تغذیه در بیماری تیروئید

● تغذیه درکم کاری تیروئید
▪ علایم کم کاری تیروئید
در کم کاری تیروئید، سطح ترشح هورمون های تنظیم کننده ی سوخت و ساز ( متابولیسم ) بدن یا به عبارت دیگر، میزان مصرف چربی ها، پروتئین ها و کربوهیدرات ها، ۱۵-۴۰ درصد کاهش می یابد؛ بنابراین برخی علایم بیماری دقیقاً، برعکس علایم ناشی از پرکاری تیروئید است. شایع ترین این علایم عبارت اند از:
ـ کاهش ضربان قلب
ـ خستگی
ـ خواب آلودگی مفرط
ـ افت هوشیاری
ـ اختلال حواس
ـ کاهش حافظه
ـ افزایش وزن بدن بدون افزایش مصرف غذا
ـ یبوست
ـ خشن شدن صدا
ـ افتادگی پلک ها
ـ پف آلود شدن صورت
ـ عدم تحمل سرما
ـ خشک و ضخیم شدن پوست و مو
ـ سردرد
ـ اختلال شدید د رعادات ماهیانه.
▪ درمان
عمده ترین اقدام درمانی ، هورمون درمانی است. علی رغم این که بسیاری ازعلایم ، بعد از چند ماه درمان دارویی برطرف می شوند اما مبتلایان به این بیماری باید تمام عمر تحت نظر پزشک متخصص باشند. حمایت تغذیه ای این بیماران، به ویژه از نظر مواد مغذی که برای ساخته شدن هورمون تیروئید لازم است، همراه با درمان دارویی، بسیار اهمیت دارد.
▪ رژیم غذایی در کم کاری تیروئید:
۱) برخلاف مبتلایان به پرکاری تیروئید، این بیماران باید از مصرف زیاد مواد غذایی گواتروژن پرهیز کنند و سبزی جات را به صورت پخته مصرف نمایند. مواد غذایی گواتروژن شامل انواع کلم، شلغم، روغن گلزا ( کانولا ) ، بادام زمینی، ارزن و سویا است.
۲) سویا می تواند مانع جذب کافی داروهای تیروئید شود. بنابراین باید در مصرف آن احتیاط گردد.
۳) توجه داشته باشید که از نمک در پایان پخت غذا استفاده کنید، زیرا در غیر این صورت ید موجود در نمک هنگام برداشتن درب ظرف غذا، همراه با بخار خارج می شود. در این صورت شما میزان ید کمتری از آن چه که انتظار می رود دریافت خواهید کرد. در ضمن نمک یددار را نباید در شیشه های شفاف و در معرض نور نگهداری کرد.
۴) توجه کنید که زیاده روی در مصرف ید باعث کم کاری تیروئید خواهد شد.
۵) تنظیم کالری دریافتی برای جلوگیری از افزایش وزن ضروری است. برای این منظور مشاوره با کارشناس تغذیه، همراه با استفاده از درمان دارویی توصیه می شود.
۶) اطمینان نسبت به تأمین مقادیرکافی ویتامین های C، A، E و ویتامین های گروه B به ویژه B۲ ،B۳ ، B۶ که برای تولید هورمون تیروئید ضروری هستند لازم است. لذا مصرف منظم مواد غذایی زیر در برنامه ی غذایی روزانه توصیه می شود:
الف) منابع مناسب ویتامین C:
ـ توت فرنگی
ـ آناناس
ـ هندوانه
ـ موز
ـ سیب زمینی
ـ هلو.
ب) منابع مناسب ویتامین A:
ـ جگر
ـ تخم مرغ
ـ ماهی های روغنی
ـ سبزی های سبز رنگ ( به جز گیاهان خانواده ای کلم )
ـ سبزی ها و میوه های زرد و نارنجی رنگ.
هر چه این میوه ها و سبزی ها پررنگ تر باشند غلظت ویتامین در آنها بیشتر است.
ج) منابع مناسب ویتامین E:
ـ روغن های گیاهی
ـ مغز دانه ها ( به جز بادام زمینی )
ـ غلات.
د) منابع مناسب ویتامین B:
ـ غلات سبوس دار
ـ گوشت گاو
ـ گوشت ماکیان
ـ ماهی.
ه) استفاده از منابع مناسب غنی از روی، نظیر
ـ غذاهای دریایی
ـ گوشت قرمز
ـ گوشت ماکیان
ـ غلات سبوس دار.
و) استفاده از مکمل مولتی ویتامین و املاح در کنار منابع غذایی بالا.
ز) مصرف منظم منابع غنی از فیبر، نظیر سبزی ها، میوه هایی مانند انجیر، آلو، سیب، مرکبات، همچنین حبوبات و غلات سبوس دار، برای برطرف شدن یبوست.
۷) نوشیدن آب به مقدارکافی (حداقل ۷ لیوان) بسیار ضروری است.
۸) پرهیز از مصرف قند های ساده مانند قند و شکر، شیرینی جات و ...
۹) پرهیز از مصرف زیاد نوشیدنی های کافئین دار، میانه روی در مصرف فرآورده های شیری و گندم.
۱۰) استفاده از منابع غنی از آهن مانند جگر، گوشت قرمز و غلات غنی شده با آهن، به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از فقر آهن نیز می باشند.
۱۱) استفاده از منابع غنی B۱۲ مانند جگر گاو، جگر مرغ، گوشت گاو، ماهی قزل آلا به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از کمبود این ویتامین هستند. عدم توجه به کم خونی با هر منشائی که باشد، در تشدید ضعف و خستگی و بسیاری از علایم دیگر مؤثر خواهد بود.
۱۲) استفاده از اسیدهای چرب ضروری به ویژه مکمل امگا – ۳ که منبع غنی آن ماهی های روغنی آب های سرد هستند، می تواند در تخفیف برخی علایم مفید باشد. کمبود اسیدهای چرب ضروری می تواند باعث بر هم خوردن تعادل در عملکرد غده ی تیروئید شود.
با توجه به آن چه که ذکر شد، اصلاح رژیم غذایی با توجه به نوع بیماری تیروئید بسیار مهم است.در ضمن باید در نظر داشته باشید که در پرکاری و کم کاری تیروئید، رژیم غذایی هرگز نمی توان جایگزین درمان دارویی باشد؛ بلکه باید به عنوان یک اقدام تکمیلی بسیار مفید همراه با درمان دراویی در طول زندگی مورد توجه قرار گیرد.
● تغذیه در پرکاری تیروئید
غده ی تیروئید، غده ی پروانه ای شکل کوچکی است که در جلوی گردن قرا ر دارد. این غده علیرغم کوچکی اندازه اش، نقش بسیار عمده و حیاتی در سلامت کل بدن دارد. غده تیروئید مسوول تولید و ترشح هورمون هایی به نام های تیروکسین و تری یدوتیرونین است، که میزان سوخت و ساز بدن یا سرعت مصرف انرژی و سرعت رشد و بلوغ را تنظیم می کنند. به طور کلی ترشح منظم این هورمون ها بسیاری از اعمال و ساختار بدن را از میزان ضربان قلب گرفته تا ساختار پوست، تحت تأثیر قرار می دهد. به علاوه هورمون کلسیتونین که در سوخت وسازکلسیم و فسفر شرکت می کند، از این غده ترشح می شود. عملکرد طبیعی غده ی تیروئید به عوامل متعددی از جمله عملکرد صحیح هیپوتالاموس، غده هیپوفیز، دریافت کافی ید و تبدیل هورمون تیروکسین به تری یدو تیرونین بستگی دارد . هنگامی که هر یک ا ز عوامل فوق به هر دلیلی، از تعادل خارج شوند، فرد، متبلا به پرکاری یا کم کاری تیروئید خواهد شد. اختلال در میزان تولید و ترشح هورمون های تیروئید از شایع ترین بیماری های مربوط به غده ی تیروئید است.
پرکاری تیروئید در بین زنان شایع تر از مردان (۴ به ۱) است و بیش تر در سنین ۴۰-۲۰ سالگی بروز می کند.
▪ پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم)
شایع ترین علت این عارضه (۸۵ درصد موارد) بیماری گریو است، که ناشی از تحریک بیش از حد غده ی تیروئید توسط سیستم ایمنی است. مصرف بیش از اندازه ی هورمون تیروئید یا داروهای حاوی هورمون تیروئید، فعالیت بیش از حد ندول های غده ی تیروئید و همچنین التهاب تیروئید که باعث ذخیره شدن و ترشح مقدار زیادی هورمون در خون می شود از سایر عوامل ابتلا به پرکاری تیروئید هستند. پرکاری تیروئید در بین زنان شایع تر از مردان (۴ به ۱) است و بیش تر در سنین ۴۰-۲۰ سالگی بروز می کند. افزایش ترشح هورمون های تیروئید می تواند سطح متابولیک بدن را ۱۰۰-۶۰ برابر افزایش دهد. این امر باعث بروز دامنه ی وسیعی از علائم زیر می شود.
▪ علایم پرکاری تیروئید
ـ کاهش وزن سریع ( علی رغم افزایش اشتها و حتی مصرف زیاد غذا)
ـ بی حوصلگی
ـ تحریک پذیری شدید
ـ کاهش تمرکز
ـ ایجاد حالات و تنش های عصبی
ـ اضطراب و نگرانی
ـ اختلال خواب
ـ افزایش ضربان قلب و تپش قلب به دنبال انجام کارهای معمول
ـ افزایش فشار خون
ـ تعریق بیش از حد
ـ ضعف عضلانی
ـ لرزش و تنشهای غیرارادی،( خصوصاً در دستان و انگشتان)
ـ مشکلات بینایی و بیرون زدگی غیر طبیعی کره ی چشم یا اگزوفتالمی
ـ گواتر یا بزرگ شدن غده ی تیروئید
ـ افزایش حساسیت و تحریک پذیری نسبت به گرما
ـ تغییر حرکات طبیعی روده ی بزرگ ( اسهال و یبوست)
ـ ریزش مو.
▪ درمان
این بیمار به محض تشخیص، باید تحت درمان قرار گیرد. معمولاً از ید رادیواکتیو، داروهای ضد تیروئید و در برخی موارد ازروش های جراحی برای برداشتن بخشی از غده، استفاده می شود. در هر یک از این روش های درمانی، تغییر شیوه ی زندگی، تغییر و اصلاح رژیم غذایی و تطابق فعالیت می توانند نقش بسیار مهمی در جهت بهبودی بیمار داشته باشد.
▪ رژیم غذایی در پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم)
۱) از آنجا که میزان انرژی مورد نیاز در این شرایط ۶۰-۵۰ درصد درصد افزایش می یابد، بیماران باید از رژیم پرکالری (حدود ۴۰ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) استفاده نمایند. بهتر است بیماران تعداد وعده های غذایی را افزایش دهند و در مقابل، از حجم هر وعده مقداری کم کنند.
۲) دریافت پروتئین نیز باید بین ۷۵/۱ – ۱ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن افزایش یابد. گنجاندن تخم مرغ، گوشت قرمز، گوشت ماکیان و ترکیب غلات و حبوبات در رژیم غذایی برای تأمین نیاز پروتئینی توصیه می شود. در صورت تخلیه ی ذخایر پروتئینی بدن، استفاده از مکمل های پروتئینی به ویژه قبل و بعد از عمل جراحی زیر نظر متخصص تغذیه، می تواند مفید باشد.
۳) با توجه به افزایش نیاز به ویتامین ها، استفاده از مکمل ویتامین C، ویتامین B کمپلکس خصوصاً ویتامین های B۱، B۲، وB۱۲ همراه رژیم غذایی بسیار مفید می باشد. به طور کلی استفاده از مولتی ویتامین و مولتی مینرال توصیه می شود. منابع غذایی ویتامین های فوق که باید در رژیم غذایی این بیماران گنجانده شوند عبارت اند از:
ـ انبه
ـ مرکبات
ـ کیوی
ـ شیر و فرآورده های آن
ـ سبزیجات سبز رنگ
ـ جوانه ی حبوبات
ـ ماهی.
به نظر می آید مقادیر زیاد ویتامین A باعث مهار عملکرد غده ی تیروئید و بهبود علایم بیماری گریو می شوند. مکمل ویتامین C نیز برای بهبود علایم و شرایط متابولیکی مفید است. لازم است بدانید دریافت غیرضروری ویتامین ها در بدن مانند دارو، اثر خواهند کرد و می توانند اثرات جانبی متعددی بر سلامت شما داشته باشند.
۴) از مصرف زیاد ید پرهیز شود. لازم به ذکر است از آن جا که بعضی از مکمل های ویتامینی و مواد معدنی، دارای مقادیری ید نیز هستند، مبتلایان به پرکاری تیروئید، باید از مصرف این قبیل مکمل ها و هرگونه مکمل ید پرهیز کنند. در ضمن از مصرف برخی غذاهای دریایی، علف ها و جلبک های دریایی هم که غنی از ید هستند، باید اجتناب نمایند.
۵) مصرف کلیه ی غذاها و نوشیدنی های تحریک کننده مانند شکلات، نوشیدنی های کافئین دار( مانند چای، قهوه، کولا) و همچنین کشیدن سیگار باید در این بیماران محدود شود.
۶) از گواتروژن های طبیعی استفاده شود. منظور از گواتروژن ها ترکیباتی هستند که باعث کاهش عملکرد غده ی تیروئید می شوند. بنابراین استفاده از آنها به هنگام پرکاری تیروئید موثر خواهد بود. منابع عمده ی گواتروژن ها عبارت اند از: سبزیجات خانواده ی کلم ،(از قبیل کلم، گل کلم، کلم قمری، کلم بروکلی و بروکسل) اسفناج، شلغم، گلابی، هلو، همچنین بادام زمینی و سویا. جالب است بدانید ترکیبات گواتروژن به دنبال حرات از بین می روند.
نسبت به دریافت توام گواتروژن های طبیعی با داروهای ضد تیروئید باید کاملاً احتیاط نمود، زیرا این ترکیبات می توانند باعث افزایش عوارض جانبی داروها شوند. البته همان طور که اشاره شد پخت مواد غذایی فوق می تواند این اثرات را کاهش دهد. سایر سبزیجات مفید در هیپرتیروئیدیسم عبارت اند از:
ـ هویج
ـ کرفس
ـ فلفل سبز
ـ جعفری
ـ تره آبی
ـ زردآلو
ـ سیب
ـ زغال اخته
ـ گریپ فورت
ـ آناناس.
با توجه به این که سوخت و ساز کلسیم در مبتلایان به بیماری گریو تغییر می کند این افراد بیشتر در معرض پوکی استخوان (استئوپروز) قرار دارند. بنابراین مصرف مکمل کلسیم زیر نظر متخصص می تواند مفید باشد.
در شرایطی که فرد مشکل کلیوی یا قلبی خاصی نداشته باشد، مصرف روزانه ی ۴-۳ لیتر آب در روز توصیه می شود. در بعضی از بیماران مبتلا به اگزوفتالمی نیز شاید مجبور به محدود کردن مقدار مایعات و نمک دریافتی باشیم.

منبع : انجمن درمانگران ایران