ابوالمعالی عبدالملک بن عبدالله بن یوسف امام‌الحرمین جوینی

جنسیت: مرد
تولد و وفات: (۴۱۹ -۴۷۸) قمری
محل تولد: جوین نیشابور
شهرت علمی و فرهنگی: متکلم ، اصولی و فقیه شافعی اشعری
ملقب به ضیاء‌الدین و مشهور به امام‌الحرمین. پدرش رکن‌الاسلام ابومحمد جوینی و عمویش علی‌بن یوسف هر دو از علما فقهای بزرگ عصر خود بودند. در کودکی در محضر پدرش یادگیری فقه را آغاز مرد تا آنجا که تمامی تألیفات او را بازبینی کرد و بر تحقیقات پدرش افزود. چون پدرش درگذشت در بیست سالگی بر کرسی تدریس نشست. او از استاد ابوالقاسم اسکافی اسفراینی در مدرسهٔ بیهقی علم اصول را آموخت و از ابونعیم اصفهانی کسب فیض نمود و اجازه دریافت کرد. بر اثر تعصبات و
دشمنی‌هائی که به تحریک عبدالملک کندری بر ضد شیعه و اشاعره
می‌شد ، به بغداد رفت و در آنجا با علماء برگ ملاقات کرد. وی سپس به حجاز رفت و نزدیک چهل سال در مکه و مدینه مجاورت گزید و تمامی مسائل فقه را موافق هرکدام از مذاهب اربعه که سؤال می‌کردند فتوی می‌داد و پاسخ می‌نوشت ، به همین جهت به امام‌الحرمین مشهور شد. در اوایل سلطنت آلب ارسلان سلجوقی به نیشابور بازگشت. خواجه
نظام‌الملک مدرسهٔ نظامیه را در آن شهر برای وی بنا نهاد و ریاست عالیه و علمیه را در اختیار وی قرار داد و تا سی‌سال ، در کمال استقلال ، تمامی امور مذهبی را بر عهده داشت. وی تا پایان عمر در نظامیهٔ نیشابور به تدریس پرداخت. اکابر فضلای آن دیار در درسش حاضر می‌شدند و هر روزه متجاوز از سیصد فقیه در برابرش می‌نشستند. مجموع شاگردان وی را چهارصدتن نوشته‌اند که از آن میان می‌توان از ابوحامد غزالی ،
شمس‌الاسلام عمادالدین کیای هراسی ، ابوالمظفر ابیوردی ، ابوالقاسم حکمی ، ابوالقاسم انصاری ، ابوالمظفر خوافی ، زاهر شحامی ، احمدبن سهل مسجدی ، ابوعبدالله فراوی ، نام برد. چون بیمار شد او را به ده زادگاهش بشتنقان که از اعتدال هوا برخوردار بود منتقل کردند وی در همان‌جا درگذشت. جنازه‌اش را به نیشابور آوردند و در همان‌جا در جوار مزار تلاجرد دفن کردند. به گفتهٔ ابن خلکان چند سال بعد پیکرش را به کربلا انتقال دادند. شاگردانش در مرگ او قلم و دوات را شکستند و یک‌سال در سوگش نشستند. باخزری می‌گوید: امام‌الحرمین در فقه همچون شافعی ، در ادبیات همچون اصمعی ، در وعظ همچون حسن بصری بود. برخی از آثار وی: "ارشاد" در اصول دین؛ "الاسالیب فی الخلاف‌الغیابی"؛ "البرهان" ، در اصول فقه؛ "تلخیص‌التقریب"؛ "الشامل" ، در اصول دین ، بر اساس مذهب اشاعره؛ "نهایهٔ‌المطلب فی درایهٔ‌المذهب" ، در فقه شافعی ، ۱۲ مجلد؛ "غیاث‌المم" ، در امامت؛ "غُنیهٔ‌المسترشدین" ، در خلاف؛ "مغیث‌الخلق فی اختیار الاحق" ، در اصول ، "الورقات" ، در اصول فقه؛ "العقیدهٔ‌النظامیهٔ" یا "الرسالهٔ‌النظامیهٔ".

منبع : مطالب ارسالی