صابون‌ها؛ پیام‌آوران بهداشت

یافتن ماده‌ای شبیه صابون در حین حفاری‌های شهر بابل مدركی است برای اثبات اینكه صابون حتی ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد نیز وجود داشته است.اگر كسی از شما بخواهد كه نام چند ماده شوینده را بگویید، مطمئناً صابون جزو اولین شوینده‌هایی است كه نام آن را خواهید برد. همه ما در طول زندگی‌مان بارها و بارها با این ماده سر و كار داشته‌ایم اما آیا تا به حال به این مساله فكر كرده‌اید كه صابون از كجا آمده است؟ چه انواعی دارد؟ هر كدام چه اثراتی بر پوست بدنتان دارند؟
● افسانه صابون
سابقه نظافت و پاكیزگی فردی به دوران پیش از تاریخ برمی‌گردد. از آنجا كه آب عاملی حیاتی برای ادامه زندگی است، انسان‌های اولیه در نزدیكی آب زندگی می‌كردند و درباره خاصیت پاك‌كنندگی‌اش نیز اطلاعاتی داشتند، حداقل اینكه می‌دانستند با آب می‌توان گل و لای را از دستان شست.
یافتن ماده‌ای شبیه صابون در حین حفاری‌های شهر بابل مدركی است برای اثبات اینكه صابون حتی ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد نیز وجود داشته است. اطلاعات موجود روی كتیبه‌ها بیانگر این نكته است كه در آن زمان چربی را با خاكستر می‌جوشاندند. این كار در واقع همان روش ساخت صابون است، اما منظور آنها ساختن صابون نبوده بلكه از این ماده به عنوان حالت دهنده مو استفاده می‌كردند‌.
‌اسناد تاریخی نشان می‌دهد مصریان باستان به طور مرتب حمام می‌كردند. كتیبه‌ای مربوط به سال ۱۵۰۰ قبل از میلاد موجود است كه در آن شرح داده شده، چگونه به منظور ساخت ماده‌ای صابون مانند، روغن حیوانات و گیاهان را با هم تركیب و سپس به آن نمك قلیایی اضافه می‌كردند. از این ماده نه تنها برای شستن بلكه برای درمان امراض پوستی نیز استفاده می كردند.
نام صابون به یك افسانه قدیمی رومی از كوه Soap مربوط می‌شود.
این كوه محلی برای قربانی كردن حیوانات بود. چربی‌های آب شده حیوانات در آنجا باقی می ماند، بارش باران چربی‌ها را می شست و آنها را همراه خاكستر چوب به سطح گل و لای اطراف رودخانه می‌آورد. زنان كه از این گل‌ها برای شستن استفاده می‌كردند، متوجه شدند كه این گل‌ها اثر پاك‌كنندگی بیشتری دارد و آلودگی‌ها را راحت‌تر از بین می‌برد‌.‌
كشف ماده‌ای به نام صابون به آلمانی‌ها و فرانسوی‌های قدیم نیز نسبت داده می‌شود. این ماده مخلوطی از چربی حیوانات و خاكستر بود كه برای قرمز كردن رنگ مو از آن استفاده می كردند.
در قرن دوم بعد از میلاد، یك پزشك یونانی به نام گالن صابون را هم به دلیل داشتن خواص دارویی و هم به منظور پاكیزگی و نظافت، برای استفاده در حمام پیشنهاد كرد اما سقوط روم در سال ۴۶۷ بعد از میلاد موجب كاهش عادت حمام كردن در میان رومیان شد.
این امر در سلامت عمومی اروپایی‌ها بی‌تأثیر نبود. عدم رعایت نظافت و پاكیزگی فردی كه به شرایط غیربهداشتی زندگی منجر شده بود، باعث ترویج امراض مختلف در قرون وسطی، به خصوص طاعون در قرن چهاردهم شد. در قرن هفدهم، پاكیزگی و حمام كردن دوباره به عنوان یك عادت در اروپا رایج شد. در این زمان، صنعت صابون‌سازی به طور كامل شناخته شده بود. اتحادیه سازندگان صابون به دقت رموز مربوط به این حرفه را نگهداری می‌كرد از روغن سبزی‌ها و حیوانات به همراه خاكستر گیاهان استفاده می‌شد، البته ماده‌ای معطر نیز به آن اضافه می‌كردند . به تدریج انواع گوناگون صابون در دسترس همگان قرار گرفت. علاوه بر حمام كردن و شستن لباس، برای شستن موی سر و اصلاح صورت نیز صابون‌هایی ساخته شد.
● تولیدكنندگان صابون
كشورهای ایتالیا، اسپانیا و فرانسه به دلیل اینكه ذخایر آماده‌ای از مواد خام مورد نیاز مانند روغن زیتون داشتند، جزو اولین مراكز سازنده صابون بودند. انگلیسی‌ها در طول قرن دوازدهم، شروع به ساختن صابون كردند. تجارت صابون در این كشور رونق فراوانی داشت تا جایی كه در سال ۱۶۲۲ پادشاه جیمز اول مبلغ صد هزار دلار برای دریافت امتیاز انحصاری به مدت یك سال، به یكی از سازندگان صابون پرداخت‌.
● صابون، كالا‌ی لوكس
‌در قرن نوزدهم، صابون به عنوان یك كالای لوكس دركشورهای مختلف مالیات بسیار بالایی داشت. با برداشته شدن این مالیات سنگین، استفاده از صابون برای مردم عادی نیز میسر شد و استانداردهای بهداشتی بالا رفت. گام اصلی برای تولید انبوه صابون، در سال ۱۷۹۱ از سوی یك شیمیدان فرانسوی به نام نیكولا‌س لبلا‌نك برداشته شد. او مراحل ساخت خاكستر قلیا یا كربنات سدیم را از نمك معمولی به عنوان اختراع به ثبت رساند.
این ماده در واقع قلیایی است كه از خاكستر به دست می‌آید و با مخلوط كردن آن با چربی، صابون ساخته می‌شود. ثمره این اختراع، خاكستر قلیا با كیفیت بسیار بالا و قیمت گران بود. ۲۰ سال بعد از آن یورگن چورول میخائیل، یك شیمیدان فرانسوی بود با كشف ارتباط بین چربی‌ها، گلیسیرین و اسیدهای چرب، اختراع جدیدی انجام داد. این اختراع باعث به وجود آمدن روش‌های مدرن و امروزی ساخت صابون شد.
گام مهم دیگر در ساخت صابون اختراعی بود كه در اواسط سال ۱۸۰۰ ازسوی یك شیمیدان بلژیكی به نام سولوی ارنست انجام شد. او با استفاده از نمك خوراكی یا كلرید سدیم توانست خاكستر قلیا بسازد. این روش موجب كاهش هزینه ساخت قلیا شد. در نتیجه این امكان به وجود آمد كه قلیا ارزان‌تر، با كیفیت بهتر و حجم بیشتری در اختیار سازندگان صابون قرار گیرد. این اختراعات همزمان با پیشرفت توان اجرایی كارخانه‌های گوناگون، باعث شد در سال ۱۸۵۰ صنعت صابون سازی در آمریكا به سرعت رشد كند.
از آنجایی كه صابون به مقدار كافی تولید می‌شد، به تدریج از یك وسیله لوكس به احتیاج روزانه مردم تبدیل شد و این بازار بزرگ مصرف، سازندگان را تشویق كرد كه صابون‌های ملایم‌تری برای استفاده در حمام و ماشین‌های شست‌وشو، در اختیار مصرف‌كنندگان قرار دهند و به این ترتیب صنعت صابون‌سازی به صورت امروزی در آمد. به طور معمول پذیرفته شده كه مصرف سرانه صابون نشان ‌دهنده سطح زندگی افراد هر كشوری است.

دكتر‌هانیه زائررضایی

منبع : روزنامه سلامت