گام های پر انرژی به سوی آینده

● نوجوانی را بشناسید
دوران نوجوانی، مرحله گذری است از کودکی به بزرگسالی، که سنین ۱۱ تا ۱۸ سال را دربرمی گیرد. در این دوره بسیاری از توانایی های رشدی، تکامل پیدا می کنند و فرد آمادگی های لازم برای زندگی مستقل به عنوان یک انسان کامل را تدریجاً کسب می کند.
در نوجوانی تفکر انتزاعی می تواند شکل بگیرد، رشد اخلاقی مسیر کامل شدن را طی کند، رشد اجتماعی به حد اعلا برسد و رشد شناختی نیز کامل شود. یکی دیگر از مهم ترین تغییراتی که در این دوره باید مورد توجه قرار گیرد، مسئله بلوغ است. متناسب با تغییرات جسمی و روحی یک نوجوان، مجموعه ای از نیازهای رشدی نیز پدید می آید که از جمله آنها می توان به نیاز به استقلال، مشارکت و تصمیم گیری، داشتن حریم خصوصی، توجه به ظاهر و آراستگی، ارتباط با محیط اجتماعی و به خصوص دوست، نیاز به مورد توجه قرار گرفتن و تأیید شدن اشاره کرد. در این سن، فرد دچار نوعی حالت خودمحوری می شود و مایل است با فکر خودش پیش برود و تصمیم گیری کند. همین نیازها و تغییرات سریع هستند که چالش هایی با عنوان چالش های نوجوانی را به دنبال دارند.
یک نوجوان نیاز دارد در خانواده در بعضی کارها تا حد توان حضور او نیز جدی گرفته شود و به نوعی نقش مشاور داشته باشد اما ممکن است این امر در حیطه نگرش خانواده به او و توانایی هایش وجود نداشته باشد و از آنجایی که او را هنوز یک کودک می دانند، اجازه تصمیم گیری و نقش آفرینی نداشته باشد.
این عدم شناخت نوجوانی از سوی خانواده ها در سنین اولیه نوجوانی بیشتر دیده می شود که خود می تواند منشأ چالش های بعدی باشد.
از سوی دیگر تمایل و نیاز نوجوان به داشتن یک دوست، به خاطر وجود آسیب های اجتماعی و نگرانی های خانواده، محدود می شود و والدین به دلیل این که تصور می کنند نظارت و کنترل لازم بر فرزندشان را از دست می دهند، ممکن است مانع از این روابط دوستی شوند و این نیاز نوجوان نادیده گرفته می شود. تغییرات هورمونی و ظاهر شدن صفات ثانویه مرحله جدیدی را پیش روی خانواده و نوجوان قرار می دهد. مجموعه این مشکلات و چالش ها منجر به تغییرات رفتاری، مانند رفتارهای مقابله ای و لجبازی می شود. نوسانات و تغییرات خلقی دوران نوجوانی عموماً در ارتباط تنگاتنگ با تغییرات هورمونی و استرس های محیطی است. اگر این تغییرات هیجانی، شدید نباشند، گذرا هستند، اما اگر بر نحوه عملکرد نوجوان و رابطه او با دیگر اعضای خانواده تأثیرگذار باشد، در این صورت اختلال تلقی می شوند و نیازمند مداخلات روانپزشکی و مشاوره هستند.
باید به این موضوع توجه داشت که بعضی از پدر و مادرها، این تغییرات را طبیعی تلقی می کنند و آن را ناشی از بلوغ و بحران های نوجوانی می دانند. در حالی که در موارد زیادی این مشکلات نشانه آغاز یک اختلال روانپزشکی است و شیوع بسیاری از اختلالات روانپزشکی، مانند افسردگی ـ بخصوص در دختران ـ و اختلال دوقطبی، در دوران نوجوانی بیشتر است که علاوه بر دلایل فیزیولوژیک، تحت تأثیر عوامل محیطی هم قرار دارند.از آنجایی که مدل و تظاهرات این اختلالات در نوجوانان با بزرگسالان تفاوت دارد، این اختلالات در سطوح مختلف، کمتر قابل شناسایی هستند و اگر دیر تشخیص داده شوند، انجام اقدامات مؤثر، کمتر به نتایج موردنظر می انجامد.
یک نوجوان افسرده، علاوه بر گوشه گیری و انزوا، عصبی و پرخاشگر می شود، ممکن است دچار عدم تمایل به جمع دوستان و یا درگیری با اطرافیان شود، از مدرسه و خانه فرار کند و به مصرف سیگار و موادمخدر سوق پیدا کند. به جز افسردگی که از اختلالات خلقی است، اختلالات اضطرابی مانند وسواس و فوبیاهای اجتماعی و بیش فعالی نیز، از مشکلاتی هستند که در این سن باید به آنها بطور خاص توجه کرد. بیش فعالی و نقص تمرکز در کودکان با افزایش سن و ورود آنها به دوره نوجوانی کاهش پیدا می کند اما گاهی نشانه های نقص تمرکز و همین طور تکانش گری (کم صبری، واکنش های ناگهانی و بدون فکر و عجول بودن) ناشی از بیش فعالی در دوران نوجوانی ادامه می یابد که می تواند مشکلات زیادی را به همراه داشته باشد.
برای شناخت یک نوجوان و کنترل ناهنجاری های احتمالی رفتاری او، بیش از همه لازم است که پدر و مادر نسبت به ابعاد نیازهای نوجوان و نحوه برخورد با آنها آگاهی کسب کنند. پذیرفتن وجود اختلال ـ هر چند اندک ـ در رفتار یک نوجوان برای بسیاری از والدین دشوار است و بعضی باورهای اجتماعی موجب می شود این مشکلات را تنها به عوامل محیطی و بحران های بلوغ نسبت دهند.
به جای پاک کردن صورت مسئله، بهتر است به پیشگیری و چاره بیندیشیم؛ نیاز نوجوان به تأیید شدن می تواند با دادن نقش هایی هرچند کوچک به او در خانواده به جهت مثبت و مفید سوق داده شود و تمایل او به آراستگی نیز، طبق آموزه های مذهبی، اگر در حد و مرز مشخص و متعارف باشد، فضایی برای رشد شخصیتی و رفتاری مطمئن نوجوان پدید می آورد. با توجه به این که بسیاری از علائم این اختلال ها در نوجوانان، واضح و مشخص نیست، علاوه بر شناخت و آگاهی، توصیه می شود والدین سعی کنند با هدایت نیازها به مسیر موردنیاز برای مرتفع شدن و فراهم آوردن شرایط مناسب آن، پیش از بروز اختلال، مسئله را حل کنند.
اختلاف نظر میان فرزندان و والدین مسئله ای است که همواره باعث بروز مشکلاتی برای آنان شده و می تواند فاصله هایی را بین فرزندان و والدین ایجاد کند.
هر دو گروه نوجوانان و بزرگسالان از این اختلاف و شکاف نسل ناراضی هستند و شناخت دلیل اصلی این مسئله و یافتن راه حل آن برای هر دو بسیار با اهمیت است. شاید مسئله از جایی آغاز می شود که بزرگسالان اغلب اوقات نوجوانان را مورد انتقاد قرار داده و از رفتار و تفکرات آنها خرده می گیرند. در مقابل نوجوانان نیز گاهی گفته های آنان را نشنیده گرفته و توجهی به آنها نشان نمی دهند و این کار موجب رنجش بزرگ ترها می شود. ایده ها و عقاید مختلف درباره پوشش، عادات غذایی، رفتارها و اخلاقیات، سلایق هنری، مدیریت بزرگ ترها و تفاوت در نحوه ارتباط و رفت و آمد با دیگران، تنها بخشی از دلایل متعددی هستند که می تواند در بروز این مسئله نقش داشته باشد. نوجوانان اغلب از پذیرفتن استانداردها و ایده آل های بزرگ ترها سر باز زده و بر این باورند که با پذیرش آن افکار از پیشرفت باز می مانند چرا که تغییر لازمه پیشرفت است و ادامه زندگی در جامعه امروزی به شیوه گذشته و با رعایت اصول قبلی امکان پذیر نیست. نوجوانان امروز دوست دارند اوضاع و شرایط مطلوب آنها و براساس تفکر آنها باشد. در حالی که بزرگ ترها می خواهند آنها گام در راهی بگذارند که مورد نظر آنهاست. امروز به دلیل پیشرفت هوشمندتر علم و تکنولوژی نوجوانان زمینه پیشرفت هوشمندتری دارند و به دلیل گستردگی زندگی نیز گزینه های بسیار متعدد و البته پیچیده ای بر سر راهشان قرار دارد.بخش بزرگی از جامعه ما را نوجوانان تشکیل داده به همین خاطر توجه به بهبود ارتباط نوجوانان و والدین اهمیت کلیدی در نزدیکی عاطفی و اجتماعی آنها به یکدیگر دارد. اولین موردی که می توان به آن اشاره کرد درک متقابل است. حتی در شرایطی که به دلیل اختلاف نظر زیاد شرایط مهم طرف مقابل به صورت مستقیم امکان پذیر نیست باید با واسطه قرار دادن فردی که مورد اعتماد طرفین است براحتی از نظرات یکدیگر مطلع شوند و حتی از راهنمایی های او نیز بهره بگیرند. علاوه بر این گفت وگوی صادقانه و دوستانه با نوجوان زمینه مناسبی را برای راهنمایی او فراهم آورده و راه های برقراری ارتباط بین والدین و نوجوان را هموار می کند.
والدین نباید در هیچ شرایطی دست از حمایت نوجوانشان بردارند، بلکه همواره باید با محبت از او حمایت کرده و در مواقع لازم راهنمایی های ضروری را با خونسردی به او ارائه دهند.توجه به مشکلات نوجوان اعم از مشکلات روانی یا فیزیکی مانند سردرد یا مشکلات خواب و جدی گرفتن آنها، بسیار ضروری است و فرصت بسیار خوبی برای والدین است تا بتوانند از مشکلات و ناراحتی های نوجوان مطلع شده و درصدد رفع آنها برآیند.
اغلب اوقات بزرگ ترها بر این عقیده اند که نوجوانان بسیار بازیگوش، بی توجه و مشکل زا هستند در حالی که واقعیت امر این است که دوره نوجوانی با اشتیاق و شادی همراه است و در صورتی که انرژی خاص این دوره درست هدایت شود، مسئولیت پذیری و خلاقیت را به ارمغان می آورد.تحقیقات دانشمندان همواره بر ضرورت اجرای شیوه های تربیتی صحیح در این دوران توصیه داشته و البته تأکید کرده که محدودیت یا آزادی بیش از حد نوجوان می تواند پیامدهایی را به همراه داشته باشد.در این دوره، شخصیت نوجوان در حال شکل گیری است و والدین باید این فرصت را به او بدهند تا هویت خود را درک کرده و به استقلال برسد. در این دوران است که فرد به جایگاه خود در زندگی پی برده و اهداف خود را آگاهانه مشخص می کند. در این میان والدین نیز نقش بسیار مهمی را در ارائه درست اطلاعات و آگاه کردن نوجوانان از خطرات برعهده دارند و اگر این آگاهی دادن به شیوه صحیح انجام نگیرد باعث اضطراب، استرس، افسردگی و حتی گاهی طغیان او خواهد شد.
● رفتار صحیح نوجوان با والدین
برای حفظ یک رابطه سالم بین والدین و نوجوان، احترام و اعتماد متقابل از اهمیت بسیاری برخوردار است. نوجوان باید پدر و مادرش را دوست خود فرض کرده و در بیان احساسات خود با آنها احساس راحتی کند. والدین برای دستیابی به درک متقابل باید به این مطلب توجه داشته باشند که او اکنون در حال کشف احساسات، باورها و عقاید جدیدی است. متخصصان می گویند هر چه ارتباط بین والدین با نوجوان بیشتر باشد، نوجوان کمتر به سمت انجام اقدامات خطرناک و نادرست مانند اعتیاد و رفتارهای نابهنجار خواهد رفت.برقراری رابطه صحیح با نوجوان به او کمک می کند تا در آینده نیز پدر و مادر خوبی باشد و بتواند بین احساساتی مانند عشق و عقل تعادل برقرار کند.والدین باید در این دوران زمان بیشتری را با فرزند خود گذرانده و تفریحاتی سالم برای او در نظر بگیرند. دوره نوجوانی بهترین دوران برای فراگیری مهارت یا یک هنر جدید است. این در حالی است که نیاز نوجوان به ورزش و تغذیه مناسب نیز بسیار ضروری بوده و باید مورد توجه قرار گیرد.

زینب سادات محسنی
دکترجواد محمودی قرائی- فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان

منبع : روزنامه ایران