تعزیه نمایشی مردمی و برخاسته از واقعه جانسوز عاشورا

صدای سم اسبان لشكر شقاوت به هوا برخاست و از تاختن آنان دل‌ها به لرزه افتاد، نوای زنگ‌های شتران كاروان اباعبدالله‌الحسین (ع) حزن واندوه را بر قلب‌ها و چهره‌های ماتم زده دوستداران اهل بیت (ع) می‌نشاند، نمایش تعزیه آغاز می‌شود.
رود پرآب فرات كه آبش را بر فرزندان و یاران حسین (ع) بستند، از دل كویر می‌گذرد و نگهبانان سپاه دشمن مراقب هستند تا قطره‌ای از آب، لب‌های خشكیده طفلان بی‌گناه سالار شهیدان را تر نكند.
سرهای بریده ‪ ۷۲تن از یاران امام بر سر نیزه‌ها است ، زینب (س) و كودكان گریان و یاران با وفای امام در غل و زنجیر باپای برهنه برزمین داغ كربلا به دنبال هم حركت می‌كنند.
زینب پیشاپیش اسرا حركت می‌كند، چشمانش را می‌بندد، تا فرود تازیانه‌ها را بر فرزندان حسین (ع) نبیند، در درون او چه غوغایی است، این را جز حسین و خدای حسین، دیگری نمی‌داند.
به دروازه كوفه می‌رسند، زینب چنان كوبنده سخن می‌گوید كه یزید ویزیدیان را منقلب می‌كند.
زینب دختر علی(ع) و خواهر داغدار حسین(ع) است كه گفته‌اند; بهترین پیام رسان عاشورا و نخستین" تعزیه خوان" واقعه جانسوز جهان اسلام است.
او كه بابازگویی تمام لحظات كربلا، وضعیت جانگداز اسرا و یتیمان حسین (ع)، نهضت حسینی را تدوام بخشید.
به راستی اگر زینب(س) نبود، شاید تمام ظلم‌هایی كه در روز عاشورا بر حسین و یارانش گذشت، تاابد به گوش كسی نمی‌رسید و او همچنان غریب كربلا می‌ماند.
اما جسارت، شجاعت و بلاغت سخن زینب (س) باعث شد تا مردم از لحظه به لحظه واقعه جانگداز عاشورا مطلع شوند و شرح دلاوری‌ها و جان نثاری یاران و عاشقان حق و حقیقت تا ابد در تاریخ اسلام جاودان بماند.
و نمایش تعزیه همچنان ادامه دارد، ناله‌ها و گریه مردم بر مظلومیت حسین(ع) فضا را پر كرده است، آخرین مجلس تعزیه شهادت امام حسین (ع) است و پس ازآن زینب است و افشاگری لشگر شقاوت.
مجالس تعزیه توسط تعزیه خوانان تك به تك اجرا می‌شود تا در نهایت نوبت به‌آخرین مجلس می‌رسد. تعزیه شهادت امام حسین (ع)، صدای زنگ شترها در سوگ قافله سالار شهیدان حس غم غریبی را در فضا پراكنده می‌كند و هر لحظه بر جمعیت و ازدحام مردم افزوده می‌شود.
باآتش زدن خیمه‌ها و صدای پای ستوران در بیابانی كه با خون شهدای كربلا سیراب شده، تعزیه به پایان می‌رسد، و ‪ ۱۴۰۰سال است كه حكایت این تعزیه همچنان باقی است .
"تعزیه"در لغت به‌معنی سوگ و شیون و زاری بر حسین (ع) و خاندان پیامبر اكرم (ص) است.
نمایشی‌آیینی با تكنیك و محتوای خاص به‌خود كه ملهم و برگرفته از واقعه جانگداز عاشورا و اتفاقاتی كه در این رابطه رخ داده به وجود آمده است.
مبنای این نمایش‌ها را روایت سفرهای امام حسین (ع) و پیروانش از مدینه به بین النهرین، جنگ‌های او و در نهایت شهادت امام حسین (ع) تشكیل می‌دهد.
نسخه‌های تعزیه‌ای در دست است كه درآن از حضرت محمد (ص) و خاندانش نیز نام برده شده اما همواره شاخص‌ترین شخصیت این گونه نمایش‌ها مربوط به امام حسین (ع) است.
در نمایش‌های تعزیه متون نگاشته شده‌ای وجود دارند كه به دلیل سینه به سینه بودن وتفكرات معنوی اهل‌این هنر مذهبی هرگزنویسندگان واقعی آنها مشخص نشده است این متون با عنوان " نسخه " شناخته می‌شوند كه همواره به فارسی منظوم و اغلب به زبان نویسندگانی گمنام است.
بازیگران تعزیه نیز هر یك به قشری از طبقات جامعه تعلق دارند و بیشتر آنهانیزحرفه‌ای نیستند و تنها درچنین مراسم مقدسی به‌دلایل مذهبی و اعتقادات درونی پای در میدان نمایش می‌گذارند.
با وجود آنكه‌این گونه نمایش‌ها به دلیل ارتباطگیری مناسب با مخاطب از جایگاه خوبی در میان تماشاگران برخوردارند، اما متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل كم توجهی، آخرین تلاش‌های خود را برای ادامه حیات انجام داده‌اند.
دكتر " فرشید ابراهیمیان " پژوهشگر و منتقد فرهنگی براین باور است كه هر پدیده‌ای بدون ارتباط با دنیای خارج و پیرامون خود نمی‌تواند دراین جهان به‌حیات‌ادامه دهد و هنر نیزازاین قاعده مستثنی نیست،بنابراین دست‌اندركاران نمایش‌های تعزیه برای حفظ و اشاعه‌این هنر دینی و مذهبی باید با دستاوردهای جدید حوزه نمایشی جهان به خوبی آشنا باشند.
به‌اعتقاد كارشناسان توجه و حمایت‌از هنرهای سنتی و آیینی چون تعزیه به معنای حفظ بی‌چون و چرا و بدون ایجاد تحول در این حوزه نیست و از سوی دیگر تغییرو تحول درآیین‌های سنتی نمایشی به معنای‌ازبین رفتن بنیادها و هسته‌های اصلی و فكری و آیین‌های گذشتگان محسوب نمی‌شود.
دكتر"محمدرضا خاكی" تعزیه شناس، مدرس و كارگردان تئاتر گفت: كم توجهی به این گونه نمایش‌ها و نبود ارتباط با تئاتر روز دنیا باعث شده است تابه مرور زمان بسیاری‌ازمشخصه‌های تكنیكی و محتوایی نمایش‌های تعزیه به فراموشی سپرده شود.
وی اجراهای مداوم و حضور در جشنواره‌های بین‌المللی را یكی از راه‌های پویایی این گونه‌ی نمایشی می‌داند كه با آن زمینه‌های غنا و ارتقای كیفی نمایش تعزیه از نظر تبادل اطلاعات تكنیكی و خروج از بن بست حاصل از عدم ارتباط با تئاتر علمی جهان فراهم می‌شود.
به اعتقاد صاحب نظران برگزاری نشست‌های تخصصی، پژوهشی و تحقیقی از دیگر راه‌های رشد و پویایی و برگرفتن گرد كهنگی از چهره نمایش تعزیه است .
دكتر" محمود عزیزی" گفت: این گونه نمایش هااگر با دید پژوهشی و علمی مورد توجه اهل فن قرار گیرند می‌توانند گونه جدید و مستقلی از هنر نمایشی را به تئاتر جهان معرفی كنند.
وی مناسبت‌های مذهبی همچون ماه محرم،را فرصتی برای بازنگری و توجه به نمایش‌های سنتی و آیینی خصوصا نمایش تعزیه دانست كه می‌تواند به سوگواره‌ای بزرگ، مردمی و غیر دولتی تبدیل شود.
به باور كارشناسان برنامه ریزی‌های كوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، برای فعالیت‌های نمایشی گروه‌های تعزیه، فراهم كردن امكانات لازم برای‌اجرای گروه‌های نمایشی و ایجاد فرصت‌های مناسب برای شكل‌گیری گروه‌های جدید در تهران شهرستان ها، برگزاری سمینارهای پژوهشی و علمی در سطح داخلی و بین- المللی و برپایی همایش‌های آیینی و مذهبی جهت شناساندن تكنیك‌های اجرایی و محتوایی این گونه نمایش از سوی متولیان تئاتر كشور، می‌تواند موجب پویایی و بروز خلاقیت در نمایش تعزیه شود.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان