دموکراسی و امنیت ملی

نویسنده با تبیین مفهوم ساده و جدید دموکراسی و بررسی پیشینه آن به ذکر شرایط سه گانه دموکراسی می پردازد، سپس دفاع از دموکراسی را برعهده مردم می داند و اهرمهای حفظ آن را ذکر می کند و در ادامه با تعریف امنیت و تقسیم آن به امنیت داخلی و خارجی، برای امنیت فوایدی را از جمله ثبات دموکراسی ذکر می کند. وی در پایان با متعدد خواندن تعاریف دموکراسی و مورد نقد واقع شدن آن از سوی برخی اندیشمندان، دموکراسی را بهترین شکل حکومت می داند و ثمرات مثبت آن را ذکر می نماید.
● مقدمه
مفهوم ساده دموکراسی، حکومت مردم یا بهوسیله مردم است. ارسطو دلیل مطلوبتربودن دموکراسی را این نکته می دانست که توده مردم اگرچه یکایک از فضیلت بی بهره اند، اما چون گرد هم آیند، قضاوت جمعی همواره بهتر از قضاوت یک فرد است. مفهوم دموکراسی از قرن هفده دچار تحول اساسی شد و پس از وقوع انقلاب فرانسه، اندیشه دموکراسی در نهاد سیاست به شکلی نوین طرح گردید. در برابر اندیشه سیاسی ـ اقتصادی سرمایه داری آزاد در قرن بیستم، اندیشه اقتصادی ـ سیاسی مارکسیسم در قالب سوسیالیسم مطرح شد که حکومتهای غربی را مصداق بارز استثمار توده ها به شیوه نوین تلقی می کرد. با از هم پاشیدن شوروی و اضمحلال شرق به عنوان ایدئولوژی مخالف غرب، اندیشمند ژاپنی الاصل آمریکا، فرانسیس فوکویاما نظریه خود را تحت نام «پایان تاریخ انسان» مطرح نمود که دموکراسی را متکاملترین شیوه حکومت می دانست.
▪ شرایط دموکراسی: دموکراسی دارای سه شرط است:
۱) برابری در مقابل قانون;
۲) حق برابر در رسیدن به کلیه مناصب;
۳) آزادی بیان. نشانه بارز مردم سالاری آن است که قدرت از آن مردم است و هر وقت نیاز باشد، حاکمان باید آن را به مردم برگردانند. در نظام مردم سالاری، ملاک درستی اعمال مسؤولان و حکام، تأمین منافع اکثریت جامعه و خیر عامه است.
مردم و دفاع از دموکراسی: دفاع از دموکراسی برعهده مردم است. البته اهرمهای زنده نگه داشتن دموکراسی در جوامع مختلف متفاوت است; اما بارزترین این اهرمها عبارت اند از: مجالس قانونگذاری، دولت انتخابی، رسانه های گروهی، بویژه مطبوعات و رادیو و تلویزیون، احزاب و سازمانهای دولتی . رسالت حقیقی مطبوعات که رکن چهارم دموکراسی است، نشر حقایق و اخبار صحیح از امور کشوری می باشد. دموکراسی دو الزام اساسی را برای شهروندان به دنبال دارد. الزام نخست، انتخاب مسؤولان کشوری و تأثیرگذاری بر امور کشور از طریق انتخابات است و الزام دوم، لزوم پیگیریِ اعمال حقوق شهروندی اعضای جامعه می باشد که مبتنی بر مشارکت است. در این شرایط وجود احزاب با برنامه خاص خود فرصتی مغتنم است تا شهروندان با توجه به برنامه های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی آنها، بهترین دیدگاه را انتخاب کنند; از این رو تحزب گرایی جزئی از مباحث کلیدی دموکراسی است.
