۲ مرداد ۱۳۲۸ ـ پیشروی روس ها در فرارود - ضعف های دولت وقت تهران

ناصرالدین شاه اواخر ژوئیه ۱۸۵۹ (اوایل مرداد ۱۳۲۸هجری خورشیدی) تسلیم نظر رجال ملی گرای وقت شد و حمزه میرزا (حشمت الدوله) و میرزا محمد (قوام الدوله) را مامور دفاع از مرو و نواحی اطراف آن کرد. رجال ملی گرا (ایراندوست) در هر فرصتی به ناصرالدین شاه فشار می آوردند که مانع تصرف فرارود (ماوراءالنهر) و به ویژه شهرهای تاریخی ایران در آن منطقه از جمله بخارا، مرو، سمرقند، خجند، سغد (سغدیانا) و ... توسط روس ها شود که مهد فرهنگ و تمدن ایرانی و ادبیات فارسی بودند. در یک جلسه مشورتی حتی به ناصرالدین شاه گفته شده بود که می توان برای این منظور از سراسر کشور داوطلب جمع آوری کرد و فرستاد و نام دفاع میهنی بر آن نهاد. پس از صدور دستور ناصرالدین شاه به شازده حشمت الدوله، از سوی مقامات محتاط آن زمان به سفیر روسیه اشاره شده بود که این نیرو به منظور سرکوب کردن ترکمن های قبیله سالور و طایفه تکله که نافرمانی می کنند و به ساکنان منطقه مرو آسیب وارد می کنند اعزام می شود و خصومتی با روسیه درکار نیست.
سران دو واحد اعزامی در نیمه راه با هم نساختند، از یکدیگر جدا شدند و ماموریت انجام نشد! و روس ها به تدریج بازهم پایین تر آمدند و تاشکند (چاچی) را که گرفته بودند در سال ۱۸۶۵ پایتخت ترکستان روسیه اعلام داشتند و به کوچ دادن غیر تاجیک (غیر پارسی) به مناطق متصرفی دست زدند تا اکثریت به دست آورند. آخرین نقطه متصرفی روس ها در خراسان بزرگتر، ناحیه نسا (همزه ندارد و کلمه ای عربی نیست، نامی است دو هزار و چهارصد ساله و واژه ای است پهلوی = پارسی دوران اشکانیان) بود که اشک اول سردودمان اشکانیان در آن ناحیه شهر اشک آباد را ساخت که اینک در ایران (فقط در ایران!) عشق آباد تلفظ می شود. منطقه نسا (اشک آباد) تا مرز ایران امروز فاصله ای بسیار کوتاه دارد.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز