از دست رفتن همسفران فروتن

كلیه‌ها دو عضوی هستند كه در طرفین ستون مهره‌ها و در زیر قفسه سینه قرار گرفته اند. كار اصلی كلیه ها حفظ تعادل شیمیایی بدن است . آنها مواد زاید و مایع اضافی را از خون تصفیه كرده و به صورت ادرار دفع می‌كنند. كلیه ها همچنین در كنترل فشار خون و تولید گویچه های سرخ خون نقش دارند.
بیماری كلیوی شامل طیف وسیعی از بیماری ها از جمله عفونت های دستگاه ادراری و ستگ های كلیوی است .
كلیه‌ها به ۲ صورت عملكرد خود را از دست می‌دهند، در صورتی كه كلیه‌ها به صورت ناگهانی از كار بیافتند به نارسایی حاد مبتلا شده اند ولی در نارسایی مزمن همانطور كه از نام آن پیدا است، عملكرد طبیعی كلیه‌ها به تدریج با اشكال مواجه می‌شود.
كلیه‌ها از اندام‌های حیاتی بدن هستند كه تنظیم آب، سدیم، پتاسیم، كلسیم و فسفر را به عهده دارند و مواد زاید و سمی موجود در خون را كه در اثر سوخت و ساز بدن تولید می‌شوند، دفع كرده و از تجمع آنها در خون جلوگیری می‌كنند اما این قسمت كوچكی از آنهاست. كلیه‌ها همچنین با فعال كردن ویتامینD موجود در بدن باعث كمك به جذب كلسیم و استخوان‌سازی می‌شوند. كلیه‌ها ماده‌ای به نام اریتروپویتین ترشح می‌كنند كه باعث می‌شود مغز استخوان گلبول قرمز تولید كند. با این وصف كلیه ها را می‌توان اعضای صبور و پركار بدن دانست كه بار وظایف مهمی را به دوش می كشند. در این پرونده كه به مناسبت هفته حمایت از بیماران كلیوی۲۳( تا۳۰ آبان) تهیه شده، مروری داریم بر شرایطی كه كلیه از كارافتاده برای بدن به وجود می آورد. در تهیه این پرونده از مطالب سایت انتشارات بنیاد امور بیماریهای خاص استفاده شده است.
● علل نارسایی كلیه
نادیده گرفتن و عدم توجه به درمان كامل یك گلودرد چركی ساده در كودكان می‌تواند به نارسایی كلیه بیانجامد.كنترل قند خون در افراد دیابتی مهمترین اقدام برای پیشگیری از ابتلا به نارسایی كلیه است.اگر مبتلا به فشارخون هستید، حتما با پزشك مشورت كنید. سنگ‌ها و عفونت‌های ادراری را جدی بگیرید.
در صورت علایمی چون سوزش، تكرر و خونی شدن ادرار یا درد پهلو به پزشك مراجعه كنید.پیدایش هرگونه توده در پهلو یا شكم كودك خود را جدی بگیرید. بدون نسخه پزشك دارو مصرف نكنید.
● پزشك چگونه نارسایی كلیه را تشخیص می‌دهد؟
نارسایی كلیه در اغلب موارد كاملا بی‌سر و صدا ایجاد می‌شود و به آرامی پیشرفت می‌كند. زمانی بیمار دچار علایم آن می‌شود كه دیگر كار از كار گذشته است و عملكرد كلیه‌ها به مقدار زیادی مختل شده است. بنابراین بهترین اقدام برای مبارزه با این بیماری مراجعه منظم و دوره‌ای به پزشك است. پزشك با انجام یك سری آزمایشات، بروز این بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داده و از پیشرفت آن جلوگیری می‌كند.
آزمون‌های تشخیصی ممكن است شامل شمارش گلبول‌های سفید و قرمز خون، آزمایش ادرار، نوار قلب، سونوگرافی و نمونه‌برداری از كلیه‌ها باشد.
● علایمی كه نارسایی كلیه ایجاد می‌كند
علایم نارسایی حاد و نارسایی مزمن كمی با هم متفاوت است. در نارسایی مزمن تا زمانی كه بخش عمده‌ای از قدرت تصفیه كلیه‌ها از دست نرفته باشد ممكن است فرد علامتی نداشته باشد. كلیه‌ها نمی‌توانند به خوبی آب اضافی و سایر مواد زاید را از خون جذب و از طریق ادرار دفع كنند.
بنابراین آب اضافی در بافت‌های بدن تجمع پیدا می‌كند و منجر به تورم در اندام‌ها، پف كردن صورت و اطراف چشم‌ها به خصوص هنگام صبح می‌شود. بیحالی، خواب‌آلودگی و تنگی نفس كه در اثر تجمع آب در ریه‌هاست بیمار را آزار می‌دهد.
فشار خون بالا، بوی بد تنفس، خارش پوست، كرخی و گزگز ساق پا از دیگر علایم نارسایی كلیه است. تجمع موادی مانند اوره در خون باعث بروز علایمی چون تهوع، استفراغ و علایم عصبی می‌شود.
كلیه‌های ناتوان، قادر به فعال كردن ویتامین D نیستند در نتیجه كلسیم نیز كمتر جذب بدن شده ودر نهایت فرد در معرض خطر پوكی استخوان قرار می‌گیرد. كم‌خون شدن بیمار كه به علت عدم ساخته شدن اریتروپویتین است، از دیگر مشكلات نارسایی كلیه است.
● درمان نارسایی كلیه
مهمترین اقدام در درمان نارسایی كلیه، برطرف كردن عاملی است كه موجب بیماری شده است تا باقی مانده بافت سالم كلیه حفظ شود و كلیه‌ها بتوانند كار خود را به خوبی انجام دهند. مثلا دیابت و فشارخون درمان شود.
در مراحل اولیه نارسایی كلیه ممكن است روش‌های مصنوعی تصفیه خون مانند دیالیز لازم نباشد اما بیماران باید همواره رژیم مایعات و رژیم غذایی خود را تحت نظر پزشك و متخصص تغذیه رعایت كنند.مصرف نمك، پتاسیم و فسفر كنترل شده و محدود می‌شود.
در مراحل پیشرفته و نارسایی حاد كلیه كه كلیه‌ها نمی‌توانند عمل تصفیه خون را به خوبی انجام دهند روش‌های مصنوعی تصفیه خون مانند دیالیز و پیوند كلیه در بیمار كمك كننده است.
● تغذیه در بیماران نارسایی كلیه
رعایت اصول تغذیه صحیح تحت نظر یك پزشك متخصص تغذیه و عمل به دستورات و توصیه‌های پزشك از مهمترین اركان زندگی بهتر بیماران مبتلا به نارسایی كلیوی است.تغذیه در این بیماران چه در كسانی كه نیاز به دیالیز پیدا می‌كنند و چه در آنهایی كه پیوند كلیه دارند و یا حتی بیمارانی كه نیاز به دیالیز ندارند، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
▪ پتاسیم خطرناك
كلیه‌های سالم می‌توانند پتاسیم خون را در حد طبیعی نگهدارند اما در نارسایی كلیه، میزان پتاسیم خون می‌تواند به حد بسیار بالایی برسد كه برای قلب هم خطرناك باشد.
▪ میزان پتاسیم را با روش‌های زیر كاهش دهید:
۱) ابتدا سبزیجات را شسته، پوست گرفته و آنها را به قطعات ریز و نازك برش دهید.
۲) سبزیجات را به مدت یك ساعت در آب خیس كنید، سیب‌زمینی را به مدت ۴ ساعت یا بیشتر خیس كنید.
۳) بعد از خیساندن آب آن را دور ریخته و سبزیجات را بپزید.
۴) سبزیجات را با مارگارین یا ادویه جات مزه‌دار كنید.
▪ سدیم زیادی هم خطرناك است
یكی از مهمترین وظایف كلیه‌ها، دفع سدیم اضافی از بدن است. هنگامی كه كلیه‌ها به طور صحیح عمل نكنند، میزان سدیم در بدن افزایش می‌یابد. بنابراین دقت كنید كه :
ـ غذاهای حاضری سدیم زیادی دارند.
ـ بسیاری از رستوران‌ها، اطلاعات تغذیه‌ای را كه شامل مقدار سدیم است، تهیه كرده‌اند.
