صربستان و اصلاحات اقتصادی

در ژانویه سال ۱۹۹۴میلادی تورم در اقتصاد صربستان آنچنان مهارگسیخته بود که دولت این کشور در پی چاپ یک رشته اسکناس با ارقام فزاینده در نهایت اسکناسی با رقم پانصد میلیارد دینار به چاپ رساند. در روز ۲۴ژانویه ۱۹۹۴دولت صربستان که قصد داشت اسکناسی با رقم یک هزار میلیارد دینار به چاپ برساند با حذف دوازده صفر از رقم مزبور، یک دینار را برابر یک مارک آلمان قرار داد. به گزارش ایرنا صربستان پس از چهارده سال از آن واقعه هم اکنون در مرحله شکوفایی اقتصادی است به نحوی که هم اکنون ارزش دینار صربستان با نوسانی اندک با ثبات است و ۸۰دینار در برابر یک یورو معامله می شود. همچنین براساس آمار و ارقام اعلام شده از طرف دولت صربستان حقوق خالص متوسط افراد شاغل این کشور در ماه گذشته برابر با ۳۴۴۷۱ (معادل ۴۳۰یورو) بوده و تورم این کشور در سال گذشته میلادی نیز در حد ۱۰‎/۱درصد کنترل شده است.
روزنامه پلیتیکا چاپ بلگراد، در مقاله اقتصادی به قلم «اسلوبودان کاستیچ» با عنوان «ترس از تورم» به وضعیت تورم فوق العاده درسال های ۱۹۹۳ میلادی و اوایل ۱۹۹۴میلادی پرداخته و وضعیت اقتصادی کنونی صربستان را با وضعیت گذشته مورد بررسی قرار داده است. وی دربخشی از گزارش خود نوشت: مردم صربستان تورم فوق العاده درسال ۱۹۹۳ میلادی را با پرداخت خسارت های زیادی عملا تجربه کرده اند. کاستیچ نوشت: این تورم فوق العاده را که در بیست وچهارم ژانویه سال ۱۹۹۴ میلادی متوقف شد همه بخاطر دارند. تنها از اول ژانویه سال ۱۹۹۴میلادی تا بیست وچهارم ژانویه ۱۹۹۴میزان تورم در یوگسلاوی سابق از دو تا سه درصد در ساعت و یا به عبارت دیگر هفتاد درصد در روز به ثبت رسیده است. به نوشته کاستیچ، درصورتی که این تورم در ۲۴ژانویه سال ۱۹۹۴میلادی متوقف نمی شد به مرز سیصد و سیزده میلیون درصد می رسید که از تورم آلمان در زمان بعد از جنگ جهانی بسیار بیشتر است. در ۲۴ژانویه سال ۱۹۹۴میلادی در صربستان یک تیم اقتصادی به سرپرستی دکتر «دراگوسلاو آوراموویچ» با حذف دوازده صفر از اسکناس یک هزار میلیارد دیناری به یک دینار با ارزش یک مارک آلمان بدل کرد. برای اینکه به تاریخچه و دلایل تورم فوق العاده در یوگسلاوی سابق پی ببریم می بایست کمی به عقب باز گردیم و به چگونگی بروز تورم و هرج ومرج سیاسی و اقتصادی در جامعه یوگسلاوی سابق بپردازیم. جمهوری های یوگسلاوی سابق در چارچوب جمهوری های سوسیالیستی فدراتیو یوگسلاوی از زمان مرگ «تیتو» تا سال های ۱۹۹۰میلادی از وضعیت اقتصادی خوبی برخوردار بودند. اوج شکوفایی اقتصادی یوگسلاوی سابق در سال ۱۹۹۰میلادی بود، اما تنها یک سال بعد این برنامه اقتصادی فاجعه ای به بار آورد که «رکورد جهانی تورم» را به نام خود به ثبت رساند.
حکومت سوسیالیستی فدراتیو یوگسلاوی در ۱۶مارس ۱۹۸۹میلادی «آنته مارکوویچ» را به نخست وزیری انتخاب کرد. «آنته مارکوویچ» که فارغ التحصیل دانشکده برق بود و تجارب زیادی نیز در مدیریت و بخش اقتصادی داشت با تشریح یک برنامه جامع اقتصادی با هدف مهار تورم آن زمان در یوگسلاوی سابق، نظم در بازار مالی و پرداخت مالیات وعوارض و همچنین تجارت خارجی و داخلی بوجود آورد به نحوی که پس از چند ماه اسکناس یوگسلاوی در تمام بانک های جهان در ردیف اسکناس های معتبر جهانی قرار گرفت. با افزایش تولیدات صنعتی و داخلی و بهبود در صادرات کشور، درآمدها در بخش های دولتی وخصوصی نیز افزایش چشمگیری یافت بطوری که دولت وی ادعا می کرد تورم در کشور مهار شده و حتی به زیر صفر رسیده است. «آنته مارکوویچ» با تقویت پول ملی صربستان که وابسته به مارک آلمان بود توانست در مدت کوتاهی نه تنها در داخل یوگسلاوی بلکه در جهان نیز محبوبیت یابد. حقوق افراد در بخش های دولتی صربستان در اواخر سال ۱۹۸۹میلادی و در زمان اوج نخست وزیری «آنته مارکوویچ» بین دوهزار تا چهار هزار مارک آلمان و در بخش خصوصی تا پنج هزار مارک به ثبت رسیده است. (هر دو مارک معادل یک یورو) «آنته مارکوویچ» در ۲۰دسامبر ۱۹۹۱میلادی از مقام خود استعفا کرد. در اواخر سال ۱۹۸۹میلادی با بروز اختلاف در احزاب کمونیست جمهوری های یوگسلاوی و مخالفت با مرکز و با فراگیر شدن ندای استقلال طلبی اسلوونی و کرواسی، وضعیت اقتصادی کشور رو به وخامت گذاشت.
این مخالفت ها و سپس درگیری نظامی محدود منجر به جدا شدن جمهوری های اسلوونی و کرواسی از بدنه یوگسلاوی سابق شد و این دو جمهوری با برگزاری همه پرسی در تاریخ ۲۵ژوئن ۱۹۹۱میلادی اعلام استقلال کردند. در حالی که کرواسی در ۲۵ژوئن ۱۹۹۱میلادی استقلال خود را اعلام کرد، اما «آنته مارکوویچ» نخست وزیر جمهوری های سوسیالیستی فدراتیو یوگسلاوی که یک کروات بود، تا ۲۰دسامبر همچنان در پست نخست وزیری باقی ماند. بوسنی و هرزه گوین که با برگزاری همه پرسی در نوزدهم دسامبر ۱۹۹۰میلادی اعلام استقلال نموده بود با مخالفت صرب های این جمهوری و مخالفت صربستان با آن و حمایت صربستان از صرب های ساکن بوسنی به سمت یک جنگ داخلی سوق داده شد. صربستان که خود را وارث یوگسلاوی می دانست و تنها جمهوری مقدونیه و جمهوری کوچک مونته نگرو را در قلمرو خود حفظ کرده بود به دلیل حمایت از صرب های بوسنی وهرزه گوین و در واقع دخالت در امور بوسنی وهرزه گوین و همچنین حمایت از صرب های شورشی منطقه «کراینا» ی کرواسی تحت تحریم شدید بین المللی قرار گرفت. جمهوری مقدونیه نیز بعدا با موافقت صربستان در ۱۷دسامبر ۱۹۹۱میلادی اعلام استقلال نمود. این تحریم بین المللی که در همه مرزهای زمینی و دریایی و سپس هوایی یوگسلاوی به مرحله اجرای کامل درآمد، اقتصاد این کشور را فلج و جامعه را دچار هرج ومرج سیاسی و اجتماعی نمود. پرواز شرکت های هوایی به یوگسلاوی که متشکل از صربستان و مونته نگرو بود، ممنوع شد و مسافران می بایستی برای مسافرت هوایی ابتدا از راه زمینی به یکی از کشورهای همسایه می رفتند. واردات سوخت و بنزین به کشور ممنوع شد و تنها شهروندان عادی می توانستند با اتومبیل شخصی به مرزهای همسایه مسافرت و مخزن بنزین اتومبیل خود را پر و همچنین مقداری مواد خوراکی و لوازم زندگی خرید کنند.
این تحریم ها به حدی رسید که مأموران جامعه بین المللی در مرزهای ورودی به صربستان به بازرسی اتومبیل های شخصی برای قاچاق سوخت و احتمال وجود باک رزرو در اتومبیل ها می پرداختند. بنزین دیگر در پمپ بنزین های صربستان بفروش نمی رسید زیرا اصلا بنزینی وجود نداشت. تنها بنزین قاچاق در خیابان های بلگراد و در شیشه های پلاستیکی دو لیتری «کوکاکولا» به نرخ لیتری دو ونیم تا سه مارک بفروش می رسید. فروشگاههای مواد غذایی به سرعت خالی می شد. تورم آنچنان در حال سرعت گرفتن بود که کارمندان و کارگران و افراد حقوق بگیر پس از دریافت حقوق خود پس از خارج شدن از محل کار به اولین فروشگاه مواد خوراکی می رفتند و تمام حقوق خود را صرف هر کالایی که در آن فروشگاه می یافتند، می کردند و ریسک رفتن به فروشگاهی دیگر را نمی پذیرفتند به خود نمی دادند. بانک مرکزی صربستان برای تحت کنترل قرار دادن تورم شروع به انتشار اسکناس های جدید کرد. یوگسلاوی در دهه هشتاد میلادی با خرید ماشین آلات مدرن چاپ اسکناس در بلگراد در منطقه «توپچیدار» یک چاپخانه مدرن اسکناس تأسیس کرده بود و اسکناس های خود و حتی اسکناس های بعضی از کشورهای آفریقایی را در این محل تهیه می کرد. تورم فوق العاده در صربستان در اوایل سال ۱۹۹۳میلادی شروع و در پایان سال به اوج خود رسید.
به ادعای دولت آن زمان صربستان، تورم در ماه به میزان صددرصد رسیده بود اما میزان تورم واقعی خیلی بالاتر از این رقم بود. در ژانویه سال ۱۹۹۳میلادی بالاترین اسکناس دولت فدرال یوگسلاوی (جمهوری صربستان و مونته نگرو) اسکناس یکصدهزار دیناری بود. با گذشت هفته هاو ماه ها، اسکناس های جدید ۵۰۰هزار دیناری، یک میلیون دیناری، پنج میلیون، ۱۰میلیون، یکصد میلیون و یک میلیارد دیناری چاپ شد و در اواسط سال (حدودا سپتامبر ۱۹۹۳) اسکناس یک میلیارد دیناری با حذف شش صفر به هزار دیناری تبدیل شد. بانک مرکزی صربستان با حذف شش صفر از اسکناس یک میلیارد دیناری در ماه سپتامبر ۱۹۹۳میلادی نتوانست تورم فوق العاده را مهار نماید و در ماه سپتامبر و هفته های بعد اسکناس های جدید با صفرهای جدید چاپ شد تا اینکه در ماه دسامبر ۱۹۹۳میلادی اسکناس ۵۰۰میلیارد دیناری چاپ شد، اما این اسکناس هم نتوانست بیش از دو هفته در برابر تورم فوق العاده مقاومت نماید.
در ماه دسامبر بانک های خصوصی در صربستان به صاحبان حساب های دیناری در ماه به میزان ۲۵۰درصد سود در ماه و به حساب های دلاری و دیگر ارزهای خارجی از ۱۰تا ۱۵درصد ماهیانه سود پرداخت می کردند. یک هفته قبل از سال نو (۱۹۹۴میلادی) از طرف بانک مرکزی اعلام شد که اسکناس یک هزار میلیارد دیناری چاپ می شود اما این اسکناس وارد بازار نشد و در هفته اول ماه ژانویه سال ۱۹۹۴میلادی در عوض چاپ اسکناس یک هزار میلیارد دیناری، اسکناس هزار دیناری جدید که ارزش آن معادل یک هزار میلیارد دیناری قدیم بود وارد بازار شد و چند روز بعد یعنی تا ۲۴ژانویه ۱۹۹۴نیز اسکناس های ۵هزار، ۱۰هزار، ۵۰هزار و ۵۰۰هزار دیناری چاپ و به بازار وارد شد. اما با شدت گرفتن تورم فوق العاده دیگر این اسکناس ها هم هیچ گونه ارزشی در بازار صربستان نداشت بطوری که برای خرید یک نان به اسکناس ۵۰۰ میلیارد دیناری نیاز بود. تورم در ۲۴روز اول ژانویه سال ۱۹۹۴میلادی به اندازه ای بود که قیمت یک قلم مواد غذایی در یک فروشگاه تنها ظرف چند ساعت با اضافه شدن صفر به رقم قبلی در همان محل عرضه می شد. در روزهای بیستم تا بیست وچهارم ژانویه اکثر فروشگاه ها حتی برای خرید اقلام ضروری مانند نان نیز از گرفتن اسکناس دینار که واحد رسمی پول کشور بود، امتناع می کردند.
«اسلوبودان میلوشوویچ» از ترس شورش یا حمله مردم به فروشگاه های مواد غذایی به سرعت یک تیم کارشناسی اقتصادی تشکیل داد و از پروفسور «دراگوسلاو آوراموویچ» که یک شخصیت شناخته شده اقتصادی در جهان محسوب می شد، دعوت کرد که سرپرستی تیم ضربتی اقتصادی را به عهده بگیرد. آوراموویچ از سال های ۱۹۵۳تا ۱۹۷۷میلادی در بانک جهانی در سمت های مختلف از مدیر بخش تا مدیر کل انجام وظیفه نموده بود. وی همچنین مشاور دبیرکل کنفرانس سازمان ملل در امور تجارت و توسعه در زمینه همکاری های اقتصادی کشورهای در حال توسعه بود و از سال ۱۹۸۴تا ۱۹۸۸به مشاور بانک اقتصادی و تجارت در واشنگتن کار کرده بود. پروفسور آوراموویچ با پذیرفتن این کار مشروط به حفظ استقلال کاری خود عهده دار یک برنامه اقتصادی و کنترل چاپ اسکناس شد. وی دربیست وچهارم ژانویه سال ۱۹۹۴میلادی با برداشتن ۱۲صفر از بالاترین اسکناس صربستان یعنی اسکناس یک هزار میلیارد دیناری، آن را معادل یک دینار جدید صربستان قرار داد و ارزش آن را یک مارک آلمان اعلام کرد. وی با کنترل چاپ اسکناس و برنامه منظم اقتصادی توانست تورم فوق العاده ای که در روزهای آخر به ۷۰درصد در روز رسیده بود مهار نماید. وی در دوم ماه مارس سال ۱۹۹۴میلادی به سمت مدیر کل بانک مرکزی انتخاب و در پانزدهم ماه می ۱۹۹۶میلادی از این سمت کناره گرفت. پروفسور آوراموویچ که برای هر شهروند صربستانی، نامی آشنا است در ۲۶ فوریه سال ۲۰۰۱میلادی در «راک ویل» در حومه واشنگتن در سن ۸۲سالگی بر اثر بیماری درگذشت و جنازه وی به بلگراد منتقل و در قبرستان جدید بلگراد با حضور ده ها هزار شهروند این کشور به خاک سپرده شد. دینار کنونی صربستان که بالاترین رقم آن را بر روی یک اسکناس پنج هزار دیناری می توان دید، در واقع ادامه روند تعیین یک دینار معتبر برای صربستان از زمان آوراموویچ است. یادآور می شود که در زمان تورم فوق العاده صربستان در سال ۱۹۹۳میلادی، ارزش بالاترین اسکناس ها در روز چاپ حدود ۶۰تا ۹۰دلار تخمین زده می شد اما ارزش این اسکناس ها پس از دو تا سه هفته به کمتر از یک دلار می رسید و به همین لحاظ اسکناس جدید با رقم های بالاتر چاپ و وارد بازار می شد. صربستان پس از ۱۴سال از مهار تورم فوق العاده ۱۹۹۳میلادی، هم اکنون از واحد پولی ثابتی برخوردار است و دولت صربستان برای کنترل تورم شش تا هفت درصدی در سال تلاش می کند اما افزایش حقوق ها در بخش های دولتی بویژه در رده بالا، نگرانی بعضی از کارشناسان اقتصادی را برانگیخته است.

منبع : روزنامه ابرار اقتصادی