۳۰ تیر سال ۱۳۳۱ ـ سی ام تیر، قیام خونین مردم و بازگرداندن دکتر مصدق به قدرت

در چنین روزی (سی ام تیر سال ۱۳۳۱ = ۲۱ ژوئیه ۱۹۵۲) پس از پنج روز تظاهرات خونین و پر تلفات در تهران و پاره ای از شهرهای دیگر، شاه مجبور شد که شرایط دکتر محمد مصدق را بپذیرد و از او بخواهد که بار دیگر ریاست دولت را بر عهده گیرد.
دکتر مصدق به عنوان اعتراض به مداخلات شاه در امور اجرایی، از ریاست دولت کناره گیری کرده بود و شاه احمد قوام (قوام السلطنه) را مامور تشکیل کابینه ساخته بود که مردم به پشتیبانی از دکتر مصدق به خیابان ها ریختند و تا بازگرداندن وی به ریاست دولت از پای نشستند. دکتر مصدق تاکید داشت که نظام حکومتی ایران مشروطه پارلمانی است و شاه قانونا حق مداخله در امور اجرایی (دولت) را ندارد، زیرا که رئیس دولت منتخب مجلس (نمایندگان ملت) است.
آیت الله کاشانی قوام السلطنه را مردی خائن، ظالم، مستبد و عامل بیگانه خوانده بود و اعلام کرده بود که نباید اجازه داده شود بار دیگر در ایران کسانی بر سر کار آیند که عامل بیگانه باشند و خیانت کنند. وی انتصاب قوام السلطنه را یک توطئه امپریالیستی خوانده بود.
مردم در تهران و چند شهر دیگر از جمله کرمان، شیراز، اصفهان، کرمانشاه و ... از بامداد سی ام تیر ماه ۱۳۳۱ مانند روزهای دیگر در حمایت از دکتر مصدق به خیابانها ریخته بودند که از ساعت ۹ بامداد تظاهرات در منطقه بازار تهران و خیابان ناصرخسرو شدت بیشتری به خود گرفت. اندکی بعد گروههای دیگری از مردم که در میدان توپخانه، خیابان اکباتان، میدان بهارستان و خیابان شاه آباد (حد فاصل میدان بهارستان تا میدان مخبرالدوله) گرد آمده بودند بر شدت تظاهرات افزودند . در این میان خبر رسید که از کرمانشاه کفن پوشان عازم تهران شده اند.
ساعت ده بامداد از مقابل دانشگاه تهران که آن زمان در حاشیه شهر بود، هزاران تن دیگر دست به راهپیمائی زده ، فریاد یا مرگ یا مصدق سر داده و به سوی میدان فردوسی به حرکت در آمده بودند و به همین گونه از میدان فوزیه و نقاط دیگر شهر که سربازان و تانکها وارد عمل شدند و مردم را به گلوله بستند . شدت عمل نظامیان درمیدان بهارستان و خیابانهای اطراف آن بیشتر بود. با وجود این، مردم در نیمروز بر شدت تظاهرات خود افزودند و شاه که خود را در خطر دید تسلیم شد و علاوه بر نخست وزیری، حاضر شد که وزارت جنگ را هم به دکتر مصدق بسپارد.در مجلس هم هنگام اخذ رای اعتماد مجدد به دکتر مصدق، تنها سه نماینده رای موافق ندادند.
دکتر مصدق « سی ام تیر» را در تاریخ مبارزات، روزی فراموش نشدنی خواند، که مردم ایران یکدل و یک زبان بر ضد توطئه و تحریکات خارجی بپاخاستند و پیروز شدند. با وجود این شکست، چرچیل نخست وزیر وقت انگلستان از توطئه و شاه از مخالفت دست بر نداشتند, زیرا که شکست شاه در واقعه سی ام تیر، شکست بزرگتری برای انگلستان بود که ملی شدن صنعت نفت ایران و خلع ید از آن دولت، پایه های امپراتوری اش را به لرزه درآورده بود. تا این که یک سال و ۲۸ روز بعد با کودتای ۲۸ مرداد درسال ۱۳۳۲خورشیدی به حکومت دکتر مصدق پایان دادند.چرچیل و دولت او با کوشش زیاد ، دولت تازه آمریکا (ژنرال آیزنهاور ) را که در ژانویه روی کار آمده بود در این براندازی با خود همدست کرد.چرچیل برای این منظور به دیدار آیزنهاور به واشنگتن رفته بود. ترومن رئیس جمهوری قبلی آمریکا که دولت مصدق را منتخب مردم می دانست ، برای براندازی او تسلیم فشار چرچیل نشده بود. نتایج براندازی ۲۸ مرداد در دیدار سران آمریکا ، انگلستان و فرانسه دردسامبر همین سال در «کنفرانس برمودا» مطرح و بررسی همه جانبه شد.
رویدادهای اواخر تیرماه ۱۳۳۱ خورشیدی ایران همزمان بود با طرد سلطنت در مصر و اوج جنگ کره بود. طرد سلطنت در مصر ضربه دیگری بر پیکر استعمار انگلستان بود.
اتفاقا انگلستان در همین روز (۲۱ ژوئیه) در سال ۱۵۸۸ میلادی با پیروزی در جنگ دریایی بر اسپانیا، به دوران برتری اسپانیا در جهان پایان داده و برجای آن نشسته بود و بازگشت دکتر مصدق به دست مردم به قدرت ضربه قاطعی بر امپراتوری انگلستان بود که روزگاری ایران را میان خود و روسیه قسمت کرده بود و شاه می برد و شاه می آورد، هرات را از ایران جدا می کرد و ....

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز