- هرگز حاضر به امتیازدهی در زمینه مسایل محوری (قدس، حق بازگشت، مسئله شهرک های صهیونیست نشین، استقلال، مرزها و گذرگاه ها) نیستند؛ همچنان که خودسری های رژیم صهیونیستی، عدم وجود یک اراده بین المللی که این رژیم را به تغییر مواضعش سوق دهد، و مشغولیت آمریکا در دیگر برنامه ها باعث نگرانی هرچه بیشتر شده است. مسئله فلسطین برای واشنگتن فاقد اهمیت است و کاخ سفید تنها در ظاهر و جهت تحقق اهدافی مشخص که در آن جایی برای احقاق حقوق ملت فلسطین در تعیین سرنوشت و تشکیل کشور مستقل وجود ندارد، اقدام به برگزاری کنفرانس می کند.
نگرانی ما از این است که اگر پیشرفت- ولو به صورت ظاهری- در روند مذاکرات شکل گیرد، تنها منوط و وابسته به توان طرف فلسطینی یا عربی در تقدیم امتیازات باشد که البته ما در این مورد نیز هشدار دادیم و تاکید کردیم که هیچ کس اجازه چشم پوشی از حقوق ملت فلسطین را ندارد و این ملت، ملتی اصیل است و می داند که در هر مرحله و برهه زمانی، موضع خود را اعلام کند.
▪ در حال حاضر و با نظر به وضعیتی که آوارگان فلسطینی مقیم عراق دارند، مسئله آوارگان یک برهه حساس را پشت سر می گذراند. شما برای حل مشکل افراد مذکور چه کردید و در سفر خود به کشورهای عربی به چه نتایجی رسیدید؟
ـ بی تردید، درد آوارگی و غربت از جمله رنج هایی است که ملت فلسطین با آن رو به رو است و نمونه روشن این امر را امروز در مورد آوارگان مقیم عراق داریم یعنی آن کسانی که ا ز هر طرف با بی رحمی با آنان برخورد می شد. از این رو، ما در جنبش حماس برای کمک به هموطنان مان در عراق وارد عمل شدیم. با تمامی طرف های ذیربط در عراق (داخل و خارج این کشور) تماس برقرار کردیم تا به هر شیوه ممکن امنیت و سلامت آوارگان را تضمین کنیم؛ ولی متاسفانه باید به عرضتان برسانم که در این امر با شکست مواجه شدیم، زیرا طرف های ذیربط در مسئله عراق نتوانستند از ملت ما دفاع کنند.
ما فریاد کمک سر دادیم. از راهکارهای سیاسی و دیپلماتیک استفاده کردیم. تماس های فراوانی برقرار کردیم، ولی به این نتیجه رسیدیم که هیچ طرفی توان دفاع از آوارگان فلسطینی مقیم عراق را ندارد.
بعد از آن تمامی تلاش خود را به کار بستیم تا با اعطای کمک های مالی و اجرای برخی طرح های خیریه و امدادرسانی، نیازهای حیاتی و روزمره آوارگان را رفع کنیم که البته این ساده ترین وظیفه ما بود و هرگز باعث نمی شد تا از وظیفه بزرگتری که داریم- یعنی حمایت سیاسی از آوارگان در مقابل موج آزارها- غافل شویم.
طرح اعطای کمک های مادی به آوارگان تنها کاری بود که از عهده ما برمی آمد و به اعتقاد بنده در کاستن از حجم رنج ها و محنت های آوارگان نقش داشت و این روند ادامه داشت تا این که مشکل آنها هرچه بیشتر و بیشتر شد. باز هم به سراغ کشورهای مختلف عربی رفتیم و بعد از حصول توافقاتی که با برادران سوری انجام شد، شماری از آوارگان وارد این کشور شدند. باز هم دیدیم این مشکل با یک کشور حل نمی شود. طرحی را در مورد پناه دادن به آوارگان فلسطینی مقیم عراق به برخی کشورهای عربی، به ویژه سوریه، یمن و سودان پیشنهاد کردیم که شکر خدا در این کار موفق شدیم و سودان اولین کشوری بود که با این امر موافقت کرد.
تمامی گروه ها و مقامات دولت فلسطین، به ویژه در زمان دولت وحدت ملی به اندازه توان خود تلاش کردند تا مگر خدمتی به آوارگان کنند و از بار رنج ها و محنت هایشان بکاهند. برخی وزرای دولت اول حماس از اردوگاه «التنف» و «الهول» و دیگر اردوگاه ها دیدار کردند. به نظر من وضعیت دردناکی است و در مورد وضعیت ما مثل «دست ما کوتاه و خرما بر نخیل» صدق می کند. ما از صمیم قلب خواستار کمک به آوارگان هستیم و می دانیم که مسئولیت سنگینی را بر دوش داریم؛ ولی چه می توان کرد که دست ما کوتاه است. با وجود پیچیدگی های سیاسی در منطقه، نمی توان مسئله را به تنهایی حل کرد.
