اعتبار منبع رسانه

با در نظر گرفتن این واقعیت و با وجود تحقیقات گسترده ای كه در باره مفاهیم مختلف ارتباطی صورت گرفته است و می گیرد، اعتبار منبع (Source Crediblity) سهمی نسبتاً ناچیز در مطالعات ارتباطی داشته است كه هرگز نمی تواند دلیل كم اهمیتی آن تلقی شود. مطلبی در این زمینه تهیه شده كه می خوانید.
اعتبار منبع مفهومی بنیادی در ارتباطات است كه شاید بتوان قدمت، آن را با عمر ارتباط برابر دانست. معتبر بودن منبع در واقع پیش شرط لازم برای بی قراری یك ارتباط كامل بین فرستنده پیام و مخاطب آن است. اعتبار منبع را می توان نقطه تلاقی مفاهیم ارتباطی نیز تلقی كرد. زیرا بسیاری از این مفاهیم نظیر گزینشگری اخبار، عینیت، هماهنگی و ناهماهنگی شناختی، مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار، ارزش های خبری و... بدون این پیش فرض كه منبعی معتبر در روند ارتباط وجود داشته یا دارد، معنای وجودی خود را از دست می د هند.گذشته از آن، اعتبار منبع را می توان مفهومی چند بعدی دانست كه مرزهای مشتركی نیز با روان شناسی دارد. در مبحث «تغییر گرایش ها و متقاعد سازی» ، منبع پیام یكی از عوامل مهم در تغییر گرایش و تأثیر آن در تغییر گرایش مخاطب، از زوایای مختلف مورد ارزیابی قرار می گیرد.
یكی از مواردی كه مخاطبان وسایل ارتباط جمعی معمولاً به دنبال كشف و ارزیابی آن هستند، هویت منبع پیام و میزان درستی و اعتبار آن است. ذكر منبع پیام در خبرها و مقاله ها و دیگر مطالب رسانه های دیداری و نوشتاری، علاوه بر این كه در جلب اطمینان مخاطب مؤثر است به پیام و خود رسانه نیز به عنوان منبع پیام، اعتبار بیشتری می بخشد. ذكر منبع در خبرها تا آنجا اهمیت یافته كه در برخی از كشورها كه به اجرای مقررات عهدنامه بین المللی حفظ حقوق مؤلف پایبندند، گاه ممكن است عدم ذكر منبع در خبرها منجر به تحت تعقیب قرار گرفتن مسئولان رسانه ها شود.
اعتبار منبع از نگاه روان شناسی
در زمینه منبع و اعتبار آن، تحقیقات چندانی در دست نیست. اما در روان شناسی اجتماعی، در مبحث «تغییر گرایش» (attitude change) آنجا كه از متقاعد سازی، تبلیغات و تغییر گرایش بحث می شود، به این مقوله پرداخته شده است. در این مبحث آمده است كه همه پیام هایی كه به منظور نفوذ در گرایش های مردم تهیه و انتشار می یابند، به یك اندازه تأثیر نمی گذارند. عوامل خاصی در كار هستند كه اثر آنها را افزایش می دهند یا مانع تأثیر آنها می شوند و یا تأثیر آن را كاهش می دهند. در بحث روان شناسی اجتماعی، پیام ها از سه جنبه مورد مطالعه قرار گرفته اند: ۱- منبع پیام ۲- محتوای پیام ۳- گیرنده پیام. در این مبحث «منبع پیام» به عنوان یكی از عوامل مهم تغییر گرایش مطرح شده است و از زوایای «اعتماد به منبع» ، «جاذبه منبع» و «قدرت منبع» قابل ارزیابی تشخیص داده شده است.
۱- اعتماد به منبع
تخصص از عواملی است كه باعث افزایش اعتماد به منبع می شود، زیرا بسیاری از افراد اظهار نظرهای متخصصان را راحت تر می پذیرند. به عبارت دقیق تر، پیام از یك منبع معتبر راحت تر نفوذ می كند و كمتر مورد انتقاد قرار می گیرد. در مورد منابع شفاهی نیز اطمینان خاطر گوینده به هنگام سخن گفتن، منبع را صالح تر و قابل اعتماد تر نشان می دهد.
۲- جاذبه منبع
محبوبیت و جذابیت ظاهری، اعتبار بیشتری به منبع می دهد. بیشترین استفاده از این ویژگی در آگهی های تجارتی است، زیرا محبوبیت منبع، باعث جلب بیشتر گیرنده پیام و تأثیر بیشتر روی مخاطب خواهد شد. نمونه های این گونه، استفاده از جذابیت منبع را در استفاده از افراد معروف و محبوب، نظیر ورزشكاران، هنرپیشگان، قهرمانان جنگ و... برای انتشار پیام های خاص سیاسی، تجاری، بهداشتی و غیره نیز دیده ایم. از سوی دیگر، مشابهت در گرایش ها، مهارت ها و ارزش ها نیز به جاذبه و اعتبار منبع كمك فراوان می كند.
۳- قدرت منبع
نظر برخی از روان شناسان نیز براین است كه هر چه قدرت منبع بیشتر باشد، نفوذ آن بر گرایش گیرندگان پیام بیشتر خواهد بود.
ابعاد اعتبار منبع
تحلیل نتایج به دست آمده از تحقیق های مختلف بیانگر این موضوع است كه دوازده موضوع در عامل اعتباری منبع جمع شده اند. این دوازده موضوع عبارتند از: انصاف و اعتدال، بی غرضی، گفتن تمام و اجرا، صحت، محترم شمردن زندگی خصوصی افراد، مراقبت از طرفداران، داشتن موضوع های مربوط به بهتر شدن وضع اجتماعی، جدایی واقعیت از دیدگاه ها، قابل اعتماد بودن، در ارتباط با موضوع های مورد علاقه مردم بودن، واقعی بودن و داشتن گزارش های موثق.اما برخی معتقدند كه بعضی از این موضوع ها باید در سه عامل نظیر انصاف، وثوق و صحت تقسیم شوند. به هر حال میزان اعتبار به دست آمده تلویزیون و روزنامه در این تحقیقات به میزان این دوازده مورد بستگی دارد.
اعتبار منبع و سایر مفاهیم ارتباطی
اعتبار منبع، مفهومی ارتباطی است كه با اغلب مفاهیم ارتباطی رابطه ای نزدیك دارد. به عبارت دیگر از آنجا كه اعتبار منبع در باره یكی از ویژگی های مهم منبع بحث می كند و منبع، خود عنصری مهم و اساسی در ارتباط است، اغلب مفاهیمی كه در روند ارتباط تأثیر مستقیم و غیرمستقیم دارند نیز به نوعی با این مفهوم در ارتباط هستند و تحت تأثیر آن قرار می گیرند.
مفاهیمی چون گزینشگری اخبار، ارزش های خبری، عینیت، نظریه هماهنگی شناخت، مسئولیت های اجتماعی روزنامه نگار و... در واقع با این پیش فرض كه منبع معتبری در جریان ارتباط قرار دارد، عینیت می یابند. به عبارت دیگر، شاید بتوان گفت كه با وجود آن كه مفاهیم مختلف ارتباطی اغلب در یكدیگر مؤثرند، اما اعتبار منبع به طور روزافزون بر اكثر این مفاهیم تأثیر دارد.
اعتبار منبع و گزینشگری خبر
اگر انتخابهایی كه گزینشگر انجام می دهد، در جهت تأمین نیازهای خبری خواننده باشد، خواننده مطالب روزنامه را مطابق نیازهای خود می بیند و از توسل به راههای ارتباطی دیگر، برای كسب خبر صرفنظر می كند. به این ترتیب، روزنامه به عنوان یكی از مهم ترین رسانه های خبری اعتبار به دست می آورد و در نتیجه مردم از آن به عنوان یك منبع قابل اعتماد سخن خواهند گفت. در رادیو و تلویزیون نیز وضعیتی مشابه حاكم است.
همگنی منبع و گیرنده
همگنی عبارت است از شباهت در ویژگی هایی مانند: باورها، ارزش ها، آموزش و منزلت اجتماعی بین ۲ فرد كه در ارتباط با یكدیگر هستند. در موقعیتی كه امكان گزینش آزاد وجود دارد و منبع می تواند با تعدادی گیرنده رابطه داشته باشد، تمایل شدیدی به انتخاب گیرنده ای دارد كه بیشتر به خودش شبیه است. برای اصل همگنی، دلایل زیادی وجود دارد غالباً افراد شبیه هم، با یكدیگر زندگی می كنند و تحت تأثیر علایق مشتركی هستند. این گونه نزدیكی های فیزیكی و اجتماعی، نوعی ارتباط همگن را باعث می شوند. این نوع ارتباط بار مفهومی دیگری دارد كه آن را همدلی گویند. همدلی عبارت از توانایی فرد است برای این كه خود را به جای دیگران ببیند (توانایی درك موقعیت دیگران). یعنی ارتباط مؤثر بین منبع و گیرنده باعث به وجود آمدن شباهت زیاد در دانش، باورها و رفتار آنها خواهد شد. چنانكه گفته اند «كبوتر با كبوتر، باز با باز» ارتباط زمانی مؤثر است كه منبع و گیرنده همگن باشند.
نقش اعتبار منبع در تغییر بینش گیرنده
ممكن است منبع را در مقابل گیرنده، معتبرتر نشان دهیم، چرا كه مطالعات نشان داده اند در چنین حالتی شوق و انگیزه قوی تری در تغییر بینش گیرنده به وجود می آید.خبر نادرست، چون بومرنگ عمل می كند ،شاید بتوان گفت كه پخش نادرست اخبار اثری همچون «بومرنگ» دارد و در نهایت اثر آن به فرستنده باز خواهد گشت، میزان تأثیر ارتباطات و اثرات مثبت یا منفی آنها، از جمله مسایلی است كه درباره آن بحث های زیادی مطرح شده است. منبع ارتباط (انتقال دهنده پیام)، ویژگی های مخاطبان (پیام گیران) و ماهیت پیام (چگونگی انتقال آن) در افزایش تأثیر ارتباط مؤثر هستند. پخش درست اخبار و موارد اطلاعاتی، همچون اثر بومرنگ، به فرستنده یا منتقل كننده پیام باز می گردد و در نهایت هویت رسانه را عوض می كند. با افزایش قابلیت اعتماد به ارتباطات، می توان به گسترش آن و در نتیجه توسعه جامعه در ابعاد مختلف كمك كرد. باید دانست كه مهم ترین و پرارزش ترین منبع خبری روزنامه ها، گزارش های اختصاصی خبرنگاران آنهاست این گزارش ها بسیار مورد اعتماد دبیران و سردبیران روزنامه ها هستند. اما گاه همین اعتماد از آنجا كه روش دقیق یا فرصت كافی برای كنترل صحت اطلاعات ارسال شده وجود ندارد، مشكلاتی ایجاد می كند. با تمام این احوال، با وجود منابع و مأخذ مختلفی كه برای جمع آوری اخبار در اختیار رادیو، تلویزیون و مطبوعات وجود دارد. مطمئن ترین و پر ارزش ترین منبع خبری، خبرنگاران اختصاصی آن به شمار می روند كه با توجه به احتیاج مخاطبان و با پشتكار و دقت فراوان، تمام حوادث و وقایع را دنبال كنند و بهترین و جالب ترین اخبار را تهیه می كنند.
معیارهای گزینش خبر و ارزش های خبری
هر روزه صدها و شاید هزاران رویداد گوناگون در گوشه و كنار كشور و جهان اتفاق می افتد. تهیه و انتخاب و ارایه خبر از این وقایع، كار عادی و روزمره روزنامه نگاران در سالن های تحریریه است. این انتخابها و تصمیم گیری ها بی اساس و تصادفی نیست، بلكه ضوابط و معیارهایی وجود دارد كه با توجه به آنها، وقایع خبری را از غیرخبری تمیز می دهند.به طور كلی عواملی از قبیل «گزینشگری» و پس از آن «ارزش های خبری» برفرایند خبر، از رویداد تا خواندن، تأثیر می گذارند.
منابع مقاله در دفتر روزنامه موجود است
بهاره نصیری

منبع : روزنامه همشهری