ـ برچسب روی بسته‌های مواد غذایی را مطالعه كنید و به سدیم و پتاسیم آن دقت كنید.
ـ از گیاهان و ادویه‌جات به جای نمك در غذاهایتان استفاده كنید.
▪ این ادویه‌جات را به جای نمك می‌توانید استفاده كنید
۱) یك قاشق غذاخوری پودر سیر؛
۲) یك قاشق غذاخوری آویشن؛
۳) یك قاشق غذاخوری جعفری؛
۴) یك قاشق غذاخوری مرزه ؛
۵) یك قاشق غذاخوری پودر پیاز
▪ كالری‌ها
دریافت كالری كافی برای تامین انرژی مورد نیاز روزانه ضروری است و از كاهش وزن جلوگیری می‌كند. برای دریافت بیشتر كالری به این نكات توجه كنید. (البته اگر مبتلا به دیابت هستید حتما قبل از استفاده از مواد شیرین با متخصص تغذیه مشورت كنید:)
ـ شكر را به آشامیدنی‌ها و غلات اضافه كنید.
ـ مربا، ژله، عسل یا شربت را به نان، كیك و شیرینی اضافه كنید.
ـ نوشیدنی‌هایی بیاشامید كه سرشار از كالری است.
ـ روزانه یك دسر از گروه تركیبات غذایی مجاز بخورید.
ـ از شكلات‌های مجاز به عنوان میان وعده استفاده كنید.
ـ روی كیك و كلوچه می‌توانید پودر قند بپاشید.
ـ مارگارین یا كره گیاهی را به سبزیجات، برنج، ماكارونی و غلات پخته شده اضافه كنید.
ـ گوشت‌ها، ماهی‌ و تخم‌مرغ را در مارگارین سرخ كنید.
ـ چنانچه تحت درمان با رژیم كم چربی یا كم كلسترول هستید باید مصرف این موادغذایی را محدود كنید و با پزشك خود مشورت كنید.
▪ مایعات
تعادل مایعات بدن در بیماران تحت درمان با دیالیز برای جلوگیری از احتباس بیش از حد مایعات در بدن بسیار ضروری است. آب در تمام موادغذایی یافت می‌شود.
هنگام اندازه‌گیری مایعات از یك فنجان مخصوص استفاده كنید. فنجانی كه ۲۴۰ گرم از مایع حجم بگیرد. برای كنترل مایعات دریافتی روزانه به نكات زیر توجه كنید:
۱) هر روز صبح به اندازه میزان مایع مجاز، آب در یك شیشه بریزید و در طول روز از آن مصرف كنید تا بدانید در طول روز، چقدر می‌توانید آب بخورید.
۲) هر وقت در طول روز هرگونه مایعی نظیر، یخ یا بستنی یخی می‌خورید یا چیزی می‌نوشید همان میزان آب را از شیشه مورد نظرتان بیرون بریزید.
۳) در پایان روز، هنگامی كه آب داخل شیشه به اتمام رسید، شما متوجه می‌شوید كه به اندازه مجاز مایع مصرف كرده‌اید. بیش از این مقدار مجاز نیستید كه از مایعات استفاده كنید.▪ پروتئین‌ها
دریافت پروتئین كافی برای رشد و ترمیم بافت‌های بدن ضروری است، این پروتئین‌ها به بدن در مبارزه با عفونت‌ها كمك كرده و از آسیب دیدن به عضلات جلوگیری می‌كند.
غذاهایی مانند گوشت بریان شده مرغ و بوقلمون؛ ماهی‌ها شامل ماهی سفید، قز‌ل‌آلا، كپور، ماهی تن؛ گوشت گوساله، میگو، تخم‌مرغ، پنیر و جگر حاوی مقادیر زیادی پروتئین هستند با توصیه‌های پزشكتان می‌توانید از این مواد غذایی استفاده كنید. سوسیس، كالباس، ژامبون، هات‌داگ، ماهی نمك سود شده و گوشت‌های خورشتی، پنیر، پیتزا، سوپ‌های آماده یا كنسرو شده و غذاهای آماده؛ حبوبات مانند لوبیا چیتی، چشم بلبلی، نخودسبز، لوبیا قرمز و بادام‌زمینی حاوی مقدار زیادی پتاسیم و فسفر هستند كه قبل از استفاده از این موادغذایی باید با پزشك مشورت كنید.
▪ چند دستور ساده غذایی برای بیماران نارسایی كلیه
ـ گوشت استیك را با زنجبیل، آبلیمو یا سركه طعم‌دار كنید، سپس آن را كبا ب‌كنید یا بپزید.
ـ گوشت‌های كبابی را با موادی مانند فلفل تازه و سیر طعم‌دار كنید.
ـ گوشت بره را همراه با یك لایه نازك از پیاز، سیر یا فلفل سبز بپوشانید و بپزید.
ـ پیاز ریزه، فلفل سبز، جعفری و فلفل را به املت تخم‌مرغ اضافه كنید.
ـ ماهی را با جعفری، آبلیمو، ریحان، فلفل و سیر طعم‌دار كنید.
ـ مرزنگوش، آویشن، جعفری خرد شده و فلفل را هنگام مصرف گوشت مرغ به آن اضافه كنید.
● چند نكته مفید
▪ فقط هنگامی كه تشنه هستید بنوشید، از روی عادت چیزی ننوشید.
▪ سعی كنید كه میوه‌های خنك مجاز در بین غذاها استفاده كنید.
▪ از مصرف غذاهای نمك‌دار مانند سوپ‌های آماده شده، غذاهای حاضری و چیپس اجتناب كنید چون موجب تشنگی شما می‌شود.
▪ به طور مكرر دهانتان را با آب، آبكشی و مرطوب كنید البته آن را قورت ندهید.
▪ آدامس بجوید تا ترشح بزاق دهانتان بیشتر شده و دهانتان مرطوب شود.
▪ همیشه آب نبات ترش به همراه داشته باشید یا تكه‌ای از لیموی منجمد شده را گاز بزنید.
● پیوند كلیه
كاشتن كلیه انسان در بدن یك فرد دیگر از طریق عمل جراحی ، پیوند كلیه نامیده می‌شود. یك پیوند موفق در طول و كیفیت زندگی بیمار بسیار موثر است و چنانچه این عمل قبل از رسیدن به مرحله بحرانی برای بیمار انجام شود، درصد موفقیت آن بیشتر و احتمال مرگ و پس زدن كلیه كمتر است.
● چه كلیه‌ای برای پیوند مناسب است؟
كلیه مورد نیاز برای پیوند یا از داوطلب زنده كه ممكن است بستگان بیمار باشند گرفته می‌شود یا از جسد افرادی كه در اثر حوادث گوناگون جان خود را از دست داده‌اند.
كلیه‌ای كه برای پیوند گرفته می‌شود باید عاری از عفونت باشد و فرد مبتلا به هپاتیت و یا ایدز نباشد.قبل از انجام پیوند نیز شرایط عمومی بیمار مانند فشار خون و قند بیمار كاملا تحت كنترل در می‌‌آید. آمادگی روحی و روانی قبل از انجان پیوند بسیار مهم است. بیمار باید هرگونه ترس یا اضطرابی كه در خود احساس می‌كند، با پزشك و پرستار مربوطه در میان گذارد تا در صورت امكان نسبت به رفع آن اقدام شود.
● توصیه‌های قبل از پیوند به بیماران
با تنظیم رژیم غذایی بیمار قبل از پیوند، باید برای كاهش احتمال عفونت، تسریع التیام زخم و حفظ توده عضلانی بدن سعی كنیم و میزان مصرف كالری و پروتئین را به حد كافی برسانیم.
همچنین با كنترل بهتر تعادل كلسیم و فسفر می‌توان ساختمان استخوان را در وضعیت مناسبی حفظ كرد. افراد چاق گیرنده كلیه پیوندی باید سعی كنند تا حدی لاغر شوند (البته حتما كاهش وزن باید تحت نظر پزشك باشد.)
● مشكلات بیماران پس از پیوند كلیه
۱) افزایش چربی خون
۲) تصلب شرایین در بیماران پیوند كلیه به‌طور شایع دیده می‌شود و از مهم‌ترین علل مرگ و میر ایشان است. در بیماران پیوندی عواملی نظیر بیماری قند، عدم تحمل قند، كورتون و رژیم غذایی نامناسب فرد را مستعد افزایش چربی خون می‌كند كه خود خطر بزرگی برای تصلب شرایین است.
۳) چاقی و افزایش وزن
با توجه به این كه بیمار پس از پیوند نیاز به رژیم درمانی از نظر غذا و مایعات ندارد، از نظر روحی غذای زیادی مصرف می‌كند و مصرف كورتون نیز با احتباس آب و نمك به این امر دامن می‌زند و در نتیجه شخص افزایش وزن پیدا می‌كند. این چاقی بیمار را مستعد افزایش فشارخون و چربی و اختلالات قلبی عروقی و بیماری قند می‌كند. در درمان این چاقی باید علاوه بر محدویت‌ رژیم كالری، اصلاحات رفتاری، ورزش و تغذیه صحیح را پیشنهاد كرد.
۴) بیماری استخوانی
مصرف طولانی مدت كورتون فرد را مستعد پوكی استخوان می‌كند كه با مصرف كلسیم و فسفر اضافی می‌توان از آن جلوگیری كرد. ورزش مناسب نیز مفید است. رژیم غذایی كم‌پورین در درمان افزایش اسید اوریك خون و یا نقرس پیشنهاد می‌شود.
۵) افزایش فشارخون
شیوع فشارخون بالا در بیماران پیوندی تا حدود ۵۰ درصد گزارش شده است. افزایش فشارخون عاملی برای بیماری‌های قلبی عروقی و كاهش عمر عضو پیوندی است. كاهش وزن نیز در افراد چاق فشارخونی، به كنترل افزایش فشار خون كمك می‌كند.
۶) دیابت قندی پس از پیوند
پس از پیوند كلیه، بیماری قند با افزایش خطر عفونت و افزایش بیماری‌های قلبی عروقی و كاهش عمر عضو پیوندی همراهی دارد.
۷) عوارض عفونی ناشی از تغذیه
میزان عوارض عفونی در بیماران پیوندی در حضور سوء تغذیه حدود ۱۰ برابر می‌شود. یكی از این عفونت‌ها عفونت‌هایی است كه با غذای آلوده منتقل می‌شود. با آموزش صحیح و رعایت بهداشت می‌توان عوارض ناشی از این عفونت‌ها را كاهش داد. ناقلان غذایی شامل شیر نجوشیده و پنیر است.
● تغذیه در بیماران پیوند كلیه
۱) پروتئین و كالری: میزان پروتئین پیشنهادی برای ایشان حدود ۱-۵۵درصد گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن (حدود ۶۰ گرم روزانه) است. در افرادی كه كاركرد كلیوی ثابت دارند و نیازمند كاهش وزن هستند، مصرف كالری روزانه ۲۵ كیلو كالری به ازای هر كیلوگرم وزن بدن برای وزن ایده‌آل فرد مناسب است.
۲) چربی: رژیم غذایی كم‌چربی و كم كلسترول در بسیاری از بیماران مناسب است. توصیه می‌شود كه میزان چربی مصرفی كمتر از ۳۰ درصد كل كالری فرد را شامل شود.
۳) روغن ماهی: مصرف روغن ماهی اضافی به میزان ۳ تا ۶ گرم در روز ممكن است اثر مثبتی بر روی تصفیه خون داشته باشد. از طرفی مصرف این ماده به سبب كاهش تولید مواد موثر در بروز التهاب و انقباض عروقی توصیه شده است. ارزش روغن ماهی در كاهش چربی خون نیز شناخته شده است.
۴) نمك: در بیماران پیوندی محدودیت‌ نمك باید تا ۲ تا ۳ گرم روز باشد.
۵) عدم ورزش منجر به كاهش مصرف پروتئین، تحلیل عضلات، افزاش چربی خون، چاقی، افزایش فشارخون و پوكی استخوان می‌گردد. ورزش منجر به كنترل دقیق‌تر قند نیز می‌شود. كیفیت زندگی نیز در اثر ورزش پیشرفت می‌كند.

مژگان كریمی

منبع : روزنامه سلامت