جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
مجله ویستا
ظهور سجع و نثر فنی در ادبیات عرب
نثر عرب نثرى مرسل و ساده و موجز و خالى از حشوو مترادفات بوده است و کتبى که تا اواخر قرن سوم هجرى تأليف شده مانند تاريخ طبرى و مؤلفات مسعودى و غيرهم همه بر اين منوال است، خواه ايراد سجع را مکروه و خواه جايز بشمريم، همّ غالب نويسندگان قديم بر اين سيره - يعنى سادهنويسى - بوده است، چنانکه ابنقتيبه سخن 'پرويز' را در معنى ايجاز ذکر مىکند که گفت. 'بيشترين چيزى که خواهى در کمترين سخن جاى ده' و خود نامهٔ يزيدبنوليد را به مروان شاهد آورده است که: 'اما بعد فانى اراک تُقدّم رجلاً و تُؤخر اُخرَى فاذا اَتاکَ کتابى هذا فاعتمد على ايّهما شئت و السلام' (ادبالکاتب: ص ۱۶ و ۱۷. شبيه به اين است نامهٔ اميرکبير به جعفر قليخان سردار شادلو بعد عنوان: جعفرقليخان: بيا و ببين، ميا و مبين! (تقي)). |
و نيز جاحظ به روايت ابوالحسن مداينى نقل مىکند که روزى عمّار ياسر کلامى گفت و به ايجاز گرائيد کسى او را گفت: چه بود که بر کلام خود مىافزودي؟ عمار گفت: 'اَمَرنا رَسُولالله عليه باطالةالصّلوة و قصر الخطبه' (البيان و التبيين: جلد ۱، ص ۲۰۱) يعنى رسول ما را به طول نماز و کوتاهى خطبه امر فرموده است. |
ليکن سير تمدّن اسلامى و آشنا شدن نويسندگان در قرن دوّم هجرى با کتب و رسايل و ادبيّات ملل ديگر از قبيل روم و يونان و فارس و هند و شيوع شعر در اسلام، کار نثر را به تکلّف و تصنّع کشانيد و نثرنويسان از شعرا بناى تقليد را گذاشتند و قواعدى به وام خواستند، چنانکه ثعالبى بعضى معانى را در نثر صاحببن عياد گرد آورده است که از شعر متنبى سرقت شده است (يتيمهةالدهر، ص۸۷) و نيز ابراهيم صولى (ابراهيمبنعباس بن محمدبنصول تکين الصولى الشاعر که بيهقى وى را مردى خودپسند معرفى کرده است وى در ۲۴۳ هجرى بسر من رآى وفات يافت) که از شعرا و مورخان قرن سوم است خود اعتراف مىکند که وى در نثر خويش از اشعار مسلمبنالوليد و ابىتمّام استفاده کرده و سجعهائى ذکر مىکند که از اشعار گرفته است (وفياتالاعيان، طبع بولاق ج ۱، ص ۱۳) و احمدبنابىطاهر دربارهٔ سعيدبنحميد گويد: |
'اگر به سخنان سعيد از نظم و نثرگرفته شود که به سوى خويشاوندان خود بازگردند چيزى نزد وى باقى نخواهد ماند' (الفهرست ص ۱۷۹). |
همچنين آشنائى عرب با ايرانيان و يونانيان و برخوردن آنها به کتبى که سراسر پر از کنايه و استعاره و تعبيرات گوناگون بوده است خاصه کتبى که مأخذ آنها از ادبيات هندى بوده از قبيل کليله و دمنه، موجب تطوّر نثر گرديد و قديمترين نثر مصنوع، نثر ابنمقفع است در ترجمهٔ کليله که اندکى داراى صنعت سجع و موازنه مىباشد، ولى معذلک در حدود بىتکلّفى و سادگى و فصاحت است و سجعهاى بارد و تکرار و مترادفات را در آن کتاب و ساير آثار ابنمقفع راه نيست. |
