مسیر پایان‌ناپذیر اعتمادسازی

آخرین گزارش محمد البرادعی مدیرکل آژانس بین‌المللی اتمی در تاریخ ۱۵ سپتامبر ۲۰۰۸ منتشر گردید. این گزارش خطاب به شورای حکام آژانس بوده و از سوی دیگر، یک نسخه آن در اختیار شورای امنیت سازمان ملل قرار خواهد گرفت. این گزارش در ۵ بخش اصلی تنظیم شده است. هر یک از بخش‌های اصلی به موضوعات فرعی‌تری نیز در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران اشاره دارد.
▪ بخش اول:
در ارتباط با اقدامات و فعالیت‌های در حال انجام سایت‌های غنی‌سازی اورانیوم است. در این ارتباط، در گزارش دوره‌ای البرادعی تاکید شده است که تاسیسات هسته‌ای ایران به همان شکلی فعالیت دارند که مسوولا‌ن اجرایی آن به آژانس گزارش کرده‌اند.
▪ بخش دوم:
گزارش مربوط به فعالیت‌های بازفرآوری هسته‌ای ایران و همچنین چگونگی نظارت آژانس بر استفاده و ساخت سلول‌های داغ در رآکتور تحقیقاتی تهران است.
▪ بخش سوم:
گزارش را باید در ارتباط با بازرسی‌های انجام‌شده و نمونه‌های جمع‌آوری‌شده در رآکتور آب‌سنگین مورد ملا‌حظه قرار داد. در این گزارش نیز حداکثر اورانیوم غنی‌شده را آژانس به میزان ۹/۴ درصد گزارش کرده است.
▪ بخش چهارم:
موضوعات اجرایی و فعالیت‌های عمومی ایران مورد بررسی قرار گرفته که موضوعات مربوط به نیروگاه بوشهر، سوخت‌های ارسالی روسیه و همچنین طرح اولیه نیروگاه هسته‌ای ایران در <دارخوین> را بر اساس گزارش‌های ایران واقعی دانسته است.
▪ بخش پنجم:
به موضوعاتی اشاره داشته که جهت‌گیری هسته‌ای ایران را ماهیت دوگانه داده است. در این بخش آمده است که در آخرین گزارش دبیرکل به شورای حکام، برخی نگرانی‌ها درباره ابعاد احتمالی برنامه هسته‌ای ایران در چارچوب موضوعات نظامی وجود دارد. به همین دلیل است که در بخش پنجم به موضوعاتی از جمله شفاف‌سازی در مورد تردیدهای موجود و همچنین در ارتباط با صلح‌آمیز بودن ماهیت برنامه هسته‌ای ایران تاکید شده است.
تمامی جهت‌گیری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این چارچوب تنظیم شده است که اولا‌ فعالیت‌های هسته‌ای ایران را مورد بررسی دقیق قرار دهد. ثانیا همواره بر اصل شفاف‌سازی تاکید دارد. به کارگیری چنین اصلی در ماده ۱۸ گزارش البرادعی به مفهوم ابهام در همکای‌های هسته‌ای ایران تلقی می‌شود. این امر در ماده ۲۵ نیز مورد توجه قرار گرفته است. در این ارتباط تاکید شده است که ایران می‌تواند به عنوان یک اصل موضوع شفاف‌سازی را در ارزش‌یابی آژانس در دستورکار قرار داده و این امر از طریق فراهم کردن امکان دسترسی آژانس به مدارک، اطلا‌عات و پرسنل هسته‌ای ایران انجام گیرد.
از سوی دیگر مدیرکل آژانس علا‌وه بر اقدامات فنی به قطعنامه‌های شورای امنیت که ماهیت سیاسی دارند نیز اشاره کرده است. اشاره به قطعنامه‌های ۱۷۳۷، ۱۷۴۷ و ۱۸۰۳ شورای امنیت را می‌توان نماد گزارش انتقادی مدیرکل نسبت به ایران دانست. ماده ۲۴، تصریح می‌کند که فعالیت‌های هسته‌ای ایران برخلا‌ف تصمیمات شورای امنیت و همچنین در چارچوب فصل هفتم منشور ملل متحد است. در این ارتباط، تاکید شده است که ادامه همکاری‌های ایران با موضوعات مورد بررسی آژانس می‌تواند زمینه‌های اعتمادسازی بیشتر را فراهم آورد.
در این گزارش، تمامی تلا‌ش دبیرکل و مجموعه‌های اجرایی در جهت ادامه بازرسی‌های بیشتر قرار دارد. دبیرکل در حالی که فعالیت‌های خود در ایران را به عنوان موضوع مثبت تلقی می‌کند، اما نسبت به فرآیند و مسیر فعالیت‌های انجام‌شده، تردیدهایی را در افکار عمومی بین‌المللی به وجود آورده است. به همین دلیل است که بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی که مخالف سیاست‌های هسته‌ای ایران هستند،‌مبادرت به انتشار بندهای ۱۸، ۲۰، ۲۱، ۲۴ و ۲۵ گزارش البرادعی کرده‌اند. در این موارد، البرادعی مبادرت به طرح ابهاماتی در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران کرده است. رسانه‌های بین‌المللی با برجسته‌سازی موارد یادشده، تلا‌ش دارند جایگاه ایران در روند همکاری‌های بین‌المللی را خدشه‌دار کرده و از این طریق، زمینه‌های لا‌زم برای گسترش عملیات روانی علیه ایران را به وجود آورند.
انتشار چنین گزارشی اگرچه می‌تواند بخشی از ابهامات نهادهای بین‌المللی در ارتباط با ایران را برطرف سازد، اما به کارگیری واژه‌های شفاف‌سازی و اعتمادسازی در گزارش به معنای آن است که ایران مسیر طولا‌نی اعتمادسازی را در پیش دارد. برخی از صاحب‌نظران مسائل بین‌المللی بر این اعتقادند که به کارگیری این واژه‌ها به معنای آن است که آژانس و سایر نهادهای بین‌المللی تلا‌ش دارند <بازی با موضوع هسته‌ای> را در شرایط صلح‌آمیز پیگیری نمایند. اگرچه طرح این موضوع غیرقابل انکار است، اما باید تاکید داشت که <قواعد بازی> را نهادهای فرادست در سیاست بین‌الملل تنظیم می‌کنند. در چنین شرایطی به هر میزان که اعتمادسازی و شفاف‌سازی ادامه یابد، انتظارات آژانس نیز در فضای پایان‌ناپذیر قرار می‌گیرد.
مسوولا‌ن دیپلماسی جمهوری اسلا‌می ایران به‌ویژه نمایندگان پرتلا‌ش ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، باید منافع ملی ایران را از طریق طرح موضوعاتی همانند <اعتمادسازی متقابل> پیگیری نمایند. اگرچه جهت‌گیری سیاست‌های هسته‌ای ایران در راستای همکاری با نهادهای بین‌المللی همانند <آژانس> تنظیم شده است، اما هر بازیگری انتظار دارد در صورت توجه به قواعد بازی از نتایج و مطلوبیت‌های آن نیز برخوردار شود.
اگر ایران درصدد باشد موضوع هسته‌ای خود را از مدار شورای امنیت سازمان ملل خارج نماید، در اولین گام لا‌زم است تغییراتی در مفاد گزارش البرادعی ایجاد شود. استناد به فصل هفتم منشور ملل متحد و قطعنامه‌های شورای امنیت به مفهوم ادامه محدودیت بین‌المللی علیه ایران است.

ابراهیم متقی

منبع : روزنامه اعتماد ملی