تغذیه در بیماری‌های روماتیسمی

● سندرم شوگرن (Sjogren’s Syndrome)
«سندرم شوگرن» دومین اختلال خود ایمنی روماتیسمی شایع، پس از آرتریت روماتوئید بوده و عوامل ژنتیکی، ‌ایمنی شناختی و هورمونی متعددی در بروز آن نقش دارند. «سندرم شوگرن»، یک بیماری مزمن التهابی است که با تخریب بافتی چند غده‌ای مشخص شده و به التهاب قرنیه و ملتحمه چشم، کاهش تولید اشک و بزاق، خشکی چشم (گزروزیس) و نرمی قرنیه (گزروفتالمی) منجر می‌شود. در ضمن نیمی از بیماران مبتلا به سندرم شوگرن، به آرتریت روماتوئید نیز مبتلا هستند.
از آنجا که فقدان اشتها ، کاهش وزن، خستگی، مشکل در جویدن و بلعیدن، پوسیدگی دندان و کم‌خونی از عوارض سندرم شوگرن می‌باشد، هدف کنترل غذایی در مبتلایان عبارت از رهاسازی فرد از علائم و ناراحتی‌های ناشی از غذا خوردن است.
در ضمن کنترل خشکی‌ دهان (گزروستومی) باید شامل روش‌هایی برای کاهش خطر پوسیدگی دندان باشد و به‌همین منظور شستن با آب، مسواک زدن، یا استفاده از فلوراید موضعی به‌طور مکرر توصیه‌ می‌شود. از آنجایی که عمل بلع یک مشکل محسوب می‌شود، غذاهای مناسب که به راحتی قابل بلع باشند، مفید هستند. غذاها باید مرطوب باشند و از افزایش حرارت غذاها باید خودداری شود. مصرف قطرات لیموی شیرین شده ممکن است جریان بزاق را تحریک کند. بزاق مصنوعی یا فرآورده‌هایی مانند گلیسیرین لیمویی نیز ممکن است توصیه شوند.
احتمال کمبود آهن و ویتامین از جمله کمبود ویتامین‌های B۱۲ و فولات وجود دارد و لازم است مبتلایان با یک رژیم خوب و متعادل شده درمان شوند.
● اسکلرودرمی (Scleroderma)
اسکلرودرمی، یک اسکلروز (سفت و سخت شدن بافت) پیش رونده و سیستمیک است که با رسوب بافت همبند فیبروزه در پوست و ارگان های احشایی از قبیل سیستم معدی- روده‌ای مشخص می شود. احتمال ابتلا در خانم‌ها ۴ برابر بیش از آقایان است.
احتمال زنده ماندن، پنج سال بعد از ابتلا به این بیماری ۸۵- ۸۰ درصد می ‌باشد. یکی از تظاهرات اسکلرودرمی پدیده ی رینود (ایسکمی یا سرمای انتهاهای کوچک بدن، مانند انگشتان) است که باعث ایجاد مشکلاتی در تهیه و مصرف غذا می شود. سندرم شوگرن نیز اغلب وجود دارد. علائم معدی- روده‌ای شامل سوزش سر معده، تهوع و استفراغ، اشکال در بلع، اسهال، یبوست و عدم کنترل دفع می ‌باشد. ممکن است کاهش وزن، اختلال عملکرد کلیوی و اختلالات متعدد در ارگان‌های بدنی حاصل شود.
▪ درمان تغذیه‌ای
در این بیماران، اختلال در بلع (دیسفاژی) نشانه ی نیاز به مداخله ی تغذیه ‌ای می‌ باشد. سوء جذب لاکتوز، ویتامین‌ها، اسیدهای چرب و مواد معدنی می ‌تواند باعث مشکلات تغذیه ‌ای بیشتری شود.
مکمل درمانی ممکن است مورد نیاز باشد، بنابراین مکمل‌های پر انرژی و پر پروتئین یا تغذیه وریدی می‌ توانند در اصلاح یا پیشگیری از کاهش وزن (که تظاهرات شایعی هستند)، موثر باشند. حمایت‌های تغذیه ‌ای وریدی یا غیر وریدی اغلب در موارد مشکل‌دار نظیر اسهال مزمن پایدار، لازم هستند.
● لوپوس اریتماتوز سیستمیک (Systemic Lupus Erythematosis)
لوپوس اریتماتوزسیستمیک یک اختلال مزمن، التهابی، با واسطه ی ایمنی و چند سیستمی بافت همبند است که اغلب زنان(به ویژه در سنین باروری) را درگیر می‌ سازد و پوست، مفاصل، کلیه‌ها و غشاهای سروزی را مبتلا می ‌کند. علت بیماری هنوز روشن نیست. به نظر می ‌رسد استعداد ژنتیکی، وجود‌ آنتی بادی‌هایی که ضد DNA کار می ‌کنند و عوامل محیطی مانند عفونت‌های ویروسی، در پیدایش آن دخالت داشته باشند. حدود ۲۵درصد مبتلایان به لوپوس اریتماتوز، به سندرم شوگرن نیز مبتلا می ‌شوند.
▪ درمان تغذیه‌ای
در حال حاضر هیچ راهنمای عملی غذایی خاص برای درمان این بیماران وجود ندارد. البته لازم است که رژیم بر اساس نیاز فرد تنظیم شود. الویت‌ها شامل برخورد با عوارض بیماری و اثرات داروها بر عملکرد ارگان‌ها و متابولیسم غذایی است.
نیازهای پروتئینی، به علت اختلال عملکرد کلیوی در اثر بیماری و عوارض جانبی استروئید‌ها تغییر می کند. به ‌همین دلیل دریافت سدیم و مایعات به ‌طور معمول محدود می ‌شود. اگر چه رژیم محدود از چربی‌های اشباع پیشنهاد شده است، مطالعات بیشتری برای اثبات کارآیی آن ضروری می‌ باشد.
کارآیی تغییرات رژیمی به‌ طور وسیعی در مدل‌های حیوانی لوپوس مطالعه شده است. نیازهای انرژی باید بر اساس وزن خشک افراد تنظیم شود. هدف از تعیین نیازهای انرژی باید تامین و حفظ وزن معمول بدن باشد.
ممکن است محدودیت کالری، پروتئین و مخصوصاً محدودیت چربی باعث کاهش قابل ملاحظه ‌ای در رسوب کمپلکس‌های ایمنی در کلیه و کاهش پروتئین اوری(وجود پروتئین در ادرار) شده و به این ترتیب به طول عمر افراد بیفزاید. اضافه کردن اسیدهای چرب (غیر اشباع) مورد مطالعه، باعث محافظت از کلیه‌ها شده است. در موارد مزمن ممکن است حمایت‌های تغذیه ای (وریدی و یا استفاده از لوله معدی - روده‌ای) لازم باشد.
● سندرم اختلال خستگی مزمن و فیبرومیالوژی
اختلالاتی نظیر سندرم اختلال خستگی مزمن(Chronic Fatigue Syndrome) و فیبرومیالوژی (Fibromyalgia) علائم روماتیسمی دارند، اما درمان ثابت شده‌ای ندارند. زنان ۷ بار بیشتر از مردان و اغلب در سنین باروری مبتلا می‌شوند.
● سندرم خستگی مزمن:
خستگی مزمن علامت اصلی بیماری است که در حدود ۶ ماه یا بیشتر طول می‌ کشد و با کم فشاری خون، زخم گلو، دردهای مفصلی متعدد، سردرد، خواب‌آلودگی بعد از فعالیت، درد عضلات و اختلال تمرکز همراه می ‌باشد.
برای درمان بیماری، برنامه‌های ورزشی، رژیم‌های کم ‌چربی، درمان با آنتی اکسیدان، دوزهای بالای ویتامین‌ها، استفاده از سولفات منیزیوم و درمان با ایمونوگلوبین وریدی توصیه شده، اما کارآیی آنها تاکنون توسط مطالعات تایید نشده است.
برای مواقع کم فشاری خون، افزایش دریافت سدیم و مایعات پیشنهاد شده است.
● فیبرومیالوژی :
در فیبرومیالوژی، دردهای غیرمفصلی و خستگی باعث ایجاد علائم ناتوان کننده می‌ شود که شبیه علائم آرتریت روماتوئید می ‌باشد. حساسیت عضلانی، اختلالات خواب، خستگی، سفتی عضلات صبحگاهی، گزگز، سردردهای مزمن، روده تحریک ‌پذیر و مثانه تحریک ‌پذیر نیز همراه با فیبرومیالژی دیده شده‌اند.
چندین فرضیه به عنوان علل ایجاد بیماری پیشنهاد شده که شامل اختلال سیستم کنترل درد، اختلال سیستم عصبی مرکزی، کمبود منیزیم، اسید مالیک، منگنز یا تیامین و دیگر اختلالات سیسمتیک هستند.
▪ رژیم درمانی
نشان داه شده است که رژیم گیاهخواری اثرات سودمندی در بیماران فیبرومیالوژی، دست کم برای مدت کوتاهی داشته و BMI، کلسترول و سدیم ادراری را کاهش داده است. گیاهخواری، بهبودی قابل توجهی را در درد، سفتی مفاصل و کیفیت خواب نیز نشان داده است.
در ضمن درمان با طب سوزنی و ورزش نیز در بیماران فیبرومیالوژی کارساز است.

دکتر احمدرضا درستی- متخصص تغذیه
رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور
دانیال تارمست

منبع : علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند