تالاب انزلی با زیبایی‌های بسیار

تالاب انزلی یکی از زیباترین مناظر آبی گیلان سبز است. این تالاب محل تخم‌ریزی آبزیان و پناهگاه و مأمن پرندگان بومی و مهاجر است. در داخل تالاب، جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای انزلی وآبکنار‌در ساحل آن قرار دارند.‏
تالاب انزلی با وسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومترمربع حکم تصفیه‌خانه را برای آب رودخانه‌هایی دارد که به دریای خزر می‌ریزد. این تالاب با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده، ۵۰ گونه ماهی، صدها گونه موجودات گیاهی، جانوری و میکروسکوپی اکوسیستم کم نظیری دارد. تالاب انزلی که از سال ۱۳۵۴ جزو تالاب‌های بین‌المللی تحت حفاظت قرار گرفت، مهم‌ترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر است. ‏
‏۲۷ رودخانه مهم گیلان به این تالاب سرازیر می‌شوند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به رودخانه بهمبر، ماسوله رودخانه، قلعه رودخانه پسیخان، پیربازار و شیجان رود اشاره کرد. همچنین رودخانه‌هایی نیز از تالاب خارج می‌شوند، که عبارتند از: تازه بکند، نهنگ روگا، راسته خاله و پیر بازار روگا، سوسر روگاه.‏
● انزلی، یکی از جذاب‌ترین نقاط گردشگری ایران ‏
شهرستان بندرانزلی که در ناحیه‌ای کاملاً جلگه‌ای به صورت طولی در ساحل دریای خزر واقع شده، دارای آب و هوای معتدل مرطوب است و میزان بارندگی آن بسیار بالاست؛ طوری که سالانه به طور متوسط ۱۸۹۲ میلی‌متر بارندگی در این شهر گزارش می‌شود. میزان رطوبت نسبی در این منطقه در سال بین ۷۱ تا ۹۷ درصد در نوسان است. ‏
سواحل ماسه‌ای انزلی از روزگاران گذشته همواره در مقاطع مختلف سال پذیرای انبوه مسافران بوده است. آنچه سواحل انزلی را از سواحل دیگر دریای مازندران متمایز می‌سازد، عمومی بودن سواحل آن است که در دسترس همگان قرار دارد.‏ قایقرانی، ماهیگیری و شکار پرندگان روی تالاب انزلی، قایقرانی در دریا و گردش در پارک و بلوار ساحلی و دیدار از بازار محلی مجموعه‌ای از خدماتی است که برای گردشگران تدارک دیده شده است. انزلی هتل‌های مناسب و تأسیسات اقامتی و پذیرایی و در کنار آن تعدادی تأسیسات گردشگری از قبیل اردوگاه جهانگردی، دهکده ساحلی و شهرک‌های توریستی دارد.‏
علاوه بر آن بسیاری از خانوارهای ساکن شهر، اتاق‌های اضافی خود را به مسافران اجاره می‌دهند. این پانسیون‌های خانگی زیر پوشش اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قرار دارند و با نظارت آنان فعالیت می‌کنند. دیدنی‌های شهر انزلی مثل تأسیسات اسکله، گمرک شهر، شیلات، بلوارهای ساحلی، تالاب انزلی، کاخ و باغ میان پشته، بازار، میدان شهر و آثار تاریخی و باستانی دیگر موجب می‌شوند که گردشگران از اوقات فراغت خود به بهترین نحو بهره ‌بگیرند.
‏ از دیدنی‌های دیگر انزلی، محوطه فانوس دریایی یا برج ساعت است. در ساحل انزلی و در دل دریا، فانوسی دریایی مشاهده می‌شود که در سال های ۱۲۳۰تا ۱۲۳۴ هجری قمری در زمان حکومت ناصرالدین شاه توسط خسروخان گرجی حاکم وقت ساخته شد. این فانوس دریایی با روغن چراغ روشن می‌شد و برای راهنمایی دریانوردان به کار می‌رفت.
در سال ۱۳۶۹ هجری شمسی، شهرداری بندر انزلی این فانوس را تعمیر کرد و یک ساعت چهار سوی جدید بر بالای منار قرار داد که در حال حاضر نیز کار می‌کند. بنای شهرداری انزلی نیز یک بنای تاریخی زیبا و ضمناً از نظر تاریخی قابل توجه است، زیرا شهرداری بندر انزلی نخستین شهرداری ایران است. این بنا در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی ساخته شد.‏
● گیاهان تالاب ‏
در گذشته‌های نه چندان دور، اراضی پیرامون تالاب انزلی تحت تأثیر آن به صورت‌های مرطوب و اشباع از آب و همچنین برکه‌های متعدد، پذیرای انواع خاصی از درختان آب دوست نظیر بید و توسکا بوده است که گذشته از چشم‌انداز بسیار زیبا، به دلیل آن که این درخت همچون پمپ آب، آب‌های اضافی زمین را در خود کشید و سپس تبخیر می‌کرد باعث خشک شدن زمین‌های غرقابی می‌شد.
بدین ترتیب محیط‌های پذیرایی حشرات را (برکه‌ها و آب‌های سرگردان) از بین می‌برد. چوب این درختان نیز در انواع مختلف کاربردهای فراوان محلی داشته است.‏
● پرندگان تالاب ‏
دریای خزر یکی از مهم‌ترین مناطق زیستگاهی پرندگان آبزی مهاجر است. این دریا در مرکز توزیع جغرافیایی جمعیت غازها و اردک‌ها (مرغابی‌ها)ی غرب سیبری، خزر و نیل واقع شده است و هر ساله در این مسیر پرواز بیش از ۱۰ تا ۱۲ میلیون انواع اردک و غاز، قو و سایر پرندگان به مهاجرت می‌پردازند. بسیاری از این پرندگان یک تا سه ماه از زندگی خود را در حواشی دریای خزر سپری می‌کنند. تالاب انزلی و آبگیرهای حاشیه آن از مهم‌ترین مناطقی است که می‌تواند بهترین شرایط را برای گذران زمستان پرندگان مهاجر فراهم کند. تنوع پوشش گیاهی تالاب سبب جلب و جذب پرندگان مهاجر به تالاب انزلی شده است.‏
● پستانداران تالاب ‏
‏ درباره پستانداران تالاب انزلی مطالب بیشتری را می‌توان نوشت که در این میان انواعی از پستانداران که در ارتباط مستقیم با تالاب هستند از سایر پستانداران جدا می‌شوند. وجود حداقل ۱۷ گونه خفاش در تالاب یکی از این مطالب است که نقش عمده‌ای در کنترل حشرات تالاب دارند. ‏
● آبزیان تالاب
تالاب انزلی یک مخزن آب لب شور با عمق کم به شمار می‌رود. وجود محیط آبی زنده‌ای مانند تالاب انزلی در کنار دریای خزر و ارتباط وسیع آن با دریا، محیط مطلوبی را برای تخم‌گذاری انواع ماهیان فراهم ساخته است. وجود ۲۰ گونه ماهی در تالاب انزلی تأیید شده که ۱۱ گونه آن بومی، ۸ گونه مهاجر و یک گونه نیمه مهاجر است. ماهی سفید و سوف که از ماهیان مهاجر هستند، برای تخم‌ریزی و زاد و ولد به تالاب می‌آیند و پس از تخم‌ریزی دوباره به دریا بازمی گردند. کپورماهیان و اردک ماهی از ماهیان بومی تالاب هستند که به طور دائم در تالاب زیست می‌کنند. به نظر می‌رسد تغییرات درجه حرارت دریا و شرایط محیطی تالاب به گونه‌ای است که این زیستگاه را به مساعدترین محل برای تخم‌گذاری ماهیان و پرورش طبیعی بچه ماهی‌ها تبدیل کرده است. از سوی دیگر تالاب انزلی با داشتن آب شیرین و انواع گیاهان و حیوانات آبزی از نظر تغذیه زیستگاه مناسبی برای ماهیان به شمار می‌رود. جریان و آرامش نسبی آب در تالاب امکان آمیزش اسپرم ماهی نر با تخم ماهی ماده را در شرایط مطلوب فراهم می‌سازد و ریشه و ساقه گیاهان آبزی محل چسبندگی خوبی برای لاروها به شمار می‌رود. به همین لحاظ هر ساله گله‌هایی از انواع ماهیان برای تخم‌ریزی و تولید مثل به تالاب روی می‌آورند. این ماهیان منشأ عظیم صیدی هستند که توسط صیادان به انواع مختلف در تالاب انزلی صورت می‌گیرد.
