این تست ها از کجا می آیند

بالای برگه های پاسخنامه كنكور یك مستطیل خالی كوچك هست كه روی آن نوشته اند: «داخل این كادر چیزی ننویسید.» داوطلبان آزمون سراسری همیشه این وسوسه را داشته اند كه داخل این كادر چیزی بنویسند و همیشه هم می ترسیده اند كه نكند این وسوسه حواسشان را پرت كند و باعث شود در طول مدت كنكور واقعاً نقطه ای، خطی یا علامتی درون مستطیل بكشند و زحمت یك سال درس خواندن را به باد بدهند. آنها مثل جانشان در طول سه، چهار ساعتی كه روی صندلی دسته دار نشسته اند و به سیاه كردن یكی از چهار گزینه مشغولند، از این كادر سفید و تهی مواظبت می كنند. با این حال، با تردید به خود می گویند كه احتمالاً این كادر هم چیز مهمی نیست و هشدار بالای آن هم بیشتر برای ترساندن داوطلب است. ولی حقیقت این است كه نوشتن علامتی در این مستطیل رازآلود گناهی نابخشیدنی است. هر سال ۳۰۰- ۲۰۰ نفر از داوطلبان داخل این كادر چیزی می نویسند و خود را بدبخت می كنند. رئیس مركز آزمون سازی و روان سنجی سازمان سنجش آموزش كشور می گوید: «این كادر یك بررسی محرمانه است كه امتحان می كند حتماً پاسخنامه اصل و غیرتقلبی باشد. اگر یك نقطه داخل آن بیفتد دیگر پاسخنامه تصحیح نمی شود.»
●افسانه های كنكور
آزمون سراسری دانشگاه های كشور یا همان كنكور دولتی، یكی از مهمترین و امنیتی ترین اتفاقاتی است كه هر سال تكرار می شود و بر جمعیت زیادی از مردمان این مملكت تاثیر خوب یا بد می گذارد. برای همین است كه داستان ها و افسانه های زیادی از كنكور ساخته شده و بر زبان مردم جاری شده است. مثلاً می گویند كه طراحان سئوالات كنكور، از چند ماه قبل از آزمون به نقطه دورافتاده نامعلومی در ایران فرستاده می شوند و سئوالات را در قرنطینه طرح می كنند و تا پایان برگزاری كنكور در همان محل نگه داشته می شوند یا اینكه گفته می شود اگر كسی می خواهد با شانس به سئوالات پاسخ بدهد بهتر است كه همیشه گزینه «ج» را انتخاب كند و اصلاً چه بسا اگر همه گزینه های «ج» یك پاسخنامه را انتخاب كنیم در كنكور قبول هم بشویم و افسانه هایی از این دست. آیا برگزاری كنكور همین گونه است كه تصور می كنیم؟ اسدالله آسرایی به ما پاسخ می دهد. او رئیس مركز آزمون سازی و روان سنجی سازمان سنجش است. مردی است حدود ۵۰ساله، با مو و ریش تقریباً سفید. دفتر كوچك كارش در قلب ساختمان سازمان سنجش در خیابان كریم خان زند تهران واقع شده و سرتاسر میز و صندلی های اتاقش از برگه های بسته بندی شده و دفترچه و كاغذ پوشیده شده است. او می گوید: «سازمان سنجش در طول سال حدود ۶۰ آزمون برگزار می كند كه یكی از آنها آزمون سراسری است.»
● آزمون ورود به دانشگاه ها
آزمون كاردانی به كارشناسی، آزمون كارشناسی ارشد، آزمون سراسری استخدامی، آزمون های سفارشی سازمان ها و همین آزمون سراسری از جمله ۶۰ آزمونی است كه سازمان سنجش در طول سال برگزار می كند. رئیس مركز آزمون سازی و روان سنجی سازمان سنجش می گوید: «این ۶۰ آزمون به دو دسته تقسیم می شوند و هر دسته به شكل خاصی برگزار می شود. یك دسته همین آزمون سراسری است و بقیه ۵۹ آزمون در دسته دیگر قرار دارند.» آزمون سراسری تنها آزمونی در سازمان سنجش است كه سئوال های آن بر اساس منابع طرح می شود. یعنی این سازمان هر سال كتاب هایی- منابعی- را كه از داخل آنها تست ها طرح می شوند با اسم كامل به داوطلبان معرفی می كند. اما برای سایر آزمون ها تنها سرفصل ها معرفی می شوند و داوطلب خود باید منابع و كتاب ها را پیدا كند. مثلاً در آزمون كارشناسی ارشد خود داوطلب باید برود و منابع مربوط به سرفصل حقوق تجارت یا ریاضی مهندسی را بیابد.
