بیماری کلیوی

بیش از ۵۰۰ میلیون نفر در جهان از انواع آسیب‌های کلیوی رنج می‌برند و سالانه میلیون‌ها نفر به خاطر حملات قلبی و مغزی ناشی از بیماری‌های مزمن کلیوی جان خود را از دست می‌دهند.
از آنجا که بیماری کلیوی یک بیماری خاموش است و اغلب دیر تشخیص داده می‌شود، بسیاری از سیستم‌های بهداشتی در کشورهای مختلف جهان، نسبت به این بیماری هوشیار شده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که اگر امروز وارد عمل نشویم، تعداد زندگی‌هایی که در نتیجه بیماری‌های کلیوی از دست خواهیم داد، بیشتر خواهد شد.
در کشورهای در حال توسعه تعداد بیمارانی که برای ادامه زندگی به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز خواهند داشد،‌طی دهه بعدی دو برابر می‌شود، در حالی که در بسیاری از این کشورها برای بیشتر بیماران، امکان پیوند و دیالیز به علت هزینه‌های بالای آنها وجود ندارد. مثلا در هند فقط ۱۰ درصد بیماران می‌توانند از دیالیز یا پیوند کلیه استفاده کنند.این در حالی است که تشخیص بیماری‌ مزمن کلیه در مراحل اولیه می‌تواند تا حد زیادی از رشد و پیشرفت آن جلوگیری کند و مرگ و میر ناشی از این بیماری را کاهش دهد.
● کلیه، اندام حیاتی
کلیه یکی از اندام‌های درونی بدن است که وظایف حیاتی زیادی را به عهده دارد، به طور معمول در هر فرد سالم دو کلیه وجود دارد که هر یک در یک طرف ستون مهره‌ها و زیر دنده‌های تحتانی واقع شده‌اند. کلیه‌ها به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای و از نظر شکل شبیه لوبیا هستند.مهم‌ترین وظیفه کلیه‌ها برداشت مواد زاید خون و بازگرداندن خون تصفیه شده به بدن است.
بسیاری از مواد باید به اندازه مناسب در خون و مایعات بدن وجود داشته باشند تا بدن بتواند عملکرد طبیعی‌اش را حفظ کند. برای مثال سدیم و پتاسیم مواد معدنی هستند که از مواد غذایی به دست می‌آیند و برای سلامتی بدن ضروری‌اند اما باید در حد معینی نگه داشته شوند، زمانی که کلیه‌ها به درستی فعالیت می‌کنند، مقدار اضافی این مواد توسط ادرار از بدن خارج می‌شود.وظیفه اصلی دیگر کلیه‌ها تنظیم آب بدن است. کلیه‌ها با برداشت آب اضافی یا حفظ آب بدن در موارد ضرورت، آب مورد نیاز بدن را تنظیم می‌کنند. هورمون‌سازی هم یکی دیگر از وظایف کلیه‌هاست. هورمون‌هایی که توسط کلیه‌ها ساخته می‌شوند وارد جریان خون می‌شوند و بعضی از عملکردهای بدن مثل فشار خون، ساخت گویچه‌های قرمز و برداشت کلسیم از روده‌ها را تنظیم می‌کنند.
● بی سر و صدا
بیماری کلیوی تا مدت‌ها بی‌علامت است، یعنی پیش از ایجاد هر گونه شکایت، موجب تخریب قسمت عمده‌ای از فعالیت و عملکرد کلیه می‌شود. اما با انجام آزمایش‌های ساده و ارزان ادرار و خون می‌شود این بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داد.
افرادی که دارای بیماری دیابت یا پرفشاری خون هستند در اولویت جدی ابتلا به بیماری‌های کلیوی قرار دارند. همین‌طور افراد چاق و سیگاری و افراد بالای ۵۰ سال باید برای انجام تست‌های پیشگیری اقدام کنند. کسانی که سابقه فامیلی دیابت، پرفشاری خون یا بیماری‌های کلیوی دارند هم باید مرتب تست‌های پیشگیری را انجام دهند.
اما بعضی از علائمی که می‌توانند نشانگر بیماری کلیوی باشند عبارتند از: خستگی، پرفشاری خون، ورم چشم‌ها، دست یا پا، دفع ادرار خونی، تیره یا رنگ چای، شب ادراری (بیشتر از یک بار در موقع خواب)، کاهش اشتها و کاهش وزن و خارش سراسری پایدار.
اغلب منظور از بیماری کلیوی همان نارسایی مزمن کلیه است که باعث می‌شود مواد زائد در بدن تجمع کنند و بیمار نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه پیدا کند. اما انواع دیگری از بیماری‌های کلیه هم وجود دارند که ممکن است در نهایت به نارسایی کلیه منتهی شوند از جمله سنگ کلیه، عفونت کلیه و ورم کلیه.
● نارسایی کلیه
نارسایی کلیه یکی از عوارض مهم دیابت قندی و پرفشاری خون است. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که آسیب به کلیه‌ها آنقدر شدید می‌شود که کارکرد این اندام‌ها به کمتر از ۱۰ درصد حد طبیعی می‌رسد. هنگامی که چنین وضعیتی رخ می‌دهد کلیه‌ها تقریبا دیگر نمی‌توانند مواد زائد بدن را دفع و مایعات بدن را تنظیم کنند.
برای درمان نارسایی کلیه چند گزینه درمانی وجود دارد که عبارتند از دیالیز در بیمارستان، دیالیز در منزل یا پیوند کلیه.دیالیز عمل فیلتر کردن مکانیکی است که خون را از مواد زائد پاک می‌کند، مایعات اضافی را حذف و شیمی بدن را تنظیم می‌کند.
اگرچه دیالیز یکی از راه‌های اصلی درمان نارسایی کلیه است اما بیماران دیالیزی در دراز مدت با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌شوند. افسردگی شایع‌ترین شکایت روانی در بیماران دیالیزی است. تظاهرات این افسردگی به شکل خلق افسرده پایدار، تصور و نگرشی ضعیف از خود و احساس ناامیدی بروز پیدا می‌کند که در صورت عدم شناسایی یا درمان می‌توانند منجر به خودکشی یا قطع دیالیز شود.سوءتغذیه هم یک مسأله نسبتا رایج در بیمارانی است که به مدت طولانی دیالیز می‌شوند که می‌تواند ناشی از دریافت غذای کم یا افزایش از دست دادن پروتئین باشد.
عوارض سوءتغذیه، افزایش مرگ و میر، دفعات بستری در بیمارستان و خستگی و بازتوانی ضعیف است.اما عارضه دیگر افزایش فشار خون است که به عنوان علت اصلی بستری و مرگ بیماران دیالیزی در نظر گرفته می‌شود. پرفشاری خون در این بیماران خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش می‌دهد.اما یک پیوند کلیه موفقیت‌آمیز درمان بهتری برای بیماران مبتلا به بیماری کلیوی حاد است.دو نوع پیوند کلیه وجود دارد که شامل دریافت کلیه از فرد زنده و یا بیمار دچار مرگ مغزی شده است. اکثر کلیه‌ها از دهندگان فوت شده تهیه می‌شود در حالی که دهنده ایده‌آل، دهنده زنده است.
● سنگ کلیه
یکی دیگر از بیماری‌های شایع کلیه، سنگ کلیه است. سنگ کلیه بیماری جدیدی نیست و حتی می‌گویند فرعون هم مبتلا به این بیماری بوده و یکی از ویژگی‌های طبیب مشهورش، سینوهه، توانایی درمان درد سنگ کلیه بوده است. با پیشرفت علم پزشکی، درمان‌های پیشرفته‌تری برای این بیماری کشف شده که سنگ کلیه را جزو بیماری‌های ساده دنیا کرده است اما هنوز هم درد سنگ کلیه اگر نگوییم طاقت‌فرسا‌ترین، دست کم یکی از وحشتناک‌ترین دردهایی است که تاکنون بدن انسان تحمل کرده است.
دکتر سیدکاظم فروتن، جراح و متخصص کلیه و مجاری ادرار درباره این بیماری می‌گوید: سنگ کلیه می‌تواند بدون علامت باشد تا زمانی که کلیه‌ها را از کار بیندازد، یعنی ممکن است کلیه سنگ بسازد، علائم هم ندهد و کسی هم متوجه نشود و در نهایت یک روز کلیه را نارسا کند.اما یکی از مهم‌ترین علائم سنگ کلیه درد است که معمولا شب‌ها شروع می‌شود و فرد را از خواب بیدار می‌کند.
این درد شدید و غیر قابل تحمل است و خانم‌هایی که تجربه زایمان داشته‌اند و سنگ کلیه هم دارند می‌گویند درد زایمان قابل مقایسه با درد سنگ کلیه نیست. یکی دیگر از علائم سنگ کلیه تغییر رنگ ادرار به صورت خونی یا رنگ چای شدن است، بعضی از بیماران سنگ کلیه با علامت عفونت مراجعه می‌کنند. در این موارد سنگ کلیه جزو اورژانس‌های پزشکی است و باید فورا هم به آن رسیدگی کرد».
به گفته او تشخیص سنگ کلیه در کسانی که تاکنون سنگ کلیه نداشته‌اند، هیچ علامتی هم ندارند مشکل است، از طرفی نمی‌توان به همه افراد جامعه توصیه کرد، که بروند و سونوگرافی و رادیولوژی بشوند ولی توصیه می‌ شود کسانی که در فامیل درجه یکشان سابقه سنگ کلیه وجود دارد، هر سال یا هر دو سال یک بار برای این بررسی‌ها به پزشک مراجعه کنند.
علت این بیماری بالا رفتن غلظت موادی مثل کلیسم در ادرار است که در نهایت به حالت فوق‌ اشباع در می‌آیند و به کریستال تبدیل شده و رسوب می‌کنند.
اما این که چرا کلیه بعضی افراد سنگ‌ساز است سوالی است که هنوز جواب مشخصی برای آن پیدا نشده است، فقط در برخی موارد زمینه‌های ارثی برای تشکیل سنگ مشاهده شده است.
دکتر فروتن به کسانی که سنگ کلیه دارند یا زمینه خانوادگی کلیه سنگ‌ساز دارند توصیه می‌کند که از مصرف نمک پرهیز کنند چون نمک عاملی است که به ساخته شدن سنگ‌های کلسیمی کمک می‌کند.
برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که غذاهای پر چاشنی مثل کاری و فلفل نیز خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. این امر از طریق مشاهده آداب غذایی فیجی قابل اثبات است.
افراد این منطقه معمولا از خوراک‌های بی‌طعم و شیرین استفاده می‌کنند و بیماری سنگ کلیه به ندرت در آنها دیده می‌شود. در حالی که مردم هندوستان که از غذاهای تند و کاری‌دار استفاده می‌کنند معمولا از سنگ کلیه رنج می‌برند. نوشیدن آب زیاد هم یکی از عوامل پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه است.تا پیش از سال ۱۹۸۰ برای برداشتن سنگ کلیه از عمل‌های جراحی ماژور استفاده می‌شد اما امروز درمان از طریق اشعه‌های مافوق صوت انجام می‌شود.

سارا هاشمی نیک

منبع : روزنامه تهران امروز