توافق هسته ای شکننده

۴ سال پیش جورج بوش رئیس جمهوری آمریكا درباره فعالیت های هسته ای كره شمالی گفته بود: «هرگز اجازه مذاكره مستقیم با پیونگ یانگ را نمی دهم.» اما میان آنچه سیاستمداران به زبان می آورند با آنچه در عمل رخ می دهد تفاوت بسیار وجوددارد. دست كم در ماجرای هسته ای كره شمالی این واقعیت آشكار شد. توافقنامه هسته ای یك صفحه ای شش كشور چین، آمریكا، روسیه، كره شمالی، ژاپن و كره جنوبی ماحصل بیش از ۳ سال گفت وگوهای توأم با قهر و خوشبینی است. گفت وگوهایی كه نمایانگر تغییر معادلات دیپلماتیك، بویژه تغییرنگاه سیاسی آمریكا است.
تحولاتی چند در ماههای اخیر به وقوع پیوست كه واشنگتن و پیونگ یانگ را به سوی این نگاه جدید سوق داد. آزمایش هسته ای پیونگ یانگ درماه اكتبر اهرم مهمی در دست كیم قرار داد تا از موضعی برتر در جریان گفت وگوها حاضر شود.
درآمریكا، بوش در گزارش سالانه خود به كنگره جرقه های مماشات با پیونگ یانگ را زد. او در گزارش خود تنها یك بار به نام كره شمالی اشاره كرد و در همان اشاره خود از ادامه گفت وگوها و كسب پیشرفت سخن گفت.
اما در این میان عوامل نامحسوس هم در چرخش محسوس بوش تأثیر داشتند. باتلاق عراق، اعتبار از دست رفته بوش در انتخابات میاندوره ای ماه نوامبر و جنگ ایدئولوژیكی بی سرانجام میان مخالفان و موافقان گفت وگو با پیونگ یانگ، كاخ سفید را سرانجام وادار به ورود در مسیر كنونی كرد.
برخی ناظران بر این باورند كه این قبیل تصمیم ها دركاخ سفید با گذر عمر زمامداری سران كاخ سفید نیز مرتبط است. بوش ماه های واپسین ریاست جمهوری را سپری می كند و آرزو می كند كه دوره اش را با یك دیپلماسی موفق خاتمه دهد.
بر همین اساس منتقدان این سیاست كاخ سفید براین باورند كه بوش از سیاست های پیشین خود بازگشته و رویكردی مخالف با دیدگاه های نومحافظه كاران كاخ سفید در پیش گرفته است. به باور اینان، خروج دونالد رامسفلد وزیر سابق دفاع و جان بولتون سفیر سابق آمریكا در سازمان ملل از محفل نومحافظه كاران واشنگتن در این چرخش بی تأثیر نبود. مخالفان بوش می گویند كه وی به همفكران خود خیانت كرده و به گفت وگو با یكی از اعضای محور به اصطلاح شرارت نشسته است.
به باور دموكرات هایی كه پیش تر در دوره بیل كلینتون رئیس جمهور سابق آمریكا مسئول مذاكره با پیونگ یانگ بودند، بوش به همان توافق سال ۱۹۹۴ با كره شمالی بازگشته است و از این لحاظ حركت او در زمینه كره شمالی یك ابتكار عمل محسوب نمی شود. افزون بر این منتقدان توافقنامه اخیر معتقدند كه این دستاورد دیر بوده و اندك است.
● برد سیاسی پكن
توافق هسته ای كره شمالی اگر یك دستاورد تلقی شود، بیش ترین سهم آن به پكن تعلق می گیرد، قدرتی كه از ابتدا در پی راهبرد گفت وگو با پیونگ یانگ بود، اما چینی ها امتیازهایی مانند همسایگی با كره شمالی، پیوند ایدئولوژیكی پكن و پیونگ یانگ را در دست داشتند و با این ابزارها طرفدار رویكرد دیپلماتیك در قبال مسأله هسته ای كره شمالی بوده و به نوعی تهدیدها و تنش ها بر ضد پیونگ یانگ را تعدیل می كرد.
پس از آزمایش هسته ای پیونگ یانگ چند صباحی پكن از حمایت ۶دهه ای خود از خانواده كیم دست برداشت و در جبهه واشنگتن قرار گرفت تا جایی كه بوش در دیدار با هوجین تائو رئیس جمهوری چین گفته بود كه كره شمالی هسته ای بیشتر مشكل پكن است تا واشنگتن. افزون بر این، چینی ها در دیدارها و گفت وگوهای خود با مقام های كره شمالی دیدارهای گزارش نشده ای دارند كه تحلیل گران علت اصلی توافق اخیر را در آن جست وجو می كنند و بر این باورند كه پكن یا پیونگ یانگ را تهدید كرده یا وعده امتیازهایی به آن داده است.
● موضع برتر پیونگ یانگ
با روی كار آمدن دولت بوش در سال۲۰۰۰ نگاه خصمانه كاخ سفید به كیم تشدید شد. او در سال۲۰۰۲ پیونگ یانگ را به فعالیت پنهانی در مسأله هسته ای متهم كرد. نتیجه این خصومت آن بود كه توافقنامه ۱۹۹۴ نقض شد و كره شمالی تلاش های هسته ای خود را شدت بخشید. دولت بوش به تبع آن، ۲۴ میلیون دلار از دارایی های كره شمالی را در بانك های ماكائو مسدود كرد و این كشور را در فهرست سیاه قرار داد.
كیم جونگ ایل با استفاده از فضای مكدری كه واشنگتن به وجود آورده بود و نیز با بهره گیری از شرایط بحران ارتش ودیپلماسی آمریكا در خاورمیانه آهنگ فعالیت هسته ای خود را سرعت بخشید تا این كه سرانجام موفق به ساخت سلاح هسته ای شد. این مسأله اهرمی قوی در اختیار پیونگ یانگ قرار داد و با تأكید بر همین اهرم، كره ای ها این بار تأكید كردند تا زمانی كه تهدیدهای آمریكا تداوم داشته باشد و كاخ سفید رویكرد و نگرش خود را تغییر ندهد حاضر به صرفنظر از مواضع خود نیستند.
البته محافل غرب می گویند كه اوضاع نابسامان اقتصادی این كشور نیز یك عامل مشوق در تصمیم كیم جونگ ایل برای توفق هسته ای بوده است.
اما آیا به راستی با امضای توافقنامه پكن مناقشه بزرگ هسته ای كره شمالی پایان یافت، حتی متخصصان آمریكایی اذعان كرده اند كه این نخستین گام، گامی نامطمئن است و احتمال داردكه در آینده اوضاع به حالت پیشین بازگردد. این توافق دارای حساسیت فراوانی است و با كوچكترین تغییر در مواضع طرف های گفت وگو با پیونگ یانگ، می تواند كره شمالی را به تمكین نكردن از اجرای پیشنهاد وادار سازد.
تا زمانی كه گام دوم بر داشته نشود یعنی وعده ها و نویدهای آمریكا محقق نشود، نمی توان از هیچ گونه قطعیتی در رابطه با این مسأله سخن گفت. از طرفی بعید است كه فعالیت های فنی و تكنولوژیكی كره شمالی دستخوش تحول شود.به اعتقاد ناظران، هنوز پس از توافق پكن ، كره شمالی در حال حاضر دست بالایی دارد و به سادگی از مسیری كه برای دستیابی به توان هسته ای در پیش گرفته كناره گیری نخواهد كرد.

هرمز برادران

منبع : روزنامه ایران