مطهری، آموزگار علم و اخلاق

آیت‌الله مطهری به همان اندازه كه طرف اعتماد و علاقه امام قرار داشت مورد بغض مخالفان انقلاب، به ویژه منافقان بود و همه به نقش بارز او در شكل‌گیری انقلاب اسلامی اذعان داشتند. از این رو برای شكست انقلاب، استاد مطهری در روز سه‌شنبه ۱۲ اردیبهشت ۱۳۵۸ پس از بازگشت از جلسه شورای انقلاب، توسط «گروه فرقان» كه به «خوارج» معروف شدند، به شهادت رسید.
مرتضی مطهری از برجسته‌ترین علما، فلاسفه و متفكران ایران در قرن چهاردهم هجری به شمار می‌رود. وی در خانواده‌ای روحانی در شهر فریمان استان خراسان در ۱۳۰۱ش. به دنیا آمد. پدرش شیخ محمدحسین مطهری نیز از علمای آنجا بود.
او خواندن و نوشتن را در مكتب و نزد پدرش آموخت. در فریمان به مدارس جدید رفت و علاقه فراوانی به آموختن از خود نشان داد. در ۱۳۱۱ در حالی كه بیش از ده سال نداشت جهت فراگیری علوم اسلامی، عازم حوزه علمیه مشهد شد. در طول بیش از چهار سال اقامت در آن شهر، مقدمات علوم، فقه، اصول و منطق را فراگرفت و خود را آماده فراگیری حكمت و فلسفه نمود. از این رو برای شركت در مجلس درس میرزا مهدی شهیدی رضوی، مدرس فلسفه الهی، روزشماری می‌كرد؛ اما این آرزو محقق نشد زیرا میرزا مهدی شهیدی در درگذشت و مطهری جوان نیز در پانزده سالگی برای ادامه تحصیل عازم حوزه علمیه قم گردید و از درس استادان بزرگی چون حضرات آیات: سید محمد‌تقی خوانساری، سید محمد حجت، سید صدرالدین صدر، سید محمد‌داماد، حاج‌آقا حسین بروجردی به مدت پانزده سال استفاده كرد. همچنین از درس اخلاق، فلسفه و عرفان امام خمینی، علامه طباطبایی و آقا میرزا علی شیرازی سال‌ها بهره‌مند گردید. علاوه بر آن وی در یك حوزه درس خصوصی كه علامه طباطبایی برای بررسی فلسفه مادی دراواخر دهه ۱۳۲۰ تشكیل داده بود، حضور یافت. كتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم ـ كه بعدها با پاورقی‌های استاد مطهری منتشر گردید ـ محصول همان جلسات است.
هوش و استعداد فراوان و وسعت دانش و عمق اندیشه وی، او را به عنوان یكی از برجسته‌ترین فضلای حوزه علمیه قم مشهور ساخت و احترام و جایگاه خاصی نزد استادان خود احراز كرد. آیت‌الله مطهری، عالمی دردآشنا و آگاه به نیازهای فكری زمان خود بود. در دهه بیست كه اندیشه‌های الحادی كمونیستی توسط حزب توده درمیان مردم، به ویژه جوانان و دانشگاهیان ترویج می‌شد، وی آثار فلاسفه ماتریالیست را به دقت مطالعه كرد و با فلسفه ماركسیسم ـ از طریق آثار فارسی ـ آشنا شد و سپس به نقد علمی آن پرداخت.
آیت‌الله مطهری در ۱۳۳۱ به تهران مراجعت كرد و در مدارس دینی مروی و سپهسالار تدریس كرد و در ۱۳۳۴ رسماً در دانشكده الهیات و معارف اسلامی تهران آغاز به كار نمود. وی در كنار تدریس، در مجامع مذهبی، انجمن‌های اسلامی دانشجویی و دانشگاهی سخنرانی می‌كرد و به تألیف و تصنیف نیز اشتغال داشت. همه سخنرانی‌ها و آثار نوشتاری آیت‌الله مطهری، برخاسته از نیازهای فكری و اجتماعی زمانه اوست كه فراروی مردم، به ویژه نسل تحصیلكرده و دانشگاهی قرار داشته است. از همین رو حوزه موضوعات سخنان و نوشته‌های او متنوع بوده و شامل مباحث فلسفی، كلامی، اجتماعی، اقتصادی، ... و حتی داستان نیز می‌شود.
در سال‌ های ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۱ وی به همراه محمد ابراهیم آیتی محفل ماهانه‌ای در تهران تشكیل داد كه صدها نفر از طبقات گوناگون مردم در آن شركت می‌كردند. این محفل كه «انجمن ماهانه دینی» نام داشت دو سال و نیم ادامه یافت و در آن سی سخنرانی توسط عالمان مبرز اسلامی حوزه و دانشگاه ایراد شد كه بعداً به صورت سه جلد كتاب تحت عنوان گفتار ماه انتشار یافت.
با شروع نهضت امام خمینی در ۱۳۴۱ وی به تقویت و ترویج آن كمك كرد و در شب ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ به همراه گروه زیادی از علما و وعاظ تهران و شهرستان‌ها دستگیر و به مدت چهل و سه روز زندانی گردید. پس از واقعه ۱۵ خرداد، هیأت‌های مؤتلفه اسلامی كه به منظور سازماندهی و گسترش نهضت امام در میان توده مردم به طور مخفی تشكیل شده بود، با استاد مطهری كه از سوی امام خمینی به عنوان نماینده ایشان معرفی گردیده بود، ارتباط برقرار كردند. استاد مطهری برای تقویت مبانی ایدئولوژیك و سیاسی آنها به طرح یك سلسله مباحث اساسی كلامی و تاریخی پرداخت كه بعداً تحت عنوان انسان و سرنوشت و علل انحطاط مسلمین انتشار یافت.
پس از دستگیری و تبعید امام خمینی در آبان ۱۳۴۳، آیت‌الله مطهری درصدد برآمد تا به تبیین و تعمیق ایدئولوژی اسلامی ـ‌كه زیربنای حركت اسلامی امام خمینی بود ـ بپردازد و از اینرو فعالیت‌های تبلیغی خود را در محافل سنتی و دانشگاهی بیش از پیش گسترش داد. آثار گفتاری و نوشتاری استاد مطهری از آن زمان تا پیروزی انقلاب اسلامی عمدتاً حول چند محور بود: اول، پاسخگویی به كج فهمی‌‌ها، برداشت‌های نادرست و تحریف‌آمیز از قوانین و مقررات اسلامی. وی با منطقی قوی، علمی و مستدل به رفع این شبهات می‌پرداخت. كتاب‌های حجاب در اسلام، نظام حقوق زن در اسلام، خدمات متقابل اسلام و ایران و كتابسوزی ایران و مصر و ده‌ها سخنرانی دیگر محصول این حوزه از فعالیت اوست. دوم، رد اتهامات دروغین ماركسیست‌ها بر ضد اسلام و بر ملا نمودن بی‌پایگی ماتریالیسم تاریخی و ماركسیسم. كتاب‌های علل گرایش به مادیگری، نقدی بر ماركسیم،‌ جامعه و تاریخ، و ... از این قبیل است. سوم، نفی برداشت‌های غلط و زدودن خرافات از اعتقادات اسلامی و تبیین اندیشه ناب اسلامی كه عمده آثار استاد را تشكیل می‌دهد. ویژگی بارز استاد مطهری آن بود كه به طرح درست و دقیق مطلب می‌پرداخت و سپس پاسخی مناسب، قوی و محققانه و با زبان و قلمی سلیس و روان كه قابل فهم عموم بود عرضه می‌داشت. از همین رو ‌آثار استاد مطهری هم برای خواص و هم برای عموم مردم قابل فهم و استفاده است.
