ارتشبد فردوست

ارتشبد حسین فردوست از چهره‌های برجسته عصر پهلوی است. او در ۱۲۹۶ متولد شد. از دوران كودكی به عنوان دانش‌آموز دبستان نظام وارد كلاس مخصوصی شد كه رضاشاه برای ولیعهد خود محمد‌رضا پهلوی ترتیب داده بود. لذا فردوست، دوست صمیمی و نزدیكترین محرم اسرار وی گردید. با عزیمت محمد‌رضا به سوئیس، فردوست جزء دوستان صمیمی و مشاوران شاه گردید، بدان حد كه شاه دركتاب «مأموریت برای وطنم‌» تنها كسی را كه به عنوان دوست خود معرفی كرد، فردوست بود:
«در آن موقع دوست صمیمی من پسری بود به نام حسین فردوست كه پدرش ستوان ارتش بود. حسین در دوران تحصیل در سوئیس هم با من همدرس بود و بعد هم با درجهٔ سرهنگی سمت استادی دانشكده افسری را عهده‌داری می‌كرد و فعلاً در گارد شاهنشاهی مشغول به انجام وظیفه است‌».۱
در دوران سلطنت محمد‌رضا پهلوی، فردوست نه فقط صمیمی‌ترین دوست او بود؛ تا بدان حد كه تنها فردی بود كه با «شاه» و «ملكه» بر سر یك میز غذا می‌خورد، بلكه محرم اسرار محمد‌رضا و رابط او در مخفیانه‌ترین ارتباط‌ها بود.
«آژانس مركزی اطلاعات» امریكا (سیا) در كتاب محرمانه «نخبگان و توزیع قدرت در ایران» (فوریه ۱۹۷۶) نام فردوست را در رأس «محفل خصوصی شاه» ذكر می‌كند و در رابطه با او چنین می‌نویسد:
«... رابطه شاه با مقامات نظامی و امنیتی از طریق یكی از دوستان دیرین به نام سرلشكر فردوست برقرار می‌گردد. او یكی از كسانی است كه برای تحصیل همراه محمدر‌ضا شاه در مدرسه مقدماتی مخصوص انتخاب شده بود. حسین فردوست همراه شاه به مدرسه لُه روزه در سوئیس و مدرسه نظام رفت، بجز یك دوران كوتاه، وی همیشه عهده‌دار موقعیت‌‌های مهم بوده و با وجود اینكه ارتقاء درجات نظامی وی مسیر عادی داشتند ولی از نفوذ و اقتدار بسیاری برخوردار بوده است. محمد‌رضا احتمالاً از او از سالهای ۱۹۴۱ به این سو به عنوان رابط خود با سفارت آلمان استفاده می‌كرده است. فردوست از مدتها قبل رئیس دفتر اطلاعات ویژهٔ شاه بوده و همزمان معاونت ساواك را نیز بر عهده داشته و در حال حاضر رئیس دفتر بازرسی شاه است و به عنوان ناظر بر عملیات دولت عمل می‌كند. او دراجرای وظایف خود بسیار آرام و دقیق است. فردوست بسیار ثروتمند بوده و به صداقت و امانت مشهور است...» ۲
و در گزارش «خیلی محرمانه» دیگر چنین آمده است:
«ژنرال حسین فردوست ... به عنوان رئیس دفتر اطلاعات ویژهٔ دربار و رئیس بازرسی شاهنشاهی، امروز كار «چشم‌ها و گوش‌های شاه» را انجام می‌دهد... گزارشات بیوگرافیك سفارت، وی را فردی «مؤثر و لایق، و كاملاً وفادار و مورد اعتماد شاه و مردی مصمم و دارای طرز فكری سازمان یافته» توصیف می‌نماید. ۳
فردوست از سال ۱۳۳۸ سرپرست دفتر اطلاعات ویژه شاه بوده و در مورد فعالیت مقامات عالی‌رتبه مملكت از جمله اعضاء خاندان سلطنتی به شاه گزارش می‌داد. او بر تهیه گزارشات روزانه به شاه در مورد رویدادهای مهم، برداشت از منابع كابینه و دفاتر دولت در داخل و خارج نظارت داشت و از سال ۱۳۴۱ تا ۱۳۵۲ به عنوان قائم‌مقام ساواك و از ۲۰ فروردین ۱۳۵۲ به عنوان رئیس دفتر ویژه شاه عمل می‌كرد. در سال ۱۳۵۴ فردوست به ریاست سازمان بازرسی شاهنشاهی منصوب شد كه بر مخارج دولتی نظارت كرده و فساد را زیر نظر می‌گرفت. بعدها نیز به عضویت شورای عالی مبارزه با فساد درآمد. نفوذ او درساواك و مسئولیتش در اداره اطلاعاتی ویژه شاه سبب شد كه وی رابط شخصی شاه با سیستم اطلاعاتی كشور حتی آژانس مركزی اطلاعات امریكا (سیا) شود. بعضی از نویسندگان، وی را «مغز» و «حافظهٔ» شاه دانسته و تصمیمات محمد‌رضا را عصارهٔ مشورت با فردوست دانسته‌اند. پس از سقوط شاه، فردوست دستگیر شد و به دنبال یك بازجویی مفصل، بیش از ۱۵۰۰ صفحه خاطرات نگاشت و پرده از اسرار حكومت شاه و ارتباط‌های آن با انگلیس و امریكا برداشت. این خاطرات در بین سالهای ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۶ نوشته شده كه بخش قابل توجهی از آن تحت عنوان «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» در دو جلد منتشر شده و امروزه جزء منابع تاریخ عصر پهلوی است.
فردوست در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۶۶ بر اثر سكته درگذشت.

پانوشت‌ها:
۱ـ محمد‌رضا پهلوی، مأموریت برای وطنم، ص ۸۶ـ ۸۷. به نقل از ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ج ۱، ص ۱۷.
۲ـ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، مجموعه اسناد لانه جاسوسی امریكا، جلد ۱، ص ۵۱ـ ۵۲.
۳ـ همان،‌صص ۱۷۵ـ ۱۷۶.

منبع : موسسه مطالعات وپژوهش های سیاسی