بیست لیتر آب برای زنده‌ماندن

چند وقت پیش نماینده سازمان ملل متحد در ایران طی نشستی از بحران آب سخن گفت: ایشان اظهار داشت بحران آب بیش از هر جنگی جان انسان‌ها را می‌گیرد.
قاره آسیا خشک‌ترین و پرجمعیت‌ترین قاره جهان است. در همسایگی ایران کشور پاکستان با انبوهی از جمعیت زندگی می‌کند و در کنار آن بنگلادش و هندوستان از جمله کشورهای پرجمعیت جهان هستند که همواره از فقر آب سالم در رنج می‌باشند. همسایه دیگر ما در شرق کشور، افغانستان است که آنها نیز با فقر آب روبه‌رو هستند و می‌توان گفت علیرغم اینکه از وضعیت بارندگی بهتری برخوردار هستند ولی امکان استفاده بهینه از آب را ندارند و برای استفاده بیشتر از آب هر از چند گاهی با بستن آب رودخانه هیرمند مشکل مردم سیستان و بلوچستان را که از حقابه این رودخانه بهره می‌بردند کم می‌کنند و اما در غرب ایران، کشور ترکیه از وضعیت آبی بسیار خوبی برخوردار است و به سرعت در حال احداث سدهای مختلف برای مهار آب‌هائی است که از مرز این کشور به طرف کشورهای جنوبی مانند عراق، سوریه و در نهایت اسرائیل می‌رود.
ما هم در کشور عزیزمان در بندرانزلی سالانه بیش از ۱۸۰۰ میلیمتر بارندگی داریم و در شهرهای غربی کشور به‌ویژه شمال‌غرب آذربایجان و کرمانشاه وضعیت بارندگی بسیار خوب است و دامنه رشته کوه البرز و زاگرس از آب بسیار با کیفیت برخوردار می‌باشد که هرگوشه آن را شرکتی برای استحصال آب بطری شده گوارا، کارخانه‌ای را احداث کرده است. ولی مناطقی هم در کرمان داریم که محتاج یک لیتر آب برای کشاورزی، صنعت و رفع تشنگی هستند. در چند سال گذشته حرکت‌های بسیار خوب و ارزنده‌ای در شهرهای یزد، کرمان، رفسنجان، زاهدان، زابل، چابهار، بندر بستک و خمیر و... برای انتقال آب از یک حوضه به حوضه دیگر شد که از روند پیشرفت این فعالیت‌ها باخبر هستیم.
اگر بتوان با حفظ موقعیت آب در هر حوضه، مقدار آب مازاد آن را برای مناطق محروم انتقال داد، مانند طرح انتقال آب زاینده رود به یزد یا طرح انتقال آب زرینه رود به تبریز و افزایش حقابه طرح محرم از فارس به جنوب و شهرهای حاشیه خلیج‌فارس، می‌توان امیدوار بود که در سال‌های آینده به‌ویژه با نزدیک شدن به سال ۱۴۰۰ مردم مناطق محروم کشور از آب سالم در حد رفع عطش بهره‌مند خواهند شد.
هرچند در کنار انتقال آب باید فرهنگ استفاده از آن را نیز انتقال داد و برای انتقال فرهنگ باید فن‌آوری‌های نوین کاهش مصرف آب را به آن اضافه کرد تا از هدر روی آب جلوگیری شود و برای استفاده از این فن‌آوری‌ها باید مردم قدرت خرید آن را داشته باشند و بنابراین تولید انبوه، استانداردسازی و توجیه مردم برای استفاده از آن امری ضروری و غیرقابل اجتناب است.
برای کیفی کردن و برای دسترسی داشتن به آب سالم باید بتوانیم همه امور را درگیر کرده و دیدگاه‌های مختلف را بررسی کنیم، باید بتوانیم بازدهی را بالا برده و شرایط خوبی برای فعالیت همه گروه‌های دست‌اندرکار فراهم کنیم. اگر در این اندیشه هستیم که می‌توانیم بدون کمک دیگران حرکتی را که در طول سال‌های طولانی موجب تخریب آب گردیده یک‌شبه به سرانجام برسانیم خیالی باطل است که سرنوشتی جزء شکست نخواهد داشت.
ما باید بتوانیم در کوچه پس‌کوچه‌های روستاهای کشورمان از شیرهای کاهنده مصرف برای حفظ آب استفاده کنیم. در حال حاضر حدود ۹۵ درصد جمعیت کشور به منابع آب دسترسی دارند ولی همه این منابع از کیفیت خوبی برخوردار نیستند و متأسفانه به‌دلیل استفاده غیراصولی در معرض آلودگی نیز قرار گرفته مثل اطراف دریاچه‌های ارومیه و هامون. بنابراین به‌جزء فن‌آوری‌های نوین باید فرهنگ زیست‌محیطی و کاهش تخریب محیط زیست را نیز در اولویت قرار دهیم.
تغییر ساختار برای بهبود و توسعه فعالیت‌ها بسیار خوب و حائز اهمیت است ولی به چه قیمت! آیا واقعاً می‌توانیم سیستمی را که تأمین و توزیع مهم‌ترین ماده حیاتی مردم را در اختیار دارد هر روز دچار چالش کنیم و به‌جای پرداختن به اصل موضوع هر روز شاهد جابه‌جائی اثاثیه و تغییر اتاق کارشناسان و مدیران باشیم؟!
تأسیس شرکت‌های کوچک آب و فاضلاب از درون شرکت‌های آب و فاضلاب استانی و سپس پشیمان شدن و یکی کردن آن و یا تأسیس شرکت‌های آب و فاضلاب شهری در کنار شرکت‌های آب و فاضلاب استانی و تقسیم مسئولیت‌ها و ایجاد نوعی سردرگمی و بلاتکلیفی برای مردم! در حالی‌که دو معاونت ادغام می‌شود در ماه‌های گذشته مشاهده کردیم آخرین شرکت آب استانی تشکیل و سازمان‌های آب منطقه‌ای که مسئولیت حفظ و حراست حوضه‌های آبریز (نه حوزه‌های آبریز) را به‌عهده داشته جمع شد و مسئولیت آن را گویا به بخش‌های دیگری محول کرده‌اند. این موضوع در حالی اتفاق افتاد که وزارت نیرو خود نیز بر آن اعتقاد نداشته و مخالف ایجاد شرکت‌های آب استانی بوده، قطعاً وقتی موضوعی را که به آن اعتقاد نداریم ولی نظارت آن را برعهده بگیریم چالش‌های جدیدی به‌وجود خواهد آمد و مشکلات متعددی را پیش روی ما قرار خواهد داد.
برای ادغام یا جداسازی، هر کتاب مدیریت را که باز کنیم الفباء تصمیم‌گیری در آن مشهود است.
۱) آیا اگر اقدامی نشود وضعیت وخیمی ایجاد می‌شود (خیر، آری)
۲) اگر یک دلیل قانع‌کننده مخالف داشته باشیم عواقب وخیمی خواهد داشت (بله، خیر)
۳) آیا احتمال دارد که با تلاش بیشتر و بررسی بیشتر موقعیت بهتری فراهم شود (بله، خیر)
۴) آیا زمان کافی برای تحقیق و تأمل در مورد مسئله به‌وجود آورده‌ایم (بله، خیر) و آنگاه تصمیم‌گیری کنیم، شاید تصمیم منطقی‌تر باشد و سال‌ها بتوانیم از راهی که باز کرده‌ایم بهره کافی ببریم و نه به دلایل شخصی و برخورد سلیقه‌ای و یا خدای نکرده ایجاد فشار از طرف برخی افرادی که صلاحیت نداشته‌اند، تغییر ساختاری را به‌وجود آورده‌ایم که قطعاً عواقب ناگوار بعدی آن دامن‌گیر دست‌اندرکاران و مردم خواهد شد.
ضمن تبریک مجدد به این ادغام که می‌تواند نظارت بر تأمین و توزیع آب را یکپارچه نماید، آرزو داریم برای تغییر تهدیدها و ایجاد فرصت‌های مؤثر جامع‌نگری و مدیریت یکپارچه حداقل در این بخش فراموش نشود.

خسرو رفیعی

منبع : ماهنامه مهرآب