نسبت امنیت ملّی با دموکراسی: با ورود بشر به عرصه های نوین سیاسی، اقتصادی، لزوم مبادلات بین المللی و... ، دامنه مفهوم امنیت ملی شامل همه چیزهایی شد که زیر چتر منافع ملی قرار می گیرد. متناسب با هر نوع تهدید، امنیت خاصی لازم است. مثلا دفع تهدیدهای فرهنگی نیاز به ارائه فرهنگی غنی و قوی دارد و در این عرصه نیروی نظامی کارایی ندارد. با توجه به منشأ تهدیدها، امنیت ملی به دو بعد داخلی و خارجی تقسیم می شود. البته در هر کشوری امنیت داخلی از اولویت و اهمیت بیشتری برخوردار است. یکی از معیارهای سنجش اعتبار سیاسی هر کشور در دنیا، برخورداری آن کشور از زیرساختهای مناسب امنیتی می باشد. هدف امنیتی در یک کشور دموکراتیک، حفظ مشروعیت سیاسی و هویت فرهنگی از طریق وارد کردن توده ها به فرایند سیاست گذاری است و تهدیدهایی که برای دموکراسی وجود دارد عبارت اند از: عدم پایبندی مسؤولان ارشد و دولتمردان به قانون، عدم ایجاد شرایط برابر برای شهروندان جهت دستیابی به مناصب و... . از این رو امنیت ملی این نتایج را در پی دارد:
۱) شهروندان به ایمن بودن حقوق خود اطمینان پیدا می کنند;
۲) جامعه از وضع موجود به سوی کسب وضع مطلوب حرکت خواهد کرد;
۳) زمینه آرامش جامع و کارایی بهترین اندیشه فراهم می گردد;
۴) در نهایت، امنیت ملی، ثبات دموکراسی در جامعه را در پی خواهد داشت.
انتقادهایی نیز به دموکراسی شده است. آلن دوبنوا معتقد است ماهیت دموکراسی عوض شده است و امروزه وسیله ای برای نمایندگان شده تا قدرت فردی خود را از طریق آراء مردم مشروعیت بخشند. اما با تمام این موارد دموکراسی ارزش خود را داراست. ژان ژاک روسو دموکراسی را صفتی برای فرشتگان و خدایان نامیده است. به هر حال دموکراسی محتمل ترین شکل حکومت است که در درازمدت به خط مشی خردمندانه ای می انجامد; زیرا هرگاه شرایط دموکراسی به نحوی معقول فراهم باشد، مردم عادی خواهند توانست در درازمدت برای تأمین منافع اجتماعی تصمیمات هدایت کننده ای بگیرند.
● اشاره
۱) هرچند در مقام نظریه پردازی، دموکراسی گاه به صورتی آرمانی و گاهی به عنوان بهترین شکل حکومت عرضه شده است، اما در مقام عمل، دموکراسی نیز نتوانسته است اهداف خود را برآورده نماید. فقر قشر وسیعی از شهروندان جوامع دموکراتیک و تسلط نظام سرمایه داری بر جامعه و انحصار قدرت سرمایه داری در عرصه سیاست، نشانه هایی از ناتوانی دموکراسی در رسیدن به اهدافش به شمار می رود و همین نشانه ها باعث گردیده تا بسیاری از دانشمندان غربی در تئوری دموکراسی تجدیدنظر نمایند و درباره آن دچار اختلاف شوند.
۲) هرچند در تئوری دموکراسی منشأ مشروعیت، حکومت مردم است و آنها حاکمان اصلی خوانده می شوند، ولی به اعتراف بسیاری از فلاسفه سیاسی غرب، نخبگان سیاسی یا اقتصادی جوامع با تبلیغات وسیع و شیوه های نوین، تحت پوشش آرای مردم اهداف خود را دنبال می کنند. (رک.: دموکراسی نوشته کارل کوهن)
۳) به نظر می رسد در کشورهای دموکراتیک، امنیت هست; ولی امنیت سرمایه داری، نه امنیت منافع توده های مردم.

منبع : معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم