Metamorphism انواع‌دگرگونی

دگرگونی را می‌توان بر اساس عوامل مؤثر برآن، میزان و وسعت پراکندگی و یا شکل ظاهری توده‌ی دگرگون شده به گروههای مختلفی تقسیم نمود. برخی از مهمترین انواع دگرگونی عبارتند از دگرگونی مجاورتی، دگرگونی ناحیه‌ای، دگرگونی دینامیکی یا حرکتی، دگرگونی تدفینی، دگرگونی ناحیه‌ای، دگرگونی هیدرونرمال و دگرگونی در زیر کف اقیانوسها. که هر یک مشخصات و ویژگی‌های بافتی، سنگ شناسی و .... خاص خود را دارا می‌باشند .
● Regional Metamorphismدگرگونی ناحیه‌ای یا عمومی
دگرگونی ناحیه‌ای با گسترش زیاد (از چند صد متر تا هزاران کیلومتر) در نوارهای کوهزایی و محل برخورد صفحات پوسته زمین به دو صورت و دفنی و دینامیکی اتفاق می‌افتد. در دگرگونی ناحیه‌ای میزان دما گاه به هشتصددرجه سانتی‌گراد و مقدارفشار به دوهزار تا هزاربار می‌رسد و گاهی ممکن است مدت زمان تأثیر آنها به بیش ازده میلیون سال نیز برسد. این نوع دگرگونی معمولاً با فعالیتهای ماگمایی همراه است. شیست، فیلیت، گنیس، واسلیت از جمله معروف‌ترین سنگهای حاصل از دگرگونی ناحیه‌ای هستند. زون سنندج‌ـ سیرجان در ایران مثال بارزی از دگرگونی نوع ناحیه‌ای است .
● Cataclastic Metamorphism دگرگونی دینامیکی
بر اثر حرکات تکتونیکی پوسته زمین و فشارهای جهت‌داری که منجربه ایجاد گسلهای بزرگ، چین‌ها و وراندگی‌های مهم می‌شود، در ساخت سنگهای سطوح فوقانی پوسته تغییراتی ایجاد می‌گردد. به طوری که ساخت قدیمی سنگ از بین رفته و ساخت جدیدی در آن به وجود می‌آید. فشار جهت‌دار مؤثر در این نوع دگرگونی سبب پیدایش شیستوزیته در سنگ می‌شود که بر اثر آن می‌توان سنگ را به صورت ورقه‌های نازک از یکدیگر جدا کرد . میلونیت یک نوع سنگ دگرگونی شده است که در دگرگونی‌های دینامیکی به وجود می‌آید .
● Impact or shock Metamorphismدگرگونی اصابتی یا ضربه‌ای
بر اثر برخورد سنگهای آسمانی (متئوریتها) با سطح زمین و یا تحت تأثیر انفجارهای هسته‌ای در زیرزمین، سنگها دچار دگرگونی می‌شوند. اگر سنگ آسمانی که با زمین برخورد کرده است بزرگ و سنگین باشد می‌تواند تا محدوده‌ی نسبتاً وسیعی، سنگهای اطراف خود را ذوب کرده و حتی مقدار کمی از آنها را به بخار تبدیل نماید .درانفجارهای زیرزمینی نیز بر اثر تشعشعات ناشی از انفجارهای هسته‌ای، بخشی از سنگها، در اطراف محل انفجار ذوب یا بخار می‌گردند و پدیده دگرگونی در آنها به وقوع می‌پیوندد . سنگهای تشکیل شده بر اثر این پدیده دارای کانی‌هایی هستند که فقط تحت فشار بسیار بالا تشکیل می‌گیرد و این موضوع اشاره به اهمیت بسیار زیاد فشار در این نوع دگرگونی دارد.
● Hydrothermal alteration دگرگونی هیدروترمال
محلول‌ها و آبهای نفوذی‌ای که در حین نفوذ در درون زمین، بر اثر درجه زمین گرمابی و برخورد با منابع ماگمایی یا گرم و تبخیر می‌شوند، یا مواد سیالی که هنگام انجماد توده های نفوذی از آن جدا گشته‌اند، از نظر فعل و انفعالات شیمیایی بسیار فعالند و در حین بالا آمدن به آسانی با سنگهای محیط ترکیب شده و آنها را حل می‌نمایند و یا باعث تشکیل کانیهای جدید و دگرگونی آنها می‌گردند. به عنوان مثال بر اثر واکنش‌های بین محلول‌ها داغ با سنگهای الیوین و پیروکسن‌دار، این کانی‌ها به سرپانتین تبدیل می‌گردند.
● ocean-Floor Metamorphism دگرگونی زیر کف اقیانوسها
در اثر جانشینی کانیهای سازنده بستر اقیانوس در نتیجه خروج بازالت از رشته کوههای اقیانوسی، تحت تأثیر فشار بسیار کم و دمای نسبتاً زیاد سنگها دچار دگرگونی می‌شوند. که این نوع دگرگونی به نام دگرگونی زیرکف اقیانوسها خوانده می‌شود .
● Burial Metamorphism دگرگونی ناحیه ‌وزنی (تدفینی)
زمانی که ضخامت زیادی از رسوبات یا سنگهای آتش‌فشانی (قطر بیش ازده کیلومتر) بر روی هم انباشته می‌شوند. در اثر افزایش دما و فشار در اعماق زیاد دگرگونی نوع تدفینی به وقوع می‌پیوندد. در این نوع دگرگونی مهمترین عامل فشار ناشی از ضخامت طبقات سنگی است و دما نقش چندانی ندارد(دما معمولاً کمتر ازچهارصدوپنجاهدرجه سانتی‌گراد است) به دلیل آنکه در این دگرگونی هیچ‌گونه فشار جهت‌داری در کارنیست سنگهای حاصل بدون لایه‌اند .

وحید رضائی

منبع : وبلاگ علوم زمین (وحید رضایی)