چایکوفسکی و سرنوشت- شهریور ۸۵

موضوع سرنوشت یکی از جذاب ترین موضوع ها برای چایکوفسکی و یکی از دغدغه های اصلی و همیشگی او بوده است که در تمام سال های جوانی و میان سالی ذهنش را به خود مشغول می داشته و نیروی آفرینشگری و نبوغ او را صرف خود می کرده است.
در برخی از ساخته های او تم سرنوشت را می توان شنید: سرنوشت بی رحم، سنگدل، ستمگر و هوسبازی که سبکسرانه و کوردلانه زندگی آدم ها را در دستان خود دارد و آن را بازیچه میل های هوس آلود و شهوت های کور خود قرار می دهد.
نخستین بار در سال ۱٨۶٨ میلادی ( و در سن بیست و شش سالگی) چایکوفسکی اثری مستقل درباره سرنوشت ساخت و نام آن را « سمفونی شاعرانه سرنوشت» گذاشت.
در سمفونی شماره چهار، بخش نخست سمفونی به توصیف بازی های سرنوشت و بی رحمی های او اختصاص دارد. چایکوفسکی در تفسیری که بر روی این سمفونی نوشته، این بخش را چنین تفسیر و توصیف کرده :
« پیش در آمد این سمفونی که با آهنگ قهرمانی آغاز می شود، نماینده سرنوشت است. این سرنوشتی که ما را از خوشی ها و لذت های دنیا محروم کرده و مانند شمشیر داموکلس بر بالای سر مان معلق است، و ما را به اطاعت و پیروی کورکورانه و از سر اجبار و ناچاری وادار می کند، و ما را در برابر آن چاره ای جز این نیست که با رویاهای دور از حقیقت و شیرین خود را بفریبیم و سرگرم و دلخوش کنیم. آهنگ ملایمی که پس از آن شنیده می شود، نماینده این خوشی و آرامش روحی است که چون سرابی ما را فریب می دهد. اما این خواب خوش هم به زودی سپری می شود و بار دیگر سرنوشت، غرش کنان، تهدید می کند و می خواهد ما را در غرقاب بی کرانه رویدادهای متلاطم و توفانی اش غرق کند.
سمفونی پنج نیز نمونه ای کامل از سلطه سرنوشت بر زندگی انسان است و آهنگ سرنوشت با نواهایی گوناگون، گاه حزن انگیز و گاه خشمناک، گاهی عاشقانه و گاهی شکوهمند شنیده می شود. در این سمفونی، آهنگ تقدیر، همانند سمفونی شماره پنج بتهوون، با تمی ویژه، در ابتدای سمفونی نواخته می شود، و با نوایی حزن انگیز و بم، حاکمیت سرنوشت بر زندگی انسان بیان می گردد. در سراسر بخش نخست این سمفونی، مبارزه روحی انسان با سرنوشت، با لحنی شیوا و نوایی رسا و قدرتمند، بیان شده است.
پایان این مبارزه نیز با آهنگ سرنوشت همراه است ولی این بار تم نقدیر، با حالتی خشم آلود و غضبناک شنیده می شود. بخش پایانی این سمفونی نشان دهنده پیروزی قاطع و قهارانه سرنوشت جبار بر انسان است و آهنگ تقدیر با شکوه بسیار نواخته می شود و روشن می گردد که تقدیر بر اراده انسان چیره و پیروز شده است. و این موضوع تفاوت اصلی سمفونی پنج چایکوفسکی با سمفونی پنج بتهوون است. در پایان سمفونی پنج بتهوون این انسان است که بر سرنوشت پیروز می شود، و در سمفونی پنج چایکوفسکی، این سرنوشت است که انسان را مقهور اراده قهار و جبار خود می کند و بر او چیره می شود.

منبع : آتف راد