▪ اجازه بدهید به مسئله مهاجرت آوارگان فلسطینی مقیم عراق به برزیل بپردازیم. آیا در سایه توافقی که میان شما و سودان صورت گرفته است، این روند متوقف خواهد شد؟ نگاه شما به این مسئله چیست؟
ـ کوچ پشت سر کوچ، آوارگی پشت سرآوارگی، این دیگر چیز جدیدی نیست. فلسطینیان مقیم عراق با نهرالبارد برای دومین و سومین بار است که آوارگی را تجربه می کنند. هزاران نفر از فلسطینیان مقیم لبنان به خاطر تنگنای معیشتی، عدم وجود فرصت های شغلی و عدم برخورداری از یک زندگی شرافتمندانه به کشورهای اسکاندیناوی، استرالیا و کانادا سفر کرده اند.
واقعیت این است که فلسطینی ها از سال ۱۹۴۸ هر روز طعم تلخ یک کوچ اجباری و یک آوارگی جدید را می چشند که البته به یک یا دو بار خلاصه نمی شود؛ بلکه روند آن همچنان ادامه دارد. رنج های ملت فلسطین در طول سال ها نه اینکه کم نشده، بلکه روند صعودی نیز به خود گرفته است. بنده به این نکته واقفم که در گذشته، در شرایط معین و به خاطر برخی دلایل مشخص، فلسطینی ها نیز در تحولاتی که فلسطین شاهد آن بود، نقش داشتند؛ ولی به این نکته نیز ایمان دارم که بیشتر مردم ما به خاطر ضعف جهان عرب، حضور اشغالگران، تشکیل رژیم صهیونیستی، اشغالگری و آوارگی صاحبان اصلی فلسطین، آواره شده اند.
با وجود خدماتی که به ملت فلسطین ارائه شد، کمک هایی که ما نیز به خاطر اعطایش از ملت ها و دولت های عربی و همچنین مسلمانان و جامعه بین الملل متشکریم؛ ولی این کوتاهی و ناتوانی عرب ها بود که چنین فجایع هول انگیزی را با خود به دنبال آورد. امیدواریم که شاهد رشد مهاجرت افراد به برزیل و دیگر کشورها نباشیم؛ بلکه این افراد در کشورهای عربی جای گیرند و از یک زندگی شرافتمندانه بهره مند شوند.
▪ به نظر شما، در حال حاضر و بعد از پایان درگیری ها، چگونه می توان مشکل اردوگاه نهرالبارد را حل کرد؟
ـ امیدواریم که رنج ها و محنت های اهالی اردوگاه نهرالبارد هرچه سریعتر پایان یابد و اردوگاه دوباره بازسازی شود و ساکنانش به محل اقامت خود باز گردند؛ به ویژه آن که ملت ما در نهرالبارد به سوی نبردی کشانده شده است که هیچ ارتباطی با آن ندارد. آوارگان فلسطینی ساکن لبنان هرگز در بحران های داخلی این کشور و ماجرای درگیری های نهرالبارد نقشی نداشته اند؛ ولی این گونه مقدر شده است که ملت ما از همه دردها نصیبی داشته باشد.
▪ موانع اصلی که در مسیر تحقق حق بازگشت آوارگان وجود دارد، چیست؟
ـ آوارگان فلسطینی از سه مشکل رنج می برند. اولین مشکل مربوط به عدم وجود یک مرجعیت واحد است. بعد از سال ۱۹۸۲، پراکندگی گروه های مبارز فلسطینی در کشورهای عربی و امضای توافق نامه اسلو مشکل شروع شد و نقش آوارگان فلسطینی مقیم خارج هرچه بیشتر محدود شد؛ زیرا پیمان اسلو در راستای انحصار مسئله فلسطین به کرانه باختری و نوار غزه تلاش می کرد و از آن جایی که سازمان آزادی بخش و نهادهای وابسته به حاشیه رانده شدند و ملت فلسطین نیز از هیچ مرجعیت واحدی برخوردار نبود- نقش سیاسی سازمان آزادی بخش در اجرای مسئولیت هایی که در قبال ملت داشت. حاشیه ای شد.
مشکل دوم از ناتوانی فلسطینی ها و عرب ها در حمایت از حق بازگشت آوارگان نشات می گیرد، حقی که به خاطر طرح اسکان آوارگان در کشورهای دیگر و کوچ اجباری تضییع شده بود. گویی سرنوشت فلسطینی ها با اسکان در دیگر کشورها، کوچ های اجباری و محرومیت از ساده ترین حقوق انسانی گره خورده است. ما هرگز نمی خواهیم که ملت فلسطین در جایی غیر از میهن خود ساکن شود. خواسته ما تنها آن است که آوارگان از حق انسانی خود بهره مند شوند و آزادانه و شرافتمندانه در کشورهایی که به آنها پناهنده شده اند، زندگی کنند. در یک جمع بندی کلی می توان گفت که ناتوانی طرف های عربی، فلسطینی و بین المللی در حفظ حق بازگشت، یکی دیگر از مشکلات است.
مشکل سوم آن است که حق بازگشت- متاسفانه- در تصور مذاکره کنندگان فلسطینی و عرب و تمامی کسانی که در کانال مذاکرات سیاسی حرکت می کنند، به ساده ترین حقوق ملت و ساده ترین جزء آرمان فلسطین مبدل شده است و مورد چشم پوشی و چانه زنی قرار می گیرد؛ زیرا افراد مذکور بیشتر از زاویه دید رژیم صهیونیستی به مسئله حق بازگشت نگاه می کنند تا زاویه دید یک فلسطینی و می گویند که حق بازگشت باعث پایان یافتن موجودیت رژیم صهیونیستی می شود!!! سؤال بنده این جاست که یک چهره سیاسی فلسطینی یا عرب باید به فکر موجودیت رژیم صهیونیستی باشد یا حل مشکل ۶۰ساله فلسطینیان؟!
با توجه به مطالبی که در بالا ذکر شد، هرگاه مذاکرات سیاسی میان طرف صهیونیستی و عربی آغاز می شود و وارد دور جدیدی از مذاکرات و سازش ها می شویم، نگرانی فلسطینی ها نسبت به سرنوشت حق بازگشت بیشتر می شود.
▪ برای مقابله با کنفرانس پاییز و بالابردن سقف مطالبات فلسطینی ها، قرار است که کنفرانسی در دمشق برگزار شود. چگونه حماس در چنین شرایطی، می تواند از حق بازگشت دفاع کند؟
ـ برگزاری کنفرانس پاییز به آن خاطر نیست که شرایط حل مسئله فلسطین فراهم آمده؛ بلکه در راستای سوءاستفاده از شکافی است که میان گروه های فلسطینی به وجود آمده است. تل آویو و واشنگتن تنها اندیشه تعمیق شکاف موجود میان فلسطینیان را در سر دارند و می خواهند از یک طرف، در جنگ علیه طرف دیگر سوءاستفاده کنند. دشمنان همچنین در سر دارند که عرب ها را مشغول یک بازی دروغین کنند تا بعد از آن، این کشورها به سمت یک بازی واقعی که همان همکاری با ماجراجویی های آتی آمریکا و تجاوزات احتمالی اش به منطقه است، بکشاند. از همین رو، باید عرض کنم که با توجه به شرایط غیرطبیعی کنونی، یک خطر جدی مسئله فلسطین، به ویژه حق بازگشت را تهدید می کند؛ زیرا طرف مذاکره کننده فلسطینی و عربی پشتوانه ای ملی ندارد و از سوی دیگر، با دشمنی مذاکره می کنند که از هیچ گونه اختیاری برای دادن امتیاز درخصوص مسائل محوری، به ویژه حق بازگشت بهره مند نیست. ضمنا هیچ گونه چارچوبی برای موضع گیری طرف مذاکره کننده عربی مشخص نشده است. به هر حال، خطر همچنان وجود دارد؛ ولی مسئله فلسطین مقدس تر، عمیق تر و با عظمت تر از آن است که کسی بخواهد در مورد آن معامله و چانه زنی کند.
▪ در شرایط کنونی کنفرانس ملی دمشق چه نقش و جایگاهی می تواند داشته باشد؟
ـ ما از این کنفرانس ملی توقع بیش از حدی نداریم. اگر چه درد و رنج فلسطینیان بسیار زیاد است اما این کنفرانس وظیفه دیگری دارد که موضع گیری حقیقی فلسطینیان را مشخص می کند. منظور از موضع گیری واقعی، موضع گیری در مقابل اولمرت یا زمینه سازی های آشکار و نهان برای کنفرانس آمریکایی پاییز نیست بلکه صدای حقیقی فلسطینیان و همان صدای اصیل و ریشه داری است که نظرات و دیدگاه های مردم و نیرو ها و شخصیت های مستقل را منعکس می کند. کنفرانس ملی دمشق پیامی است که می گوید، بحران داخلی فلسطین باید درمان بشود و گفت وگوهای سازنده ای در جهت عمق بخشیدن به روابط میان فلسطینیان باید صورت بگیرد و حقوق ملت فلسطین باید محفوظ بماند و هیچ گونه چشم پوشی و کوتاهی در مورد حقوق ملت فلسطین به هیچ وجه مورد قبول نخواهد بود

منبع : روزنامه کیهان