مدارس و آموزش مهارتهای زندگی

از زمانی كه برای اولین بار، ایده راه‌اندازی مدارس هوشمند در ذهن اصلاحگران نظام آموزش و پرورش خطور كرد و كامپیوتر، جایگزین تخته سیاه شد و CD جای دفتر مشق نشست، تلاش شد آموزش، جنبه انسانی تری پیدا كند، نیازهای متنوع دانش آموزان در نظر گرفته شود، آموزش در جهت پاسخگویی به این نیازها بنا شود و دانش آموز در آموزش، مشاركت داشته باشد. امروزه، دیگر از مكتب خانه خبری نیست. دانش آموزان نیمكت نشین شده اند و اگر چه در بسیاری مدارس، هنوز معلم گوینده و شاگرد شنونده است ولی با ایده راه اندازی مدارس هوشمند و پیشرو، قرار بر این است كه ضمن آموزش علوم تجربی مفاهیم ریاضی، زبان و علوم اجتماعی، كوشش جهت داری نیز برای ارتقای مهارت های زندگی دانش آموزان به عمل آید و به طور كلی مهارت های لازم برای داشتن یك زندگی موفقیت آمیز، با در نظر گرفتن تحولات اجتماعی، به دانش آموزان آموخته شود. مدرسه پیشرو، براساس این تعابیر، مدرسه ای است كه قادر است كاركرد خود را با توجه به نیازهای روز جامعه و كودكان تغییر دهد و ارزیابی كند. در این مدرسه، دانش آموز شریك معلم در آموزش و پرورش حرفه ای اوست. ویژگی و شاخصه مهم این مدارس، توجه به تمام ابعاد وجودی و شخصیتی دانش آموز در مدرسه و وظیفه مدارس پیشرو و هوشمند آن است كه مهارت های زندگی را به دانش آموز بیاموزد و فرصت تمرین آنها را نیز در كلاس و مدرسه به وجود آورد.
مدرسه هوشمند، نتیجه توسعه یافتگی
اصلاحگران نظام معمول آموزش و پرورش مدعی هستند در مدارس پیشرو و هوشمند، مسائلی از قبیل افت تحصیلی، ترك تحصیل، گریز و بیزاری از مدرسه در بین دانش آموزان كمتر به چشم می آید. زیرا حضور در مدرسه برای دانش آموزان شوق انگیز است و در آن با حوصله به عمق مطلب آموزشی پی می برند، آن را می فهمند، تجربه و با زندگی خود مرتبط می كنند. به علاوه مهارت هایی را كه در زندگی به آنها نیاز دارند، یاد می گیرند. از این رو با ذوق و شوق به مدرسه می آیند و با اكراه، مدرسه را ترك می كنند. دكتر داور شیخاوندی، جامعه شناس و نایب رئیس انجمن جامعه شناسی آموزش و پرورش، درباره مدارس هوشمند و پیشرو می گوید: مدارس پیشرو و هوشمند، پدیده ای نیست كه ناگهان به وجود آمده باشد. شكل گیری چنین مدارسی از یك سو، نتیجه توسعه یافتگی است و از سوی دیگر نیز یكی از ابزارهای مؤ ثر در فرآیند توسعه است، چرا كه در این مدارس، دانش آموزان برای ایفای نقش های مورد انتظار در فرآیند توسعه، آماده می شوند. این مدارس همگام با تحولات اجتماعی، به ایجاد تغییر در ساختار و نحوه رهبری خود مبادرت می كنند. وی معتقد است: مدرسه مطلوب، مدرسه ای است كه افرادی تربیت كند كه هم سنت درست و اصولی جامعه خود را فراگرفته و باور دارند و هم از قابلیت درك تحولات اجتماعی در سطح جهان برخوردارند.با این حال براساس تعریفی كه از مدارس هوشمند موجود است، این مدارس جهت ایجاد محیط یاددهی، یادگیری و بهبود نظام مدیریتی مدرسه و تربیت دانش آموزان پژوهنده طراحی شده است. در سیستم مدارس هوشمند، آموزش منحصر به معلم نیست، بلكه محیط یاددهی و یادگیری، كاملاً تعاملی است و دانش آموزان نقش اساسی در آموختن مباحث علمی دارند. در این مدارس، استفاده از ابزارهای الكترونیكی، موجب تفهیم بهتر مطالب درسی و صرفه جویی در وقت می شوند و دانش آموزان این فرصت را دارند كه توانایی ها و قابلیت های خود را آشكار كنند و به تولید محتوا بپردازند. دكتر محمدصادق فربد، جامعه شناس نیز در این باره می گوید: اگرچه طرح ایجاد و گسترش مدارس هوشمند و پیشرو در جامعه، طرحی مدرن است ولی نتیجه بخشی این قبیل طرح های مدرن، روش اجرایی و مدیریتی مدرن می طلبد، در غیر این صورت، نوعی سرخوردگی مدیریتی ایجاد می شود. وی با اشاره به اینكه استفاده از روش آزمون و خطا در نظام آموزشی كشور، خطایی بیش نیست، می گوید: با نگاهی به اهداف عمده نظام آموزش و پرورش، به روشنی درك می شود كه رشد همه جانبه دانش آموزان و ارتقای توانایی ها و قابلیت های فردی آنها از طریق بحث های نظری و ارتباطات یك طرفه، محقق نمی شود، بلكه باید زمینه ای فراهم شود تا دانش آموزان بتوانند به راحتی مهارت های نظری را كه فراگرفته اند، در محیط اطراف خود به كار بگیرند.برنامه ریزی برای عملیاتی كردن مهارت های نظری كه به دانش آموزان در طول دوران تحصیل یاد داده می شود، راه به سوی كاركردهای عمده مدارس هوشمند می برد. آنجا كه تمام دانش آموزان می توانند موفقیت را تجربه كنند.
كاركردهای عمده مدارس هوشمند
تاكید بر مهارت های فكر كردن، تدریس ارزش ها، فراهم كردن محیط یاددهی و یادگیری تعاملی، فراهم كردن انواع شیوه های آموزشی برای استعدادهای مختلف، آگاهی دادن به اولیاء در مورد آنچه در مدرسه واقع شده است و فراهم كردن فرصت های همكاری افراد جامعه با مدرسه، از جمله راهبردها و خط مشی های مدارس هوشمند به شمار می رود. در مدارس هوشمند، نقش مدیر، معلم، دانش آموز و والدین تغییر خواهد كرد و با توانایی ها و دانش خود، نقش موثری در مدرسه خواهند داشت. دكتر فربد، جامعه شناس معتقد است: ارتقای مهارت ها، توانایی ها و قابلیت های فردی دانش آموزان از طریق تحكم و فرمانبرداری امكان پذیر نیست، بلكه تنها از طریق ارتباط تعاملی است كه مهارت ها تقویت می شود. روی دیگر ارتباطات تعاملی میان معلمان و دانش آموزان در محتوا و برنامه كتب درسی نمایان می شود. در مدارس هوشمند، تمام دانش آموزان، مفاهیم آموزش را درك می كنند تا مقصود از آموزش خود را بدانند. از وظایف و مسئولیت های خود در جامعه آگاه می شوند. برنامه درسی در دانش آموزان، مهارت و نگرش نقادانه و خلاقیت مثبت ایجاد می كند. به دانش آموزان كمك می شود كه روابط بین موضوعات مختلف را درك كنند. این جامعه شناس ضمن تا كید بر اینكه محتوای كتب درسی باید براساس نیازها، اطلاعات و مهارت های جامعه طبقه بندی شود، می گوید: برنامه های درسی موجود باید بازنگری و به روز شوند، به دانش آموزان نیز اجازه داده شود تا از برنامه درسی خود، فراتر گام بردارند. برای دستیابی به این اهداف باید پژوهش شود و سپس براساس یافته های پژوهش، دست به تغییر زد.
مدارس هوشمند و دانش آموز محوری
آنچه بیش از همه، در سرلوحه تاریخچه كوتاه مدارس پیشرو و هوشمند در كشور می درخشد، شاخص دانش آموز محوری است. سازمان آموزش و پرورش شهر تهران در سال تحصیلی ۸۴-۸۳، اقدام به راه اندازی آزمایشی مدارس هوشمند در چهار دبیرستان منتخب مناطق تهران كرد. روش تدریس در این مدارس، دانش آموز محوری است. دكتر شیخاوندی، نایب رئیس انجمن جامعه شناسی آموزش و پرورش با اشاره به اصول حاكم بر روش تدریس در مدارس هوشمند می گوید: فراهم كردن تركیبی از روش های یادگیری برای اطمینان از رشد همه جانبه استعدادها و قابلیت های دانش آموز، دانش آموز محوری، فراهم كردن انواع روش های آموزشی برای ارتقای یادگیری و هدایت كلاس با روش هاس مختلف یاددهی - یادگیری، از جمله اصول حاكم بر روش تدریس در این مدارس است. براساس اهداف مورد نظر سازمان آموزش و پرورش شهر تهران از راه اندازی آزمایشی مدارس هوشمند، در این مدارس، نقش دانش آموز بسیار هوشمند مهم است به صورتی كه در تعیین اهداف آموزشی، دانش آموز با راهنمایی معلم خود اهداف را شكل می دهد، در تعیین وظایف آموزشی به پیشنهاد معلم، وظایف توسط دانش آموز تعیین می شود و در انتخاب منابع، دانش آموز، منابع را خود در نظر می گیرد و از معلم در مورد آنها نظر می خواهد.دكتر شیخاوندی، نقش معلمان را در مدارس هوشمند در جایگاه هدایتگر منكر نمی شود. وی می گوید:در مدارس هوشمند، به رغم كاركردهای خاصی كه برای دستیابی به اهداف آموزشی تعریف شده است، در اختیار قرار دادن منابع و تشویق دانش آموزان و امر هدایت آموزش در مدرسه، همچنان برعهده معلمان است و دانش آموز، یادگیری را خواهد آموخت. ازاین رو، مهارت ها و آموزش دقیق و كارآمد معلمان عاملی مهم و نیازی اساسی در مدرسه هوشمند است. در مقابل نقش هدایتگر معلمان در مدارس هوشمند، والدین دانش آموزان نیز نقش اساسی در دست یابی به اهداف مدرسه و رشد متوازن و كلی دانش آموزان ایفا می كنند. افزایش مشاركت والدین در فرایندهای آموزشی این مدرسه، از اولویت های مهم است. والدین می توانند به عنوان منابع آموزشی تلقی شوند. آموزش و پرورش نیز موظف است محتوای متناسب با اهداف و سیاست های آموزشی كل كشور را تهیه كند. ایجاد استانداردهای لازم در این زمینه از اصولی ترین راهبردها است تا با ارایه این استانداردها بتوان محتواهای تولید شده در بخش خصوصی و دولتی را محك زد و از آن در مدرسه هوشمند استفاده كرد.
ناهید حسینی