●طراحان چه كسانی هستند
«برای طرح سئوال های كنكور سراسری، زمان محدودی مشخص نشده است. طراحان در تمام سال وارد سازمان سنجش می شوند و به جاهایی كه ورود افراد ممنوع است می روند، سئوال طرح می كنند و كاری هم ندارند كه این كنكور چه زمانی برگزار می شود.» آسرایی می گوید كه طراحان هم از دبیران هستند و هم از میان استادان دانشگاه. نهادهای مختلفی چون ادارات آموزش و پرورش و دانشگاه ها طراحان را بر اساس تجربه شان به سازمان سنجش معرفی می كنند. سازمان مدتی به طور آزمایشی با آنان كار می كند و با ارتباط با مراجع ذی صلاح مطمئن می شود كه آنها صلاحیت عمومی طراحی تست های كنكور را دارند. برای اطمینان از شرایط تخصصی نیز خود سازمان سنجش دست به كار می شود. پس از این مقدمات كسانی كه شایستگی لازم را داشته باشند در گروه های مخصوص هر درس، از زیست شناسی و فیزیك گرفته تا ادبیات و عربی وارد می شوند. هر یك از این گروه ها نزدیك به ۲۰ تا ۳۰ نفر عضو دارند. تست های طرح شده توسط یك كمیته با دست كم پنج عضو از پیشكسوتان هر گروه نهایی و به بانك سئوالات افزوده می شوند. رئیس مركز آزمون سازی می گوید: «اگر كوچكترین مشكلی درباره طراحان پیش بیاید آنها را جایگزین می كنیم.» به این ترتیب در تمام طول سال طراحان به تولید تست برای بانك سئوال مشغولند. در این بانك همیشه چند هزار سئوال موجود است. هنگامی كه فصل آزمون سراسری فرا می رسد، تست ها به تعداد لازم از داخل بانك سئوال بیرون كشیده می شود. این سئوال ها باید دوباره بررسی شوند چون هر سال بخش هایی از كتاب های درسی جزء حذفیات كنكور محسوب می شوند و كمیته طراحان باید مطمئن شود كه تست ها مربوط به بخش های حذف شده نیستند. برای این كه امنیت كنكور حفظ شود در چندین دسته، سئوال های موازی به كمیته ای در سازمان سنجش تحویل داده می شود و آن كمیته به طور تصادفی یك دسته از آنها را برای چاپ در دفترچه های كنكور انتخاب می كند. البته دسته های دیگر سئوالات نیز به چاپخانه فرستاده می شوند و تا پایان آزمون در آنجا خواهند ماند.
● قرنطینه
رئیس مركز آزمون سازی سازمان سنجش می گوید: «بانك سئوالات ما در كامپیوتری است كه دستبرد به آن از لحاظ سخت افزاری امكان ندارد. اگر به نحوی این كامپیوتر را كه در قرنطینه است بربایند، طوری برنامه ریزی شده است كه ربایندگان به سئوالات آن دسترسی پیدا نكنند.» بانك سئوالات كنكور در ساختمانی است كه از آن ۲۴ساعته به صورت فیزیكی و الكترونیكی محافظت می شود. آسرایی می گوید: «بهتر است جای ساختمان بانك را نگویم.» و اضافه می كند: «با همه این مراقبت ها مطمئن هستیم كه دست هیچ كس تا چاپخانه به سئوالات نخواهد رسید.» چاپ دفترچه های كنكور سراسری در چاپخانه سازمان سنجش در شهر كرج یك ماه طول می كشد. در این مدت ۵۰ تا ۶۰ كارگر چاپخانه «در جایی كه كوچكترین روزنه ای ندارد» پنج میلیون نسخه دفترچه كنكور را چاپ می كنند. ساختمان چاپخانه نیز توسط نیروهای امنیتی وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی و نیروهای حفاظتی سازمان سنجش كنترل می شود.
دفترچه های كنكور پس از چاپ در كیسه های پلمب شده می روند و برای مراكز استان ها فرستاده می شوند و آنجا نیز در قرنطینه ها جای می گیرند. هنگام برگزاری آزمون سراسری كیسه سئوالات باز می شود و پس از آن پاسخنامه ها جمع می شوند و دوباره در بازگشت همین مسیر تا سازمان سنجش طی می شود. پاسخنامه ها برای تصحیح به اداره خدمات ماشینی سازمان سنجش می روند. رئیس مركز آزمون سازی می گوید: «تا چاپخانه هیچ مشكل امنیتی ای نداریم. از چاپخانه به بعد چون دامنه كار گسترده می شود نگرانی ها افزایش می یابد. اما تا به حال اتفاقی نیفتاده است به جز چند سال پیش كه در یكی از دانشكده های محل برگزاری كنكور، سه ساعت قبل از آزمون سئوالات از مخزن در اختیار افرادی گذاشته شد. مسئولان این حادثه حالا در زندان و تحت تعقیب هستند.» او می افزاید: «البته آمادگی داریم اگر موقعی اتفاق عجیب و غریبی بیفتد، با یك ماه تاخیر و با سئوالات جدید آزمون را برگزار كنیم.»●مبارزه با تقلب
آسرایی می گوید: «سر جلسه آزمون تقلب ها همیشه هست.» كسانی هستند كه از روی پاسخنامه بغل دستی یا با روش های پیچیده تری از جواب تست ها باخبر می شوند و با تقلب به سئوالات پاسخ می دهند. این تقلب ها پس از كنكور با كامپیوتر بیرون كشیده می شود. اگر پاسخ های درست و نادرست یك یا چند درس دو نفر كاملاً با هم مشابه باشد، سازمان سنجش آن دو را متقلب خواهد شناخت و برای آنها محكومیتی از برگزاری آزمون مجدد تا چند سال محرومیت از شركت در كنكور، تعیین خواهد كرد. تا دو سال پیش همه دفترچه های سئوال در كنكور شبیه هم بود اما سازمان سنجش برای آزمون سال گذشته در هر رشته شش نوع دفترچه چاپ كرد تا احتمال تقلب را كاهش دهد. در این دفترچه ها سئوال ها یكی بود اما ترتیب آنها با هم تفاوت داشت. به این ترتیب سئوال شماره ۷ یك داوطلب ممكن بود سئوال شماره ۲۳ داوطلب بغل دستی اش باشد و او نمی توانست با نگاه كردن به پاسخنامه جواب تست را پیدا كند. هر داوطلب برای این كه ماشین تصحیح كننده پاسخنامه بداند او به كدام یك از این شش دفترچه پاسخ داده، باید كد یك تا شش روی دفترچه را در پاسخنامه وارد می كرد و البته تعدادی از آنها فراموش كرده بودند كد را بنویسند و به درد سر افتاده بودند. رئیس مركز آزمون سازی می گوید: «در آزمون سال گذشته مجبور شدیم پاسخنامه آنهایی كه كد دفترچه را فراموش كرده بودند، با هر شش كلید تصحیح كنیم و بیشترین امتیاز به دست آمده را برای آنها پاسخ واقعی محسوب كنیم.»
● كنكور كارشناسی ارشد
برویم به سراغ آن ۵۹ آزمون دیگری كه سازمان سنجش با روشی متفاوت با روش كنكور سراسری دانشگاه ها برگزار می كند. كنكور كارشناسی ارشد دانشگاه های دولتی بهترین نمونه این آزمون ها است. در این آزمون كار طراحی تست ها در تمام طول سال انجام نمی شود و همچنین طراحان درون سازمان سنجش این كار را نمی كنند؛ رئیس مركز آزمون سازی سازمان می گوید: «كنكور كارشناسی ارشد برای ۱۲۵ كد رشته برگزار می شود. ما همه گرایش های یك رشته را كلاً یك كد رشته به حساب می آوریم. برای طراحی سئوالات این رشته ها حدود سه هزار و ۵۰۰ استاد دانشگاه با ما همكاری می كنند.» به گفته او این استادان هرساله ممكن است تغییر كنند و برخلاف آزمون سراسری بسیاری از داوطلبان آنها را می شناسند.
طراحان را یك كمیته تخصصی برای هر رشته كه تعداد اعضایش پنج تا هشت نفر است، مشخص می كند. تست ها در یك زمان محدود و درون دانشگاه ها برای همان سال طرح می شوند و به كمیته های تخصصی می روند. كمیته ها دست كم دو دسته سئوال را مشخص می كنند و یكی از آنها را به چاپخانه می فرستند. البته مدیران سازمان سنجش قصد دارند كه برای كنكور كارشناسی ارشد سال های آینده، همانند كنكور سراسری بانك سئوال درست كنند و طراحی تست را به تمام طول سال گسترش دهند.
● به سوی استاندارد شدن تست ها
رئیس مركز آزمون سازی و روان سنجی سازمان سنجش آموزش كشور می گوید: «سئوالات كنكور ما هنوز استاندارد نیستند. الان نمی توانیم بگوییم كسی كه نمره اش از ۱۰۰ درصد آزمون ۷۵ شده، سوادش ۷۵ از ۱۰۰ است. در حقیقت ما نتایج آزمون را اعلام نمی كنیم بلكه نتایج كنكور را می دهیم. اگر بتوانیم تست هایمان را از راه پیش آزمون كردن استاندارد كنیم می توانیم سواد داوطلبان را مشخص كنیم. البته همین حالا هم طراحان ما با تجربه خود بدون پیش آزمون توانسته اند تست هایی تا ۹۵ درصد استاندارد تولید كنند.» سازمان سنجش برنامه استانداردسازی سئوالات خود را از روش موسسه ETS كه بزرگترین موسسه آزمون سازی جهان است وام گرفته است. آسرایی می گوید: «هیچ سئوالی برای ETS سر جلسه امتحان نمی رود مگر این كه پیش آزمون شده باشد.» حال باید پرسید یك تست چگونه پیش آزمون می شود؟
فرض كنید كه در یك آزمون ۳۵ تست به داوطلب داده می شود تا به آنها پاسخ بدهد. از این تعداد ۳۰ تست پیش آزمون شده مشخص كننده نمره داوطلب است. ۵ تست پیش آزمون نشده هم لابه لای این ۳۰ سئوال برای پیش آزمون شدن جا می گیرد و البته نمره ای ندارد. داوطلب نمی داند كه كدام سئوال نمره دارد و كدام ندارد و باید به همه ۳۵ تست پاسخ بدهد. پس از برگزاری آزمون یك گروه روان سنجی روی ۵ تست پیش آزمون نشده متمركز می شوند. این گروه پاسخ های داوطلبان را به هر تست با شاخص های علمی تطبیق می دهند و درصد دشواری آن را تعیین می كنند. آن گاه قضاوت می كنند كه آن سئوال باید در آزمون وجود می داشت یا نه. شاید گروه روان سنجی ۲ تست از این ۵ تست را مناسب آزمون تشخیص بدهند. در این صورت آنها را به بانك سئوالات خود اضافه می كنند تا در آزمون های آینده از آنها استفاده كنند. به این ترتیب آن دو تست پیش آزمون شده اند. مدیران سازمان سنجش می خواهند همین كار را با آزمون های سراسری دانشگاه ها بكنند. البته شرط بسیار مهمی را كه آسرایی به آن اشاره می كند نباید فراموش كرد: «شرط مهم استانداردسازی با سئوالات پیش آزمون شده این است كه سئوالات در آخر آزمون جمع آوری شود و بعداً نیز منتشر نشود چون تست های پیش آزمون شده همیشه در آزمون های قبلی آمده اند.» او می افزاید: «ما قصد داریم با آزمون های كوچك و با تعداد افراد كم پیش آزمون كردن را شروع كنیم و به تدریج به كنكور سراسری برسیم.»
● تست های پنج گزینه ای
چندی پیش یكی از معاونان سازمان سنجش اعلام كرده بود كه در سال های آینده در كنكور از تست های پنج جوابی و سئوال هایی با پاسخ كوتاه استفاده خواهد شد. رئیس مركز آزمون سازی این سازمان تمام این برنامه ها را برای استاندارد كردن آزمون ها لازم می داند: «با تست های پنج گزینه ای احتمال جواب دادن شانسی به سئوال از بین می رود. به علاوه در برخی از آزمون های تخصصی ممكن است بیش از یك گزینه درست باشد و داوطلب باید دو یا سه گزینه را در پاسخنامه مشخص كند.» سئوالات با پاسخ كوتاه، آنهایی هستند كه داوطلب باید در جای مشخص شده پاسخنامه یك عدد یا یك كلمه را بنویسد. دستگاه های سازمان سنجش می توانند این پاسخ ها را بخوانند. آسرایی می گوید: «ماشین های ما همین حالا هم دارند نام پدر داوطلبان را می خوانند.» او درباره اندازه برگه های پرسشنامه و اندازه حروف نوشته های آن نیز می گوید: «سعی می كنیم از یك استانداردی استفاده كنیم اما باید توجه داشت كه در صورت بزرگ شدن اندازه حروف تعداد صفحات پرسشنامه هم بیشتر می شود و زمان چاپ پرسشنامه ها در قرنطینه بیشتر طول خواهد كشید.» تمام این تلاش ها برای مفهومی تر شدن كنكور است. آسرایی می گوید: «با این كارها می توانیم از قدرت كلاس های كنكور كم كنیم. این اتفاق همین حالا هم افتاده است؛ دو تن از رتبه های یك كنكور سال گذشته كسانی بودند كه اصلاً در كلاس های كنكور شركت نكرده بودند.»

سعید اركان زاده یزدی

منبع : روزنامه شرق