در ۱۳۴۶ش. استاد مطهری «حسینیه ارشاد» را با همكاری تنی چند، تأسیس كرد. هدف او آن بود تا از متفكران و دانشمندان مسلمان حوزه و دانشگاه دعوت به عمل آورد تا پیرامون ابعاد گوناگون مسائل فرهنگی، اجتماعی، فلسفی، تاریخی و كلامی اسلامی كه مبتلابه نسل جوان آن روز بود به سخنرانی بپردازند. گرچه مدیریت آیت‌الله مطهری بیش از یك سال و اندی به طول نیانجامید، اما توانست كه جمع قابل توجهی از آن گروه را فراهم آورد كه با استقبال فراوان و روزافزون جوانان دانشگاهی روبرو شد. كتاب محمد خاتم پیامبران (دو جلد) محصول كار مشترك تعدادی از افراد همین گروه است. وی در اواخر ۱۳۴۷ش. از مدیریت حسینیه ارشاد استعفا داد و در ۱۳۴۹ ش. از آن به كلی كناره گرفت، اما كم و بیش به عنوان مدعو، سخنرانی می‌كرد. او در عاشورای ۱۳۹۰ق./ اسفند ۱۳۴۸ش. نطقی تاریخی علیه صهیونیسم ایراد كرد و بطلان ادعای آن را بر مالكیت سرزمین فلسطین اثبات كرد كه متعاقب آن استاد مطهری دستگیر شد و مدتی بعد آزاد گردید. بار دیگر در ۱۳۵۱ و پس از تعطیل شدن حسینیه ارشاد توسط رژیم شاه دستگیر و پس از چند روز حبس در سلول انفرادی آزاد شد.بعد از تعطیلی حسینیه ارشاد، پایگاه استاد مطهری به مسجد الجواد منتقل شد كه ضمن امامت جماعت آن، به تفسیر قرآن و سخنرانی نیز می‌پرداخت، اما چندی بعد مسجد الجواد نیز از سوی رژیم تعطیل شد و استاد سخنرانی‌های خود را بیشتر در مسجد جاوید و مسجد ارگ تهران ایراد می‌كرد. اما سرانجام در ۱۳۵۴ ش. وی برای همیشه ممنوع‌‌المنبر گردید. در همان سال «سازمان مجاهدین خلق ایران» كه سازمانی با سوابق و ظواهر اسلامی بود با انتشار كتابچه‌ای تحت عنوان مواضع ایدئولوژیك، تغییر ایدئولوژی خود را از اسلام به ماركسیسم، رسماً اعلام داشت و از آن پس استاد مطهری تلاش‌های ایدئولوژیك خود را دو چندان نمود. سلسله درس‌های «شناخت» كه در «كانون توحید» تهران توسط استاد ایراد شد، تلویحاً پاسخی به بیانیه سازمان بود.
از آن زمان تا آغاز انقلاب اسلامی، استاد مطهری به سبب محدودیت‌هایی كه رژیم برایش ایجاد می‌‌كرد، از دو طریق به فعالیت‌های فكری و فرهنگی خود ادامه داد: نخست به همراه جمع كوچكی از استادان دانشگاه، كلاس بحث و بررسی فلسفی تشكیل داد كه در آن به مباحث فلسفی تطبیقی می‌پرداختند؛ دوم، حوزه درس خصوصی در قم و برای تنی چند از طلاب فاضل ایجاد كرد كه در آن موضوعاتی مانند «ماركسیسم» و «حكومت در اسلام» مورد بحث قرار می‌گرفت.
در ۱۳۵۵ش. استاد مطهری به دنبال درگیری ساختگی كه توسط یكی از استادان ماركسیست با دانشجویی مسلمان روی داد، بازنشسته گردید. در همان سال وی توانست با وجود مشكلات فراوان، خود را به نجف رسانده و با امام خمینی دیدار و راجع به حوزه علمیه قم و مسائل سیاسی و فكری كشور با ایشان مذاكره كند. ظاهراً پس از بازگشت از این سفر بود كه «جامعه روحانیت مبارز تهران » را به منظور تشكل دادن به روحانیون این شهر، به همراه تنی چند از دوستان روحانی خود تشكیل داد.
آیت‌الله مطهری پس از تبعید امام، روابط خود را با ایشان از طریق ارسال پیك و نامه همچنان حفظ كرد و به عنوان برجسته‌ترین نماینده طرز فكر امام در ایران به شمار می‌رفت. بعد از درگذشت ناگهانی حاج‌آقا مصطفی خمینی (فرزند امام) در آبان ۱۳۵۶ ش. مجلس ختم باشكوهی در مجلس ارگ تهران به همان مناسبت تشكیل شد كه بسیاری از روحانیون سرشناس تهران و شهرستان‌ها و نیز روشنفكران برجسته مسلمان در آن شركت كردند. استاد مطهری نقش اصلی را در تشكیل آن مجلس بر عهده داشت و از سوی امام از شركت‌كنندگان تشكر نمود. وی علاوه بر ارادت و ارتباط بسیار نزدیك با امام، روابط خوب و صمیمانه‌‌ای با سایر مراجع تقلید داشت و مورد اعتماد و احترام آنان نیز بود و در جریان انقلاب نقش مؤثری در هماهنگی مراجع با نهضت امام ایفا نمود. چنانكه در اعلامیه‌ای كه آیت‌الله شریعتمداری به مناسبت سركوب قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ ش. تبریز صادر نمود، آیت‌الله مطهری نقش مهمی در تدوین آن داشت. پس از هجرت امام به پاریس در ۱۳ مهر ۱۳۵۷، مركز هدایت انقلاب در داخل كشور و هماهنگی آن با امام، منزل استاد مطهری بود.
در پاییز ۱۳۵۷ ش. كه كاركنان صنعت نفت به نشانه همبستگی با انقلاب اعتصاب كردند، كمبود شدید سوخت با شروع فصل سرما در كشور نمودار شد. این اقدام گرچه موجب فلج شدن رژیم می‌گردید و ضربه‌ای كوبنده برای آن بود، اما چون برای مردم نیز مشكلات فراوانی به همراه داشت لذا استاد مطهری به امام پیشنهاد كرد تا هیأتی از سوی ایشان به مناطق نفت‌خیز كشور سفر كرده و كاركنان را متقاعد كنند تا در حد نیاز مردم، نفت تولید و عرضه شود كه چنین نیز شد.
در زمستان ۱۳۵۷ آیت‌ الله مطهری برای دیدار و تبادل نظر با امام به پاریس رفت و از سوی امام خمینی مسئول تشكیل شورای انقلاب گردید و اعضای شورا نیز از سوی وی به امام پیشنهاد شد كه مورد قبول و تأیید ایشان قرار گرفت. در بهمن ماه آن سال كه بختیار مانع ورود امام به داخل كشور شد، روحانیون در اعتراض به این اقدام، در مسجد دانشگاه تهران تحصن كردند كه آیت‌الله مطهری در صف مقدم روحانیون قرار داشت. همچنین پیش از ورود امام كمیته استقبال از ایشان را تشكیل داد و متن پیام خوشامدی را كه در فرودگاه تهران و در حضور امام خوانده شد به قلم خود نوشت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، استاد مطهری همچون گذشته مشاوری دلسوز و مورد اعتماد برای امام بود و در انتصاب افراد در پست‌های كلیدی اوایل انقلاب و ایجادنهادهای انقلابی به امام كمك می‌كرد كه از جمله این ارگان‌ها، «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» بود. وی آسیب‌های انقلاب را به درستی می‌شناخت و از نفوذ هر خطری به پیكر انقلاب به شدت جلوگیری می‌كرد، چنانكه نقش مؤثری در بازگشت آیت‌الله طالقانی در فروردین ۱۳۵۸ به تهران ایفا نمود و اجازه نداد كه منافقان از گلایه‌ها و انتقادات او به نفع خود بهره‌برداری كنند. در یادداشتی كه از استاد مطهری به جای مانده، مطالبی به خط او وجود دارد كه قرار بوده در فردای آن روز به امام پیشنهاد كند،‌ از جمله: تشكیل نماز جمعه، ایجاد سازمانی برای روحانیت، پیشنهاد حجاب اسلامی مورد قبول، ایجاد دفتر رهبر انقلاب، اعزام آیت‌الله سید اسدالله مدنی به تبریز، تعلیم فنون نظامی برای افراد هیجده تا چهل سال به طور اجباری یا داوطلب، تسهیلات ازدواج برای پسران و دختران بعد از بلوغ، و ...
آیت‌الله مطهری به همان اندازه كه طرف اعتماد و علاقه امام قرار داشت مورد بغض مخالفان انقلاب، به ویژه منافقان بود و همه به نقش بارز او در شكل‌گیری انقلاب اسلامی اذعان داشتند. از این رو برای شكست انقلاب، استاد مطهری در روز سه‌شنبه ۱۲ اردیبهشت ۱۳۵۸ پس از بازگشت از جلسه شورای انقلاب، توسط «گروه فرقان» كه به «خوارج» معروف شدند، به شهادت رسید.
خبر شهادت آیت‌الله مطهری موجب اندوه و ماتم مردم سراسر كشور گردید. پیكر او از دانشگاه تهران، و در میان شیون و عزاداری صدها هزار نفر از مردم تهران تشییع شد و سپس به قم انتقال یافت و به دستور امام خمینی در حرم حضرت معصومه (س) دفن گردید.
به مناسبت شهادت آیت‌الله مطهری، امام دو روز به سوگ نشست و پیامی انتشار داد و مراجع عظام تقلید و هیأت دولت نیز پیام‌های تسلیتی صادر كردند و مجالس ختم متعددی در تهران و شهرستانها تشكیل شد. در بخشی از پیام امام آمده بود «اینجانب به اسلام و اولیای عظیم‌‌الشأن و به ملت اسلام و خصوص ملت مبارز ایران، ضایعه اسف‌انگیز شهید بزرگوار و متفكر و فیلسوف و فقیه عالی‌مقام، مرحوم ‌آقای حاج شیخ مرتضی مطهری قدس سره را تسلیت و تبریك عرض می‌كنم. تسلیت در شهادت شخصیتی كه عمر شریف و ارزنده خود را در راه هدف مقدس اسلام صرف كرد و با كجروی‌ها و انحرافات مبارزه سرسختانه كرد، تسلیت در شهادت مردی كه در اسلام‌شناسی و فنون مختلفه اسلام و قرآن كریم كم نظیر بود. من فرزند بسیار عزیزی را از دست داده‌ام و در سوگ او نشستم كه از شخصیت‌هایی بود كه حاصل عمرم محسوب می‌شد. در اسلام عزیز به شهادت این فرزند برومند و عالم جاودان،‌ثلمه‌ای وارد شد كه هیچ چیز جایگزین آن نیست ... مطهری كه در طهارت روح و قوت ایمان و قدرت بیان كم نظیر بود رفت و به ملأ اعلی پیوست، لكن بدخواهان بدانند كه با رفتن او شخصیت اسلامی و علمی وفلسفی‌اش نمی‌رود....»
استاد مطهری آثار فراوانی از خود بر جای گذارده است كه از جمله آنها می‌توان به عناوین زیر اشاره كرد: اصول فلسفه و روش رئالیسم (پاورقی‌ها)؛ عدل الهی، نظام حقوق زن در اسلام؛ بیست گفتار؛ ده‌ گفتار؛ مسئله حجاب؛ علل گرایش به مادیگری؛ انسان و سرنوشت؛ داستان راستان؛ آشنایی با علوم اسلامی؛ نهضت‌های اسلامی درصد ساله اخیر؛ تماشاگه‌راز؛ نقدی بر ماركسیسم؛ آشنایی با قرآن؛ گفتارهای معنوی، ... آثار استاد تاكنون بارها و به صورت‌های گوناگون به چاپ رسیده و تعدادی از آنها به زبان‌های خارجی ترجمه و انتشار یافته است.

منبع:كتاب علمای مجاهد، مركز اسناد انقلاب اسلامی
نویسنده: محمدحسن رجبی

منبع : خبرگزاری فارس