تعریف زلزله و راههای مقابله با آن

زلزله عبارتست از لرزش زمین در اثر آزاد سازی سریع انرژی که اغلب موارد در اثر لغزش در امتداد یک گسل در پوسته زمین اتفاق می­افتد. انرژی آزاد شده از محل آزاد شدن آن، که کانون نامیده می­شود، بصورت امواج در همه جهتها منتشر می­شود. این موجها شباهت بسیار زیادی به امواج ایجاد شده در اثر فروافتادن یک سنگ در آب آرام یک حوضچه دارد. به همان ترتیب که ضربه سنگ باعث به جنبش درآوردن امواج آب میشود، یک زلزله امواج لرزه­ای را ایجاد می­کند که در زمین منتشر می­شوند. با وجود اینکه انرژی آزاد شده با فاصله گرفتن از کانون زلزله به سرعت پراکنده شده و میرا می­شود، ولی ابزارهای بسیار حساسی که در سراسر جهان بمنظور ثبت ارتعاشات پوسته زمین نصب شده اند، آن را حس کرده و ثبت می­کنند.
یک انفجار آتشفشانی و یا انفجار حاصل از یک بمب اتمی قادر به ایجاد زلزله است، ولی این اتفاقات ضعیف بوده و پدیده­ای نادر بشمار می­روند. پس عامل ایجاد یک زلزله ویرانگر چیست؟
پوسته خارجی کره زمین، بر اساس تئوری زمینساخت صفحه­ای، به تکه­های متعددی شکسته شده است که هرکدام از آنها صفحه یا ورق نام دارند که در حال حرکت بوده و بصورت بی­وقفه تغییر شکل و اندازه می­دهند. که این تغییر شکل و اندازه بدلیل پدیده همرفتی است که در درون کره زمین بدلیل تفاوت دمایی مواد مذاب تشکیل دهنده آن می­باشد. هفت صفحه اصلی بر روی پوسته زمین شناخته شده است که همانند یخی که بر روی آب شناور است، این صفحات نیز بر روی لایه های پایینی خود حالت شناوری دارند.
با پیاده سازی زلزله های گذشته، مشاهده میشود که اغلب زلزله های جهان، منطبق بر مرز صفحات کره می­باشند. یعنی با جابجائی صفحات نسبت به هم، انرژی این جابجائی بدلیل وجود اصطکاک بین صفحات، ذخیره میگردد و لحظه­ای که این مقدار انرژی برای غلبه بر نیروی اصطکاک سنگها کافی بود، بصورت ناگهانی آزاد می­شود.
علاوه بر این پدیده، عوامل مختلف دیگری نیز باعث ایجاد لرزش در زمین می­گردند که عبارتند از:
▪زلزله های آتشفشانی: این زلزله ها فقط در نواحی فعال آتشفشانی اتفاق می­افتد و به انفجارهای آتشفشانی نیز معروف است.
▪زمین لرزه های فروریختی: بر اثر فروریختن غارها و كانالهای زیرزمینی، لرزه‌هایی ایجاد می‌شود كه به نام زمین‌لرزه‌های فروریختی موسومند. این تكانها همواره بسیار كوچكند و تنها اهمیت محلی دارند.
▪زمین لرزه های القایی: بر اثر آبگیری یا تغییرات ناگهانی سطح آب دریاچه‌های پشت سدها، تزریق آب یا سیالهای دیگر به داخل زمین وو یا استخراج آنها، مخصوصاً د رجاهایی كه گسلهای فعال وجود دارد زمین‌لرزه‌هایی ایجاد می‌شود. در واقع دلیل اصلی این لرزه‌ها را می‌توان بارگذاری سریع برروی زمین و یا برداشتن ناگهانی بار زیادی از روی آن ذكر كرد. این لرزه‌ها به نام القایی موسومند. لرزه‌های ناشی از معادن نیز در این دسته قرار می‌گیرند. به عنوان مثال می‌توان به زمین‌لرزه‌ای كه د رارتباط با آبگیری و تغییرات فصلی سطح آب دریاچه سفیدرود روی داد اشاره نمود.
▪زمین لرزه های ناشی از انفجارها: انفجارهای نظامی و صنعتی،همچنین آمدو شد و یا فعالیت‌های ساختمانی،نیز لرزه‌هایی را ایجاد می‌نمایند كه شدت ،زمان وقوع و محل آنها قابل پیشبینی است .
●گسلها
گسلها شکستگیهایی در پوسته زمین هستند که در طول آنها تغییر شکلهای قابل توجهی ایجاد شده است. بدین مفهوم که زلزله های پیشین، باعث ایجاد این شکستگیها و جابجائی ها گردیده است. گاهی اوقات گسلهای کوچک در ترانشه های جاده، جائی که لایه های رسوبی چند متر جابجا شده اند، قابل تشخیص هستند. گسلهایی در این مقیاس و اندازه معمولا بصورت تک گسیختگی جدا اتفاق می­افتد.
در مقابل گسلهای بزرگ، شامل چندین صفحه گسل درگیر می­باشند مانند گسل شمال تهران و گسل شمال تبریز. این منطقه های گسله، می­توانند چندین کیلومتر پهنا داشته باشند و معمولا از روی عکسهای هوایی راحتتر قابل تشخیص هستند تا سطح زمین. بر اساس جهت جابجایی گسلها گسلهای امتداد لغز و گسلهای شیب لغز تعریف می­شوند.
●خطرات ناشی از یک زلزله
▪عواملی که در یک زلزله باعث ایجاد خسارت میگردند عبارتند از:
۱- نیروهای درونی شدید ایجاد شده بر اثر جنبش شدید زمین
۲- آتش سوزی های ناشی از زمینلرزه
۳- تغییر در خواص فیزیکی خاکها ( نشستها، پدیده آبگونگی و ... )
۴- بر اثر جابجائی مستقیم گسلها در محل ساخت سازه ها
۵- بواسطه زمین لغزشها ( زمین لغزش عبارتست از فروریزش دامنه شیبها )
۶- بواسطه موجهای بلند ایجاد شده توسط زلزله در دریاها ( آبرانش )
●اندازه گیری زمین لرزه:
برای آگاهی از میزان تاثیر هر پدیده لازم است تا بتوانیم به نحوی آن را بصورت کمی بیان کنیم. برای کمی کردن اندازه زلزله، از دو رهیافت مختلف استفاده می­شود؛ یک رهیافت بر اساس اندازه گیری دستگاهی (بزرگای زلزله) و دیگری بواسطه تاثیر پذیری دست سازهای بشر از زلزله (شدت زلزله). شدت زلزله در رهر مكان متفاوت است و با دور شدن از كانون زلزله كم می شود، در حالی كه بزرگای زلزله همواره ثابت است و ربطی به دور شدن از كانون ندارد (چرا كه با كل انرژی آزاد شده مربوط است).
●شدت زمینلرزه:
شدت یك زلــزله در یك مكــان خاص بــر مبنای اثرهای قابل مشاهده زمین لرزه در آن مكان تعیین می شود. دقت در تعیین شدت زلزله به دقت مشاهده كننده وابسته است. تخمین شدت وسیلهٔ مفیدی برای تخمین اندازهٔ زلزله های تاریخی است، بویژه در ناحیه هایی نظیر كشور ما كه كشوری باستانی و با میراث تاریخی و فرهنگی كهن است و لذا اطلاعات مهمی می توان از زلزله های رویداده در زمانی كه ثبت تاریخی وجود دارد به دست آورد. مقیاسهای مختلفی برای تعیین شدت زمین لرزه همانند مقیاس مرکالی اصلاح شده، MSK، EMS۹۸ و ... ارائه شده است.
تعیین شدت زمین لرزه بدین ترتیب است که برای هر کدام از مقیاسها جدولی تهیه شده است و بر اساس آن میزان آسیبهای ناشی از زلزله بر سازه های مختلف ارائه گردیده است و مشاهده گر با تطبیق خسارتهای بوجود آمده از زلزله با موارد ذکر شده در جدول، شدت زلزله را تعیین می­کند.
●بزرگای زلزله:
بمنظور اندازه گیری زمین لرزه و بدست آوردن معیاری برای مقایسه و سنجش زمین لرزه ها، از بزرگای زلزله استفاده می­شود که می­توان آن را با در نظر گرفتن دامنه نوسانات روی نگاشت محاسبه نمود. مقیاسهای متفاوتی برای اندازه گیری بزرگای زلزله وجود دارد. اولین مقیاس بزرگا، توسط چارلز ریشتر در سال ۱۹۳۵ برای زلزله های جنوب كالیفرنیا تعریف شد كه بزرگای محلی یا ML نامیده می­شود. علاوه بر مقیاس ریشتر، مقیاسهای مختلف دیگری نیز وجود دارند که هر کدام کاربردهای خاص خود را در مهندسی زلزله و زلزله شناسی ایفا می­کنند. هر زلزله فقط و فقط یک بزرگا دارد و بزرگا با فاصله از محل وقوع زلزله تغییر نمی­یابد.●اندازه گیری زمین لرزه
برای آگاهی از میزان تاثیر هر پدیده لازم است تا بتوانیم به نحوی آن را بصورت کمی بیان کنیم. برای کمی کردن اندازه زلزله، از دو رهیافت مختلف استفاده می­شود؛ یک رهیافت بر اساس اندازه گیری دستگاهی (بزرگای زلزله) و دیگری بواسطه تاثیر پذیری دست سازهای بشر از زلزله (شدت زلزله). شدت زلزله در هر مكان متفاوت است و با دور شدن از كانون زلزله كم می شود، در حالی كه بزرگآی زلزله همواره ثابت است و ربطی به دور شدن از كانون ندارد (چرا كه با كل انرژی آزاد شده مرتبط است).
●شدت زمین لرزه:
شدت یك زلــزله در یك مكــان خاص بــر مبنآی اثرهآی قابل مشاهده زمین لرزه در آن مكان تعیین می شود. دقت در تعیین شدت زلزله به دقت مشاهده كننده وابسته است. تخمین شدت وسیلهٔ مفیدی برآی تخمین اندازهٔ زلزله هآی تاریخی است، بویژه در ناحیه هآیی نظیر كشور ما كه كشوری باستانی و با میراث تاریخی و فرهنگی كهن است و لذا اطلاعات مهمی می توان از زلزله هآی رویداده در زمانی كه ثبت تاریخی وجود دارد به دست آورد. مقیاسهای مختلفی برای تعیین شدت زمین لرزه همانند مقیاس مرکالی اصلاح شده، MSK، EMS۹۸ و ... ارائه شده است.
تعیین شدت زمین لرزه بدین ترتیب است که برای هر کدام از مقیاسها جدولی تهیه شده است و بر اساس آن میزان آسیبهای ناشی از زلزله بر سازه های مختلف ارائه گردیده است و مشاهده گر با تطبیق خسارتهای بوجود آمده از زلزله با موارد ذکر شده در جدول، شدت زلزله را تعیین می­کند.
●رده بندی شدت مركالی (اصلاح شده) MMI
بزرگی شدت تأثیرها احساس نمی شود توسط شخص در حال استراحت یا در طبقات بالای ساختمان احساس می شود. در داخل ساختمان احساس می شود. اشیاء آویزان تکان می خورند ارتعاشی مثل گذر کامیونهای سبک دارند. مدت لرزش قابل برآورد است. ممکن است زلزله به حساب نیید.
اشیاء آویزان تاب می خورند. ارتعاشی مثل گذر کامیونهای سنگین یا احساس ضربتی مثل برخورد یک توپ سنگین به دیوار دارد. ماشینهای پارک شده تکان می خورند. پنجره ها، بشقابها و درها به صدا در می آیند. شیشه ها به صدا در می آیند. ظروف سفالی به هم می خورند. در حد فوقانی IV دیوارهای چوبی و قابها ترک بر می دارند.
در خارج ساختمان احساس می شود. جهت آن قابل برآورد است. افراد خواب بیدار می شوند. مآیعات به حرکت در می آیند و برخی از آنها به خارج ظرف خود می ریزند. اشیاء ناپآیدار کوچک جا به جا یا واژگون می شوند. درها تکان می خورند و باز و بسته می شوند. ساعتهای آونگی متوقف شده، به حرکت آمده یا سرعتشان تغییر می کند.
توسط همه احساس می شود. بسیاری متوحش شده و از ساختمانها خارج می شوند. اشخاص به طور نامتعادلی حرکت می کنند. پنجره ها، بشقابها و ظروف شیشه ای می شکنند. اشیاء، کتابها و چیزهای دیگر از قفسه ها به خارج می ریزند. عکسها از دیوارها فرو می افتند. مبلها جا به جا شده یا واژگون می شوند. گچهای ضعیف یا ساختمانهای نوع D ترک بر می دارند. زنگهای کوچک کلیساها و مدارس به صدا در می آیند. درختان و بوته ها تکان می خورند.
آیستادن مشکل می شود. توسط رانندگان وسآیل نقلیه احساس می شود. اشیاء آویزان شدیداً نوسان می کنند. مبلها و وسآیل چوبی می شکنند. بناهای نوعD صدمه می بینند و ترک بر می دارند. دودکشهای ضعیف در محل اتصالشان به سقف می شکنند. قطعات گچ، آجرهای سست، سنگ و کاشی سقوط می کنند، برخی از بناهای نوع Cترک بر می دارند. امواج آب در سطح حوضها و آبگیرها گل آلود می شود. لغزشها و حفرات کوچکی در سواحل شنی و ماسه ای آیجاد می شود. زنگهای بزرگ کلیساها به صدا در می آیند. نهرهای آبیاری صدمه می بینند.
هدآیت وسآیل نقلیه مشکل می شود. بناهای نوع C صدمه می بینند و بخشی از آنها فرو می ریزند. به بناهای نوع B کمی صدمه وارد می آید بناهای نوع A بدون صدمه باقی می مانند. گچ کاریها و برخی از دیوارها فرو می ریزند. دودکشها و بناهای یادبود، برجها و مخازن مرتفع می چرخند و فرو می ریزند. دیوارهای جداکننده ای که محکم نباشد از محل خود خارج می شوند. شمعهای فرسوده شده می شکنند. شاخه های درختان می شکنند. میزان دما و جریان آب چشمه ها و چاهها تغییر می کند. در زمینهای مرطوب و دامنه های پرشیب ترکهآیی آیجاد می شود.
عموم مردم احساس وحشت می کنند. بناهای نوع D کاملاً تخریب می شوند، بناهای نوع C به شدت صدمه می بینند و گاه کاملاً فرو می ریزند، بناهای نوع B به طور جدی صدمه می بینند. ساختمانهای پیش ساخته، اگر خوب به هم متصل نشده باشند، از محل پی جا به جا می شوند مخازن شدیداً صدمه می بینند. لوله های زیرزمینی می برند. ترکهای آشکاری در زمین آیجاد می شود. در زمینهای آبرفتی، ماسه و گل به خارج فوران می کنند.
پی اغلب بناهای معمولی و پیش ساخته تخریب می شود. برخی از سازه های چوبی خوب ساخته شده و پلها تخریب می شوند. سدها و خاکریزها صدمه جدی می بینند. زمین لغزه های بزرگ به وقوع می پیوندد. آب از ساحل کانالها، رودخانه ها، دریاچه ها و غیره به خارج می ریزند. ماسه و گل در سواحل و زمینهای هموار به طور افقی جا به جا می شوند. ریلهای راه آهن کمی خم می شوند.
ریلها به شدت خم می شوند. خطوط لوله زیرزمینی کاملاً از سرویس خارج می شوند.
خسارت تقریباً به طور کامل است. توده های سنگی بزرگ جا به جا می شوند. اشیاء به هوا پرتاب می شوند.
●بزرگای زلزله:
بمنظور اندازه گیری زمین لرزه و بدست آوردن معیاری برای مقایسه و سنجش زمین لرزه ها، از بزرگای زلزله استفاده می­شود که می­توان آن را با در نظر گرفتن دامنه نوسانات روی نگاشت محاسبه نمود. مقیاسهآی متفاوتی برآی اندازه گیری بزرگآی زلزله وجود دارد. اولین مقیاس بزرگا، توسط چارلز ریشتر در سال ۱۹۳۵ برآی زلزله هآی جنوب كالیفرنیا تعریف شد كه بزرگآی محلی یا ML نامیده می­شود. علاوه بر مقیاس ریشتر، مقیاسهای مختلف دیگری نیز وجود دارند که هر کدام کاربردهای خاص خود را در مهندسی زلزله و زلزله شناسی ایفا می­کنند. هر زلزله فقط و فقط یک بزرگا دارد و بزرگا با فاصله از محل وقوع زلزله تغییر نمی­یابد.
ذکر این نکته ضروری است که بزرگای زلزله، بتنهایی نمی­تواند معیاری برای سنجش میزان خرابی در زلزله باشد. همانطور که گفته شد، بزرگای زلزله فقط بر اساس میزان انرژی آزاد شده در زلزله محاسبه می­گردد و عمق و یا سایر پارامتر­ها در محاسبه آن دخیل نمی­باشد. از این رو دو زلزله با بزرگاهای یکسان ولی عمقهای متفاوت میزان خرابیهای متفاوتی را ببار می­آورند. چرا که با عمیقتر شدن کانون زلزله، امواج لرزه ای فاصله بیشتری را تا سطح زمین طی می­کنند که در این فاصله مقداری از انرژی آزاد شده کاهیده شده و از بین می­رود. در قسمت قبل بیان شد که زلزله های ایران، اغلب از نوع کم عمق می­باشند، لذا انتظار می­رود میزان خرابی و آسیب ناشی از این زلزله ها بیشتر باشد.
●چگونه با زلزله روبرو شویم
برای آنكه بتوانید با زلزله روبرو شوید میبایست هر آنچه در مورد زلزله نیاز دارید را بیاموزید آنگاه دیگر روبرو شدن با آن غیر ممكن نخواهد بود !●برای مقابله با زلزله چگونه بسازیم :
زلزله در كشورهای پیشرفته خصوصا درزمینه ساختمان كه درگیری نزدیكی هم با زلزله دارند ، همچون ژاپن و امریكا تقریبا مهار شده است ، آنان توانسته اند با بهینه سازی ساختمانهایشان و رعایت اصول ایمنی در ساخت و نظارت بر اجرا به نقطه ای برسند كه بگویند در كشور ما زلزله بلا نیست ، بنابراین در ابتدا به شما پیشنهاد می كنیم در بخش «چگونه بسازیم» سایت با اصول اولیه محاسبات، طراحی ، ساخت و چگونگی نظارت ویژه برمراحل فوق آشنا شوید تا اگر در حال ساخت خانه ای برای خود هستید آنگونه بسازید كه پس از زلزله باز در منزل خود در كنار خانواده محترمتان صحیح و سالم باشید .
●چگونه آنچه ساخته ایم را ایمن سازی كنیم :
الف - ایمن سازی سازه و بنا
ایمن سازی یعنی مشخص نمودن نقاط ضعف یك ساختمان در طراحی واجرا و رفع آن این كار با توجه به پیچیدگی و تخصصی بودن آن باید توسط نیروهایی كه دارای تخصص ویژه زلزله هستند انجام بگیرد.
ممكن است شما اكنون در ساختمانی زندگی میكنید كه به تازگی به پایان رسیده و یا چند سالی از ساخت آن گذشته باشد ، برای چنین ساختمانهایی میتوانید از تخصصهای گروه ایمن سازی بهره ببرید ، كارشناسان این رشته قادرند پس از بازدید از ساختمان برای ایمن سازی منازل شما طرحهای مربوطه را ارائه كنند . برای آشنایی با نحوه عملكرد این گروه به بخش ایمن سازی سایت مراجعه كنید .
ب - ایمن سازی دكوراسیون و لوازم داخلی منزل
در صورتی كه منزل شما در برابر زلزله دوام بیاورد ، ممكن است لوازم و دكوراسیون منزل موجب صدمه به اعضاء خانواده شما گردد پس ایمن سازی در داخل منزل را به همان اندازه ساخت جدی بگیرید !
۱- تمام تابلو ها را به دیوار مهار کنید و از نصب تابلو بالای مکان خواب خود و فرزندانتان خوداری کنید
۲- کتابخانه . کمد لباس . ساعت دیواری ، کامپیوتر و هر چیزی که با سقوط آن موجب صدمه زدن به کودکتان میگردد را مهار و از مکان خواب او دور کنید
۳- تخت خواب را در کنار پنچره خصوصا پنجره های بدون پرده های کلفت قرار ندهید، شیشه های شكسته میتواند صدمات جبران ناپذیری به خانواده شما وارد كند ، فراموش نكنید كه مشكلات زلزله با پایان حركت زمین ، تازه آغاز می گردد .
۴- میز توالت را در مسیر خروج از اطاق خواب قرار ندهید .
۵- نحوه قطع جریانهای آب و برق و شوفاژ و گاز را به اعضای خانواده آموزش دهید تا در صورت عدم حضور شما هم بتوانند اقدامات لازم را انجام دهند .
۶- پس از پایان زلزله به دقت شیر های اصلی گاز را قطع كرده و بسیار دقت كنید كه موجب آتش سوزی نگردید ، یك جرقه می تواند خطر ساز باشد ، روشن كردن چراغ اطاق یا یك روشن كردن یك كبریت برای روشنایی میتواند خسارت جبران ناپذیری را در پی داشته باشد ، در صورت روبرو شدن با آتش سوزی فراموش نكنید كه به همان اندازه كه خود آتش میتواند خطرناك باشد دود نیز میتواند موجب خفگی شما گردد . در صورتی كه با دود ناشی از آتش سوزی روبرو شدید تا میتوانید در سطوح پایین زمین حركت كنید تا كمتر مواد سمی را استنشاق كنید .
۷- اگر در منزل آبگرمكن دارید آنرا حتما به دیوار مهار كنید، سوختگی كم از آوار نیست .
برای قبل از زلزله به چه نیاز داریم؟
●آشنایی با علائم زلزله
برای آشنایی كامل با علائم زلزله به بخش زلزله شناسی سایت كه مهندس وجودی زحمت آنرا میكشد مراجعه كنید اما به اختصار شرحی از علائم زلزله پیش از وقوع به شرح زیر میباشد ، دمای آب چشمه ها و قنوات و چاهها كاهش و یا افزایش ناگهانی پیدا میكند و از نظر طعم ومزه دچار تغییراتی محسوس میگردد ، همچنین در حجم و مقدار هم افزایش و یا كاهش را خواهیم داشت
پیش از وقوع زلزله ادواری شكافهایی در سنگها و پوسته زمین به وجود می اید كه همگی در جهت خاصی هستند و بعد از وقوع شكافهای حاصل از زمین لرزه دقیقا در امتداد شكافهای قبل از وقوع آن امتداد میابد .
در خصوص علائم غیر طبیعی همچون مشاهده شدن اشیاء نورانی در شبهای قبل از زلزله نیز گزارشات زیادی دریافت شده این اشیاء در جهت جنوب حركت كرده و به ناگهان به سمت شرق تغییر مسیر میدهند .
حیوانات نیز در برابر زلزله از خود رفتارهای خاصی بروز میدهند این رفتارها در حیوانات اهلی همچون خر و الاغ و خرگوش فرار به سوی سر بالایی میباشد . آنان هیچگاه به سمت سراشیبی حركت نمیكنند و در ماهی ها مرگ گروهی و بی دلیل و در پرندگان اهلی همچون اردك و غاز كه در مسیر تابش امواج ماوراء صوت قرار گرفته اند سوختگی در امحا و احشای داخلی و مرگ گزارش شده است .
حیواناتی كه در منزل نگهداری میشوند همچون سگها ، به شدت پارس میكنند و مضطرب میگردند و گربه های خانگی با جمع كردن بدن به صورت گلوله و یا انداختن خود در داخل ظرفهای گود همچون سطل آشغال رفلكس نشان میدهند .
●علائم متصل ومنتهی به آغاز زلزله
شاهدان زیادی پس از زلزله گفته اند كه با صدایی عجیب روبرو شده اند. بله درست است در ابتدا معمولا صدای نامتعارف شنیده میگردد، در زلزله های بزرگ ابتدا صدای عجیبی همچون باد و حركت درختان و برگها و سپس صدای ضعیف شیشه های منزل شنیده میشود و به سرعت لرزش های اولیه که معمولا با شدت بالا نیستند آغاز میگردد و پس از آن موج اصلی با مدت زمان چند ثانیه ای و پس از آن پس لرزه هایی با شدت پائین و سپس اتمام زلزله !
عزیزان من گاهی این چند لحظه، چند دقیقه وحتی همچون بم چند ساعت است، به صورتی كه خود پیش لرزه ها را ما با زلزله اصلی اشتباه میگیریم ، بم در ساعات پایانی شب دو بارلرزیده بود اما عزیزان ما یا با بی توجه به آن در منازل خود خوابیدند و یا چند ساعتی را که سرمای بیرون به آنها امکان تحمل داده بود را در حیاطها ماندند و به داخل باز گشته ، خوابیدند ! .....
پس اول از همه اگر زلزله کوچکی را تجربه کردید فراموش نکنید که ممکن است موج اصلی در راه باشد مکان های امن خانه را که برایتان توضیح خواهم داد را برای استراحت در نظر بگیرید حتمابا هوشیاری بخوابید اگر امکان خوابیدن در حیاط را دارید به عنوان یک تفریح هم شده شبی را با عزیزانتان در حیاط بیدار بمانید البته توجه كنید كه از آوار دیوارهای حیاط و خود ساختمان ایمن باشید .
●آشنایی با ساك و جعبه امداد ونجات زلزله
شما میتوانید با صرف مبلغ اندكی یك ساك امدادی برای خود تهیه كنید این ساك باید حد اقل دارای لوازم زیر باشد :
چند ظرف آب معدنی و غذاهای كنسرو شده كه بتواند شما را برای حد اقل سه روز تامین نمایید
یك سری از داروهایی كه توسط افراد خانواده هر روز مصرف می شود همچون داروهای : « فشار – قند – دیابت –قلب و...» به همراه لوازم كمكهای اولبه
چراق قوه – شمع – كبریت
چاقو – بشقاب و قاشق - درب بازكن- كنسرو – ظروف یكبار مصرف و كیسه فریزر ( با كشیدن كیسه فریزر بروی بشقاب میتوانید از یك بشقاب برای دفعات زیادی بدون نیاز به شستشو استفاده كنید)
مواد شستشو و ضد عفونی كننده و گند زدا
كیسه زباله بزرگ از نوع مرغوب ( محكم و كلفت : از این كیسه میتوانید بجز زباله در مواقع لزوم بعنوان بادگیر و یا بارانی استفاده كنید )
لباس گرم و لباس زیر برای افراد خانواده و خصوصا نوزادان و لوازم بهداشتی بانوان (نوار بهداشتی و ...... )
یك سوت برای زنده یابی ( در صورتی كه خدای ناكرده عزیزی در زیر آوار باشد صدای سوت بهتر به زیر آوار منتقل میگردد تا صدای انسان و یا حتی فریاد زدن)
یك نقشه شهر با جانمایی بیمارستان و مراكز دولتی مرتبط با زلزله كه باید قبل از زلزله با كمك افراد خانواده تهیه كنید
اسناد مهم و شماره تلفنهای ضروری
یك رادیو ترانزیستوری به همراه باطری
این ساك را یا در خارج از منزل ( صندوق عقب ماشین به شرطی كه در پاركینگ نباشد ) و یا در مسیر خروج از منزل قرار دهید تا به راحتی بتوان از منزل خارج نمود .
و اما در صورتی كه بخواهید به صورتی كامل به لوازم امدادی بپردازید لازم است با استفاده از یك جعبه فلزی محكم لوازم وتجهیزات لازم را برای پس از زلزله در حیاط منزل خود نگهداری كنید این جعبه باید در محلی نصب شود كه پس از زلزله در دسترس باشد لیستی از لوازم را در زیر خواهید دید اما توجه داشته باشید كه لوازم ذكر شده دارای چه كاربردهایی میتواند باشد برای آشنایی با نحوه استفاده از آنها به بخش نحوه استفاده از تجهیزات انفرادی سایت مراجعه كنید و حتما از آن یك كپی بگیرید و در جعبه امداد ونجات خود قرار دهید . لیست لوازم به شرح زیر میباشد :
کلاه ایمنی - کپسول آتش نشانی - چراغ قوه - آب معدنی حداقل یك بسته شش عددی برای یك خانواده چهار نفره برای دو روز - انواع كنسرو - (گردو – كشمش – نخود چی - چاقو - چنگال - قاشق - ناخن گیر - پتو - رادیو ترانزیستوری - یك بسته الكل جامد - یك نقشه شهر -لباس زیر –كیف كمكهای اولیه با اضافه نمودن موارد( قرصهای مسکن - تب بر - کرمهای ضد قارچ و ضد عفونی کننده برای بانوان - کرم ضد آفتاب برای مناطق گرم - باند - مواد ضد عفونی کننده-کرم های ضد درد) - اگر كودك دارید لوازم كودك - چند متر نایلون با عرض شش متر حداقل برای ساخت یك چادر موقت – ماژیك ، قلم وكاغذ - دیلم كوتاه - بیل دسته كوتاه - كلنگ - قرقره و طناب پنبه ای - یك شیشه الكل یا نفت - مقداری پول نقد - اینه - فتوکپی از اسناد شخصی خودتان بنا بر تشخیص - سوت - شماره تلفنهای مورد نیاز خصوصا شماره تلفنهای بستگانتان – خشكبار)
الف : نحوه عملكرد شما در حین زلزله
اگر شما از قبل مسیرهای خروج از ساختمان را در ذهن تكرار كرده باشید و با خانواده به صورت یك مانور چند بار خروج سریع از منزل را انجام داده باشید ، میتوانید با اولین لرزش برای خروج از منزل اقدام كنید . البته این در صورتی امكان پذیر است كه شما در یك برج و یا آپارتمان بلند مرتبه نباشید ، البته باز هم اگر زلزله ای ضعیف را تجربه كردید پس از پایان آن حتما از خانه بیرون بروید حتی اگر در برج زندگی میكنید !
نقاط امن: این نقاط میتوانند در صورتی كه شما فرصت خروج از منزل را نداشته باشید به داد شما برسند به طور مثال یك میز محكم فلزی یا نهار خوری، گوشه های دیوارهای اصلی و چهار چوب در را میتوان از نقاط امن نامید شرح كامل این نقاط رامیتوانید با مطالعه بخش ایمن سازی سایت در منزلتان بیابید !ب : نحوه عملكرد شما پس از پایان زلزله
●حالت اول:
ساختمان مسكونی شما در برابر زلزله مقاومت كرده است .
برای شروع به حركت در منزل دقت كنید تا به علت بریدگی پایتان به خاطر شیشه های شكسته صدمه نبینید ، این شیشه ها میتواند شكسته های شیشه یك تابلو عكس كه بروی دیوار محكم نشده بوده است و یا پارچ آب و یا اینه میز توالت خانوم خانه باشد . شما میتوانید با استفاده از یك كتاب نازك و یا یك مجله به كمك ملافه و یا تكه ای از لباس خود كفش بسازید .
دقت به بوی گاز داشته باشید احتمال آتش سوزی بالاست ! نسبت به روشن كردن چراغ برق باید وسواس به خرج دهید و در صورتی كه با آتش سوزی در ابتدای آن روبرو شدید ، حتما در همان لحظات اول اقدام به خاموش كردن آن بكنید ، خاموش كردن یك آتش كوچك میتواند از یك فاجعه جلوگیری كند .
در حركت به سوی بیرون ، گروهی حركت نكنید شما ابتدا جلو بروید و بقیه خانواده تك تك به دنبال شما حركت كنند تا در صورت صدمه دیدگی دربهای چاه فاضلاب در مسیر حركت شما ، احتمال فرو ریختگی و ریزش كمتر باشد
خانواده را در خیابان رو به روی منزلتان اسكان بدهید سپس برای جمع آوری لوازم مورد نیاز به داخل باز گردید هیچگاه پس از پایان زلزله در منزل نمانید امكان پس لرزه های بعدی بسیار زیاد و برای شما خطرناك میباشد !
با تشكیل هسته محلی در كوچه خود امكان تامین امنیت را برای خانواده خود بوجود بیاورید ( چند خانواده در كنار یكدیگر تشكیل هسته محلی را میدهند )
اگر مجروحی را در زیر آوار پیدا میكنید حتما در هنگام بیرون آوردن او دقت كنید بر اثر فشار به ستون فقرات او موجب شكستن آن وقطع نخاع شدن او نگردید .
در صورتی كه صدایی را از زیر آوار میشنوید با استفاده از هرآنچه در اختیار دارید نسبت به علامت گذاری محل آن صدا در همان لحظه اقدام كنید ، چرا كه ممكن است آن صدا را دیگر نشنوید و مجروح در زیر آوار از حال برود و یا بیهوش شود .
برای خارج شدن از شهر عجله نكنید . فراموش نكنید كه هر اتفاقی هم افتاده باشد شما پس از سه روز میتوانید به راحتی از شهر خارج شوید در صورتی كه در روز اول احتمال گم شدن اعضا خانواده شما و نیز تعرض به نوامیس توسط اشرار حاشیه نشین بسیار زیاد است .بنابراین ابتدا هرانچه مورد نیاز شماست را از زیر آوار خارج كنید و با استفاده از حمایت همسایه های خود هسته امنی برای كل اهالی محل بوجود آورید ، و منتظر بمانید تا نیروهای انتظامی در شهر مستقر گردند .
برای اینكه ماشین شما را سرقت نكنند (احتمالا پس از زلزله با زور گیری هم روبرو خواهید شد ) ماشین را در منزل پنچر كنید و یا با برداشتن قطعه مهمی از آن همچون چكش برق و یا دو حلقه لاستیك آنرا در برابر سرقت بیمه كنید تا در زمان لازم بتوانید خود از آن استفاده كنید .
فراموش نكنید پس از زلزله آنچه بیشترین كمك را به شما میكند پول شما نیست . اعتماد به نفس و روابط انسانی شخص شما میباشد . بنابراین بر روی این ثروت هم سرمایه گذاری كنید ، با همسایه هایتان روابط بهتر وبیشتری داشته باشید و برای زمان بحران دوستانی برای خود دست وپا كنید !
●حالت دوم:
ساختمان مسكونی شما در برابر زلزله مقاومت نكرده است و شما در زیر آوار گرفتار شده اید .
اولا بجای انكه از همان اول شروع به فریاد زدن بكنید ببینید در چه وضعیت هستید ایا هوا برای تنفس شما به مقدار كافی وجود دارد؟ در تاریكی مطلق در زیر اوار از صدا زدن به آرامی یا سوت زدن و انعكاس صدا حجم فضا برایتان مشخص خواهد شد اگر حجم هوای شما كم است جدا از سرو صدای بی خود و ایجاد هیجان مضاعف خود داری كنید هیجان شدید حركت سریع و فریاد زدن به سرعت اكسیژن شما را به پایان میبرد به دقت گوش بدهید تا صدا های پیرامون شما به شما اعلام كند كه كسی در نزدیكی شما بر روی آوار حركت میكند. اكنون اگر میتوانید فریاد بزنید اما توجه كنید فریاد پی در پی و باشدت بالا صدا و قدرت حنجره شمارا تحلیل میبرد پس با دقت عمل كنید . بقول راننده كامیونها ( تند نرو التماس نكن )
اگر امكان فریاد زدن بنا بر هر دلیلی نداری میتوانی با سوت زدن كمك بخواهید و اگر امكان انرا هم ندارید از روش ضربه زدن استفاده كنید ، دستان و پاها را در صورت امكان به اشیا كنارشان بشرط عدم ریزش بیشتر اوار ، بزنید این صدا ها بشرط سكوت در بیرون قابل شنیدن هستند ، پس دقت كنید ، صداهای ارام شمارا در صورتی خواهند شنید كه شما را توسط ابزار زنده یابی پیدا كرده باشند ، والا در شلوغی و ازدحام از صداهای آرام، كاری بر نمی اید پس بهتر است ، در زمان سكوت در خارج از ضربه های آرام كمك بگیرد .
البته زمان آرامش بیرون نشان دهنده رسیدن شب است و این زمانی است كه گروه های زنده یاب در سكوت شب با روش اعلام حضور به مدت یك دقیقه و سكوت پس از ندا به مدت چهار دقیقه بدنبال علائمی همچون صداهای ضربه ای و ناله ها هستند. البته اگر دوره های زنده یابی در شب موج پیشرو جمعیت كاهش خطرات زلزله ایران را دیده باشند
●اما بخش دوم استقامت در زیر اوار بخش روحیه است و حفظ و تقویت آن
۱- ایمان به خدا از واجبات است ودعا بیشترین كمك ! اگر دعایی زیبا بلدی كه خوشا به حالت اگر بلد نیستی تجربه ای را با ذكر گفتن آغاز كن ذكر یعنی تكرار یكی از اسماع الهی با حضور قلب . من نام رحمان و رحیم خدا را پیشنهاد میكنم میتوانی با تكرار ذكر ( یا رحمان و یا رحیم ) تمركز خودت را بر رحمت خداوند قرار دهی مطمئن باش فوق العاده است
۲- به یاد آوردن خاطرات خوب زندگی از كودكی تا بزرگی هم فوق العاده است هم زمان را میكشد و هم ترا به استقامت بیشتر برای تجربه های زیبای بعدی وادار میسازد، من تجربه این امر را داشته ام و به شما هم توصیه میكنم برای یكبار هم كه شده این كار را انجام داده و در یك مكان و زمان مناسب چنین تجربه ای را داشته باشید .
۳- قابل توجه دوستان اهل عرفان از ایرانی تا سرخپوستی ( مراقبه - مدیتیشن - تمركز - ذكر و........... ) یادتون نره
۴- در ارمنستان شوروی پدری به پسر ده ساله اش قول داده بود كه همیشه به كمك او بیایدو در بدترین شرایط او را نجات دهد این قول ، آنچنان ایمانی در كودك بوجود اورده بود ك ه همكلاسیهایش را هم در زیر اوار دلداری میداد كه پدرم ما را نجات میدهد او به من قول داده و حتما خواهد امد و البته آن پدر به تنهایی و پس یك روز با صرف شش ساعت آوار برداری از روی كلاس پسرش او را به همراه دوستانش نجات میدهد . شما هم این كار را میتوانید تجربه كنید حتی با بچه های گروه امداد ونجات خودتان به یكدیگر قول دهید كه پس از زلزله زنده و یا مرده همدیگر را قبل از خروج از شهر بیرون بیاورید .
ممکن است مکانی که شما در آن گیر افتاده اید فضای داری حجم مناسبی باشد ، مثلا در زیر یک قطعه سقف بتنی گیر افتاده باشید یا در زیر یک تخت فلزی و یا مشابه آن . همانند جوانی که در داخل کمد در بم زنده مانده بود حتما توضیح آن را در روزنامه ها خوانده اید .
شما میتوانید از هر سه روش تقاضای امدادی که قبلا برایتان نوشته ام استفاده کنید اما یک نکته را فراموش نکنید همین که خداوند شما را در زیر یک سقف بتنی با فضای قابل توجه قرار داده یعنی لطف الهی نصیب شما شده است و امکان نجات شما درصد بالایی را پیدا کرده است بنابراین اول خدا را شکر کنید و بعد قدر این لطف را با رعایت نکات زیر بدانید. من قول میدهم اگر شما تا روز سوم زنده بمانید موج پیشرو شما را پیدا خواهد کرد . ( چون ما پدر امدادگران خارجی را با ارائه یک برنامه مدون وصحیح جستجو و باز خواست از عملکردشان با انتشار خبر نامه داخلی امدادگران خارجی که هر شب در اختیار تمامی گروه های امدادی قرار میگیرد در خواهیم آورد تا از تجهیزات قیمتی خود حداکثر بهره برداری و بهره بری را داشته باشند و کار نکرده پز همیاری و زحمت کشیدن ندهند )
۱- از انجام حرکتهایی که موجب ریزش اوار میشود خوداری کنید اگر در زیر آوار سنگین باشید که مطمئن کاری بیهوده است و اگر در سطح باشید میتوانید پس از دو روز که نا امید از کمک شده اید ریسک اینکار را که بسیار بالاست را قبول کنید .
۲- از اکسیژن موجود با پائین اوردن حرکت و ارامش بخشیدن به خود حداکثر استفاده راببرید
۳-بیشتر گوش دهیدو کمتر صدا کنید و تا صدای مثبتی از بیرون نشنیدید از سرو صدای بیجا خود داری کنید چون شما حداقل تا سه روز براثر تشنگی نخواهید مرد و تا هفت روز غذا نخوردن را میتوانید با هوشیاری تحمل کنید
۴- حرکت بیجا موجب تعرق و از دست دادن آب بدن میشود پس مواظب باشید
۵-اگر در فضای پیرامونتان مکانی را امنتر از بقیه جاها میبینید سرتان را در آن محل قرار دهید و یا حداقل سرتان را بسمت شکم برده و بصورت جنین قرار بگیرید این حالت امکان محافظت از سر شما را بیشتر میکند توجه داشته باشید با توجه به ازدحام تماشاچیان عملیات امداد ونجات که متاسفانه بر روی آوار به تماشا می ایستند امکان ریزش مجدد بروی شما همیشه هست
۶-وقتی قرار است در شرایط سخت زنده بمانید بدانید اگر نکته ای موجب آزار و در نتیجه عصبی شدن شما بشود مطمئن باشید به سرعت به مرز ناامیدی و رها کردن مقاومت میروید این را گفتم تا به عرق سوز شدن بدنتان و نیز التهاب پوستتان بر اثر تماس با ادرارتان توجه کافی کنید این مشکلات بطور غیر مستقیم بر سرنوشت شما تاثیر میگذارند
۷- به رطوبت خاکهای اطرافتان دقت کنید احتمال شکستگی لوله های آب منزلتان همواره وجود دارد اگر به جریان ابی دسترسی پیدا کردید بدون هیچ شکی تا انجا که امکان دارد اب بنوشید چون ابهای لوله های آب به سرعت با توجه به شکستگی های لوله در سطح شهر به پایان خواهد رسید.

منبع : ستاد حوادث و سوانح غیر مترقبه کشور