آیین نامه بهداشت محیط مدارس

ماده ۱) محلی که برای احداث مدرسه در نظر گرفته می شود ، باید در فاصله و موقعیت مناسبی نسبت به مراکز جمعیتی و نواحی مسکونی و آموزشی بوده و در مالکیت آموزش و پرورش و داخل محدوده شهری یا روستا قرار داشته ،  و امکان دسترسی به تاسیسات مانند آب،  برق، تلفن و گاز داشته باشد . بر اساس مطالعات اقلیمی منطقه ، در هنگام احداث ساختمان مدرسه ، رعایت نکات زیر ضروری است :
با توجه به تعیین جهت وزش باد ، زمین انتخابی نباید در مسیر و مجاورت عوامل الودگی زا مانند کارخانجات صنعتی ، شیمیایی ، محل های دفن زباله ، فاضلاب شهری ، دامداری ، مرغداری ، دباغ خانه ها ، کشتارگاهها ، کوره های آجرپزی ، محل انباشت کود و سایر مراکزی که به نحوی ممکن است ایجاد دود ، بو و گرد غبار نماید قرار داشته باشد .
باید دقت شود تا محل احداث مدرسه در جوار بیمارستان ، تیمارستان ، گورستان ، زندان ، خطوط راه آهن ، بزرگراهها قرار نداشته باشد و خارج از حریم های کابلهای فشار قوی برق (هوایی یا زمینی) خطوط اصلی و فرعی گاز رسانی ، پست های زمینی فشار قوی ، پمپ بنزین ، محل عرضه و فروش کپسول های گاز ، انبار های مواد محترقه ، منفجره ، ترکیبات شیمیایی مانند کاغذ ، پارچه ، لاستیک ، چوب ، الیاف و غیره و نیز در مسیر حوزه های آبریز فرعی و مصب رودخانه واقع نشود .
تبصره ۱) در صورتیکه احداث مدرسه در نزدیک محیط های ذکر شده در ماده ۱ اجتناب ناپذیر و اجباری باشد ، باید حداقل ۵۰۰ متر با مراکز فوق فاصله داشته باتشد
تبصره ۲ ) در صورتیکه ابتدا مدرسه احداث شده باشد  سایر مراکز باید فاصله مناسب (حداقل ۵۰۰ متر) تا مدرسه را رعایت نمایند .
ماده ۲ ) معیار محاسبه مساحت زمین مورد نیاز به منظور احداث مدرسه ، تعداد دانش آموزانی خواهد بود که در آن مدرسه به تحصیل اشتغال خواهند داشت و متناسب با دوره های ابتدایی
تبصره ۱) برای احداث مدارس فنی و حرفه ای ،  مدارس شبانه روزی و مدارس کار و دانش حسب مورد علاوه بر زمین اشاره شده در ماده ۲ این آیین نامه باید زمین کافی جهت احداث کارگاه ،  آزمایشگاه اختصاصی ،  فضاهای ورزشی ،  خوابگاه ،  سالن غذا خوری ،  آشپزخانه و انبار در نظر گرفته شود .
تبصره ۲ ) تعداد طبقات مدارس برای دوره های ابتدایی و راهنمایی حتی الامکان  دو طبقه  و در صورت ضرورت حداکثر سه طبقه  و برای دبیرستان های فنی و حرفه ای و کار و دانش حداکثر چهار طبقه مجاز است .
تبصره۳ ) ضوابط احداث خوابگاه ،  سالن غذاخوری ،  آشپزخانه ،  انبار ،  سردخانه ،  بوفه ،  حمام ،  سرویس های بهداشتی و ضوابط و معیارهای  طراحی فضاهای آموزشی و پرورشی سازمان نوسازی،  توسعه و تجهیز مدارس کشور رعایت گردد .
تبصره  ۴ ) آیین کار مکان یابی و ساختمان ،  تجهیزات و بهداشت بوفه مدارس می بایست با استاندارد ۴۰۷۲ مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مطابقت داشته باشد
ماده ۳ ) لازم است نقشه های ساختمانی مدارس و سایر فضاهای مرتبط در مقطع مختلف تحصیلی منطبق با معیارهای بهداشتی  وبر اساس استانداردهای موجود در ضوابط طراحی فضاها ( مربوط به سازمان نوسازی،  توسعه و تجهیز مدارس کشور و بند ۷ استاندارد ملی ایران ، شماره ۲۰۸۶ مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ) طراحی شود .
تبصره : هر گونه اصلاحات ،  تعویض محل و توسعه ساختمان مشمول ماده ۳ این آیین نامه خواهد بود .
ماده ۴) دیوارهای کلاسها باید کاملاٌ خشک،  بدون درز ،  صاف و حداقل تا ارتفاع کف پنجره ها از سنگ مناسب استفاده شده و بقیه سطح دیوار مطابق با جدول رنگ فضاهای آموزشی و جدا ول نازک کاری رنگ آمیزی گردد و تمهیدات لازم جهت جلوگیری از انتقال صوت  به کلاس مجاور انجام شود .
ماده ۵ ) کف کلاسها،  راهروها و پله ها باید مقاوم ،  مسطح و قابل شستشو بوده و لغزنده نباشد .
ماده۶ ) سقف کلاسها باید صاف ،  بدون درز و شکاف و به رنگ روشن باشد
ماده  ۷ ) تابلو کلاس درس باید در محلی مناسب که نور کافی به آن می رسد قرار داشته ودر معرض دید کامل دانش آموزان  وبه رنگ سبز مناسب و غیر براق باشد ،  تا از ایجاد خیرگی  بر اثر بازتاب نور جلوگیری گردد . فاصله تابلو کلاس درس از اولین ردیف دانش آموزان نباید از ۲۰/۲ منر کمتر باشد .
ماده  ۸ ) برای هر نفردانش آموز در کلاس حداقل باید ۲۵/۱ متر مربع سطح در نظر گرفته شود .
حداکثر ابعاد قابل قبول برای کلاس درس ۸ متر طول و ۷ متر عرض می باشد . ارتفاع سقف کلاس نباید از ۳ متر کمتر باشد .
ماده ۹ ) ضوابط ارگونومی (مناسبات فیزیکی بدن) برای دانش آموزان دوره های مختلف تحصیلی باید بر اساس معیارها و ضوابط طراحی سازمان نوسازی مدارس و مرکز سلامت محیط وکار و بند ۶ استاندارد ملی ایران ۲۰۸۶ موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ،  در ساخت تجهیزات ،  منطبق باشد .
ماده  ۱۰ ) پله های مشرف به پرتگاه در مدارس باید لغزنده نبوده و به نرده مناسب مجهز باشد .
ماده  ۱۱ ) حداکثر ارتفاع پله در مدرسه ۱۸ سانتیمتر و حداقل عرض آن ۳۰ سانتیمتر و طول آن حداکثر ۳۰/۱ متر باشد .
ماده ۱۲) نقشه مدارس استثنایی،  طبق ضوابط و استانداردهای موجود برای معلولین بوده و کلاسها در طبقه همکف در نظر گرفته شود .
ماده ۱۴) در و پنجره های مشرف به فضای خارج ،  برای جلوگیری از ورود حشرات باید به توری سیمی مناسب مجهز باشند و پنجره های طبقات فوقانی مشرف به پرتگاه علاوه بر موارد فوق دارای نرده محافظ یا کتیبه ثابت باشد ( از جا شیشه بزرگ استفاده نشود ).
ماده ۱۴) کلاس دانش آموزان خرد سال باید در طیقات پایین تر ساختمان قرار گیرد .
ماده  ۱۵) ایجاد هر گونه بالکن و تراس مرتبط با کلاس ممنوع است .
ماده ۱۶ ) سالن اجتماعات،  کارگاه،  آموزشگاه،  مکانهای ورزشی و اتاقهای عمومی در نقشه ساختمانی مدرسه طوری منظور شود ،  که مزاحمتی برای کلاسهای درس بوجود نیاورد .
ماده ۱۷) در مدارس شبانه روزی مساحت اتاق خواب باید مطابق استانداردهای طراحی فضای سازمان نوسازی ،  توسعه و تجهیز مدارس و مرکز سلامت محیط و کار،  برای هر اتاق خواب حدود ۴۰متر مربع با ۴ تخت دو طبقه به ظرفیت ۸ نفر باشد ( برای هر نفر ۵ متر مربع سطح در نظر گرفته شود).
● تبصره: حداکثر تعداد افراد در هر اتاق عمومی نبایستی بیش از ۸ نفر باشد .
ماده ۱۸) کف آزمایشگاه و سطح میزهای آن باید قابل شستشو و نسبت به حرارت و مواد شیمیایی و غیره مقاوم باشد.
ماده ۱۹) آب مورد مصرف باید با استاندارد ملی  ۱۰۵۳ و ۱۰۱۱ مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مطابقت داشته باشد .
تبصره ۱) در روستاهایی که آب لوله کشی دارند باید مدرسه به شبکه آب روستا متصل شود .
تبصره۲ ) در مدارسی که از آب لوله کشی برخوردار نیستند و یا با قطع آب شبکه مواجه می باشند لازم است با استفاده از منبع بهداشتی ، ذخیره آب مورد نیاز شرب و سایر مصارف بهداشتی با رعایت ضوابط و برای هر دانش آموز حداقل ۱۵ لیتر در روز تامین گردد . ضمنا برای مدارس شبانه روزی حداقل میزان آب مصرفی یکصد لیتر برای هر نفر در نظر گرفته شود .
تبصره ۳ ) آبخوری عمومی آموزشگاه باید دارای شرایط زیر باشد :
الف ) کف محوطه آبخوری قابل شستشو و دارای شیب کافی و مناسب به طرف مجرای فاضلاب باشد .
ب) دیوار لبه آبخوری بایستی از جنس قابل شستشو (نظیر کاشی) بوده و دارای شیب مناسب بطرف مجرای فاضلاب باشد .
ج) دیوار اطراف آبخوری از جنس قابل شستشو (نظیر کاشی ، سرامیک ، سنگ و ...) باشد .
د) آبخوری عمومی دانش آموزان باید با شیرهای مناسب یا آب سرد کن مجهز گردد و حداقل برای هر ۴۵ نفر یک شیر آبخوری پیش بینی شود . ارتفاع شیر آن متناسب با سن دانش آموزان در دوره های مختلف تحصیلی (۱۰۰- ۷۵ سانتیمتر) از سطح زمین باشد .
ه) آبخوری باید خارج از سرویس های بهداشتی و با رعایت شرایط بهداشتی و با فاصله حداقل ۱۵ متر احداث گردد .
ماده ۲۰) تعداد توالت ها در مدرسه به ازاء هر ۴۰ نفر حداقل یک چشمه توالت و هر ۶۰ نفر یک دستشوئی در نظر گرفته شود .
تبصره ۱ ) مشخصات بهداشتی توالتها و دستشوئیها از نظر طراحی و اجرا مطابق با موارد مندرج در ماده ۲ آیین نامه باشد .
تبصره ۲ ) ارتفاع دستشوئی ها متناسب با سن دانش آموزان در دوره های مختلف تحصیلی (۷۵-۶۰  سانتیمتر از سطح زمین ) باشد .
تبصره ۳ ) استفاده از صابون مایع در دستشوئی ها ضروری بوده که بهتر است توسط مخزن ثابت صابون مایع و لوله کشی روی دستشوئی ها انجام شود .
ماده ۲۱ ) نحوه دفع فاضلاب بایستی بر اساس استاندارد های موجود از نظر بهداشتی ، طراحی و اجرا شود .
تبصره ۱ ) مناطقی که سیستم دفع فاضلاب (اگو) ندارند ، دفع فاضلاب به چاههای جاذب و یا سپتیک تانک طبق اصول بهداشتی انجام گرفته و طرح آن بایستی طبق ضوابط و معیارهای طراحی فضای آموزشی و پرورشی سازمان نوسازی ، توسعه و تجهیز مدارس کشود تهیه و اجرا گردد .
تبصره ۲) حجم سپتیک تانک یا چاه فاضلاب بر اساس طراحی پروژه از نظر معماری با توجه به ظرفیت مدرسه محاسبه و تعیین گردد .
ماده ۲۲ ) کلاسها باید حتی الامکان طوری ساخته شوند که از نور طبیعی استفاده نمایند ، ترجیحا پنجره ها در سمت چپ دانش آموزان تعبیه شود و سطح آن حدود یک پنجم مساحت کلاس باشد .
تبصره ۱) در مورد کلاسهای شبانه روزی و یا کلاسهایی که اجبارا" از نور مصنوعی استفاده می نمایند شدت روشنائی بایستی برابر ۵۰۰-۳۰۰ لوکس بوده و نحوه تابش طوری باشد که ایجاد خیرگی دانش آموزان ننماید .
میزان نور راهروها بایستی برابر ۱۵۰-۱۰۰ لوکس و رختکن ها و دستشوئی ها حداقل ۵۰۰-۱۰۰ لوکس در نظر گرفته شود .
تبصره۲ ) شدت روشنایی برای کارگاههای فنی و حرفه ای در مدارس و آزمایشگاهها مطابق با معیارهای بهداشت کار موضوع ماده ۸۵ قانون کار جمهوری اسلامی ایران رعایت شود .
ماده ۲۳ ) درجه حرارت مناسب جهت کلاسها بین ۲۱- ۱۸  درجه سانتیگراد و رطوبت ۶۰-۵۰ درصد می باشد .
● تبصره : در مورد تامین گرمای کلاسها باید ضوابط زیر رعایت شود :
وسایل گرمایشی بخصوص بخاریهای گازی مدارس باید استاندارد بوده و گازهای حاصل از سوخت دستگاههای مولد حرارت به خارج از کلاس هدایت شود تا حداقل اکسیژن را برای سوخت کامل مصرف کند . خطر آتش سوزی وجود نداشته باشد و فضای کلاس را بطور یکنواخت گرم نماید ( نکات ایمنی بطور کامل رعایت گردد) .
ماده۲۳) کلیه مراکز آموزشی مشمول این آیین نامه باید مجهز به وسایل اعلام و اطفاء حریق بوده و از نظر طراحی بایستی پیش بینی های لازم جهت تامین راههای ورودی و خروجی اضطراری با توجه به  ظرفیت مدرسه و تعداد طبقات به عمل آید . این راهها بایستی با علائم ویژه و با رنگ سبز مشخص گردد تا محل فرار اضطراری مشخص گردد.
تبصره۱) حداقل دو راه برای مواقع اضطراری که از هر نقطه داخل ساختمان قابل رؤیت باشد لازم است . و بایستی امکان تخلیه ساکنین در کوتاه ترین زمان میسر گردد و اجزاء سازه ای مسیرهای فرار در مقابل حریق مقاوم باشند .
تبصره ۲) اصول طراحی سازه های ایمنی مدارس طبق استاندارد ملی ۴۵۷۱ مؤسسه استاندارد وتحقیقات صنعتی ایران رعایت گردد .
ماده  ۲۵ ) کلیه کلاسها ، راهروها ، قسمتهای اداری ، خوابگاه ، ناهارخوری ، آشپزخانه ، توالت و دستشویی ، محوطه سالن ورزشی،  کارگاه و آزمایشگاه باید دارای زباله دان بهداشتی درب دار،  ضد زنگ با ظرفیت و تعداد مناسب باشند و روزانه تخلیه و به موقع شستشو و تمیز گردند.
ماده  ۲۶ ) وجود هر گونه حوض و حوضچه در محوطه مدارس ممنوع است .
ماده۲۷ ) دیوارها و کف کارگاه و آزمایشگاه بایستی از جنس مقاوم و قابل شستشو (کاشی،  سرامیک،  موزاییک و ...) باشد و کف لغزنده نبوده و دارای شیب مناسب به طرف کف شوی باشد .
تبصره ۱) آزمایشگاه و کارگاه بایستی مجهز به دستشویی و صابون مایع باشد .
تبصره۲) آزمایشگاه و کارگاه باید دارای دستگاه تهویه متناسب با حجم سالن جهت تهویه هوا باشد .
تبصره ۳ )  دستورالعمل ایمنی کار در آزمایشگاه باید دارای دستگاه تهویه متناسب با حجم سالن جهت تهویه هوا باشد.
تبصره ۴ ) دستوالعمل ایمنی کار در آزمایشگاه و کارگاه مطابق با ماده ۸۵ و تبصره ۱ ماده ۹۶ قانون کار جمهوری اسلامی ایران و دستوالعمل ایمنی کار در آزمایشگاه و کارگاه حسب مورد تهیه و در محل مناسب و قابل روئیت نصب گردد
ماده  ۲۸ ) هر مدرس بایستی دارای اتاق خدمات بهداشتی مجهز به تجهیزات کامل جهت انجام فعالیتهای بهداشتی تغذیه ای ( معاینات بهداشتی درمانی دانش آموزان شامل بیمار یابی ،  بینایی سنجی ،  شنوایی سنجی، و پایش رشد آموزش بهداشت و تغذیه به کارکنان و دانش آموزان ، کمکهای اولیه در موقع بروز حادثه و....) باشد .
ماده  ۲۹ ) برای هر ۱۵ مدرسه همجوار ،  یک مدرسه که مرکزیت دارد بعنوان مدرسه پایگاه سلامت دانش آموز در نظر گرفته شود. در مدرسه پایگاه سلامت ،  فضایی به مساحت حداقل ۳۰متر مربع ( شامل سه اتاق) جهت انجام معاینات تخصصی دانش آموزان با کلیه لوازم و تجهیزات مورد نیاز اختصاص داده شود .
● تبصره : از درمانگاههای دانش آموزی یا فرهنگیان و مراکز بهداشتی درمانی نیز می توان به عنوان پایگاه های سلامت برای مدارس همجوار استفاده کرد .
ماده ۳۰ ) در هر درسه باید به ازاء هر دانش آموز۵/۰ متر مربع فضای سبز در نظر گرفته شود .
ماده۳۱ ) به منظور جلوگیری از ایجاد گرد وغبار در محیط مدرسه،  محوطه مدرسه باید با آسفالت یا بتون کف و نظایر آن مفروش گردد .
ماده ۳۲ ) کلیه مراکز آموزشی اعم از پیش دبستان،  دبستان،  مدرسه راهنمایی،  دبیرستان مراکز پیش دانشگاهی و مدارس فنی و حرفه ای و کار و دانش مرتبط با آموزش و پرورش و امثال آن مشمول این آیین نامه می باشند .
ماده  ۳۳ ) اخذ صلاحیت بهداشتی جهت احداث و تاسیس مدرسه طبق قانون ماده ۱۳ مواد خوردنی ،  آشامیدنی ، آرایشی و بهداشتی از سوی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت،  درمان و آموزش پزشکی لازم الاجرا است .
 
 

منابع :
http://www.hc-nahavand.ir/behdashte%۲۰mohite%۲۰madares.htm

منبع : شبکه اطلاع رسانی کاوش