در تمام مدت قرن سوم تا ظهور قرن رابع بناى نثر عرب بر سادگى و روانى و ايجاز و عدم موازنه و سجع و تکرار بوده است، و پيدا است که نويسندگان عربى در اين زمان از جائى متأثر شده و ملتفت گرديدهاند که بايد در نثر نيز مانند شعر مراعات نکات و قواعدى چند بشود از اينرو نوشتهٔ آنها داراى اصول و قواعدى است و از ضعف و تعقيد و ايجاز مُخِلّ بر کنار مانده با فصاحت و لطافت و ظرافت مقرون شده است، بدون اينکه اندک توجهى به تصنعات و تکلفات منشيانه و ايراد اسجاع و مترادفات بار ده داشته باشند، و هرگاه تکرار يا موازنهاى در عبارتى ديده شود از براى بسط معنى و تأکيد مطلب است نه مانند قرون بعد که گاهى تکرارها و موازنات از کثرت افراط باعث فساد معنى مىگردد و اصل مطلب از ميان مىرود. |
نوشتههاى ابنمقفع در قرن دوّم و کتب جاحظ در قرن سوم از اين قبيل است، يعنى از مترادفات و سجع خالى استت - ولى احياناً ازدواج و موازنه را بهکار بسته و براى تأثير سخن خيالات را مُجسّم مىکردهاند و اين تجسّم خيال در سخنان متقدّمان نيز ديده شده است، و در خطبههاى علىبنابىطالب بسيار است، و موجزتر از همه خطبهاى است که حجاج در کوفه رانده است، گويد: 'يا اهلالکوفه! انى لاَرَى رؤساً قد اَيْنَعَتْ و حانَ قِطافها و اِنّى لصاحبها وَ کَاَنّى اَنْظُر الى الدِمَّاءَ ترقرق بينالعمائم و اللّحي!' يعني: اى مردم کوفه! مىبينم سرهائى که رسيده و هنگام چيدن آنها فراز آمده است و من چينندهٔ آنم و گوئى مىبينم خونهائى که بين دستارها و ريشها همى رود! |
گويند عبدالحميد کاتب مروان حمار آخرين خليفهٔ اُموى نخستين کسى است که در کتاب عربى از ايرانيان تقليد کرده است و براى نامهها فواتح و عناوين و خواتيم وضع نموده است، و نيز گويند که عبدالحميد در پايان دولت اُموى نامهاى به ابىمسلم از زبان خليفه نوشت که آن را بر ستورى بار کردند از بزرگى آن طومار (۱) . |
(۱) . خاورشناسان در شخصيت اين مرد يعنى عبدالحميد کاتب مروان شک دارند و گويند شخصيت اين مرد شخصيت خرافى و افسانهوار است مانند امرء القيس و بزرگمهر و غيرهم. والله اعلم. |
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
غزه ایران روسیه مجلس شورای اسلامی نیکا شاکرمی دولت سیزدهم روز معلم معلمان رهبر انقلاب مجلس بابک زنجانی دولت
سلامت یسنا آتش سوزی قوه قضاییه تهران بارش باران پلیس شهرداری تهران سیل آموزش و پرورش فضای مجازی
قیمت خودرو قیمت طلا قیمت دلار خودرو بازار خودرو دلار سایپا بانک مرکزی ایران خودرو
نمایشگاه کتاب سریال کتاب مسعود اسکویی تلویزیون سینما سینمای ایران دفاع مقدس موسیقی
اسرائیل رژیم صهیونیستی فلسطین جنگ غزه حماس نوار غزه چین اوکراین ترکیه انگلیس نتانیاهو ایالات متحده آمریکا
فوتبال استقلال پرسپولیس علی خطیر سپاهان باشگاه استقلال لیگ برتر ایران تراکتور لیگ برتر رئال مادرید لیگ قهرمانان اروپا بایرن مونیخ
هوش مصنوعی تماس تصویری گوگل اپل آیفون همراه اول تبلیغات اینستاگرام ناسا
خواب بیمه فشار خون کبد چرب کاهش وزن دیابت