رفت وآمد قایق‌های موتوری، آلوده شدن آب به روغن سنگین و مواد شیمیایی سمی، صید بی‌رویه در زمان تخم‌ریزی، آلودگی‌های ناشی از مصرف سموم گیاهی و کود شیمیایی در مزارع اطراف تالاب
رفت و آمد ماهی‌ها را برای تخم‌ریزی به تالاب کاهش داده است و امکان تولیدمثل به مراتب دشوار و محدود شده است. مهم‌ترین ماهیان تالاب انزلی عبارت‌اند از: اسبله، سوف، اردک ماهی (شوک)، کولمه، ماهی سفید، ماش ماهی، کپور، کپور نقره‌ای، کپور علفخوار (آمور)، سیاه کولی، شاکولی و سیم.‏
چالش‌هایی که تالاب انزلی با آن مواجه است:‏
‏۱) هرسال بیش از ۳۲ میلیون مترمکعب فاضلاب خانگی شهرستان‌های رشت، انزلی، صومعه‌سرا، فومن و ماسال که حوضه آبخیز تالاب انزلی هستند، وارد تالاب می‌شود‎.‎
‏۲) از طریق مزارع کشاورزی در سال حدود دو میلیون لیتر سموم وارد محیط تالاب انزلی می‌شود. تالاب انزلی همچنین محل تخم‌ریزی بسیاری از ماهیان بومی و مهاجر است که ورود این مواد سمی ذخایر موجود در این زیستگاه را به شدت تهدید می‌کند.‏
‏۳) رسوبات حوضه آبخیز تالاب انزلی به طور فزاینده‌ای درحال افزایش است و به علت ضعف عملیات آبخیزداری و تخریب بیش از اندازه حوضه آن سالانه ۵۸۵ ‎هزار تن خاک به صورت رسوب به این تالاب سرازیر می‌شود. هم اکنون یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تن گل و لای ناشی از رسوبات حاصل از ۴۰ سال شست وشوی ۴۰۰۰ کیلومتر مربع خاک حوزه‌های آبریز یازده رودخانه منتهی به تالاب در تالاب انزلی وجود دارد. تا چند دهه قبل عمق تالاب انزلی هشت تا ۱۱ متر بود اما درحال حاضر، ته‌نشین شدن رسوبات عمق آن را به سه متر رسانده است. هم اکنون سرعت انباشته شدن رسوبات در کف تالاب ۱۰ برابر بیشتر از چهاردهه قبل است.‏
‏۴) آلودگی‌های صوتی، انتشار ترکیبات خطرناک سرب، اکسید گوگرد، کربن و نیتروژن ناشی از عبور و مرور وسایل نقلیه از جمله عوامل تخریب اکوسیستم تالاب است.‏
‏۵) متأسفانه بارندگی‌های پی در پی و کاهش اکسیژن در تالاب به واسطه متصاعد شدن گاز اکسیدسولفید ‏SH۲‎‏ درسطح تالاب موجب تلف شدن هزاران ماهی در تالاب شده است و با هربار بارندگی و کم شدن اکسیژن بر مرگ و میر ماهیان افزوده می‌شود.‏
‏۶) آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های صنعتی در کنار رودهای منتهی به تالاب. بخشی از فاضلاب صنعتی کارخانه‌های حوزه و تمامی فاضلاب‌های شهری و روستایی بدون تصفیه به رودخانه تخلیه و باعث آلودگی شدید این رودخانه می‌شود که مرگ و میر وسیع آبزیان رودخانه و تالاب انزلی را در مقاطع بحرانی باعث می‌شود.‏
‏۷) صید و شکار بی‌رویه برای تأمین نیازمندی‌های غذایی و گذران اقتصادی که منجر به کاهش جمعیت گونه‌های وابسته به تالاب می‌شود.‏
‏۸) رشد و توسعه شهرها و شهرک‌های صنعتی بدون مکان‌یابی صحیح، از عوامل تهدید‌کننده تالاب انزلی و از منابع مهم آلودگی آب تالاب است.‏
‏۹) در اینجا لازم است به رشد گیاهی به نام «آزولا» در تالاب انزلی اشاره کرد. آزولا گیاهی است که در مناطق تالابی رشد می‌کند اما این گیاه گونه بومی تالاب انزلی نبوده است. به لحاظ این که این گیاه ازت زیادی تولید می‌کند تا برای تهیه کودهای ازته از گیاه استفاده شود و همچنین به عنوان غذای ماهیان پرورشی علفخوار به نام فیتوفاگ داده می‌شود. در ابتدا کشت و تکثیر این گیاه به طور آزمایشی در دریاچه‌های مصنوعی پرورش ماهی در استان گیلان انجام شد. ولی بذر این گیاه به وسیله پرندگان به تالاب انزلی برده شد و در این تالاب زمینه رشد برای گیاه فراهم بود. این گیاه به صورت گیاهی مهاجم رشد خواهد کرد و اگر با رشد آن مبارزه‌ای فراگیر انجام نشود ظرف چند سال آینده تمامی سطح تالاب را خواهد پوشاند. این گیاه با ضخامتی در حدود ۱۰ سانتی‌متر سطح تالاب را می‌پوشاند و مانع رسیدن نور خورشید به زیر آب می‌شود. در نتیجه فعل و انفعالات شیمیایی توسط فیتوپلانکتون‌ها در عمق آب انجام نمی‌شود و همچنین با مستور شدن سطح تالاب اکسیژن کافی به آبزیان نمی‌رسد.‏
● اقدام‌های مثبت ‏
‏۱) فعالیت‌هایی در سال‌های اخیر از سوی محیط‌زیست در خصوص جلوگیری از ریزش آلودگی کشتارگاه‌ها و انواع صنایع به داخل تالاب انزلی انجام گرفته است. ‏
‏۲) وجود کارخانه کمپوست زباله برای ادامه حیات تالاب انزلی ضروری است. ‏
‏۳) با توجه به ارزش بین‌المللی تالاب هم ‌اکنون یکی از گروه‌های تحقیقاتی کشور ژاپن با نام جایکا (آژانس همکاری‌های بین‌المللی کشور ژاپن) مشغول پژوهش برای احیای این تالاب زیبا است.‏

منابع: ‏
پایگاه الکترونیکی ماهیگیری ورزشی
خبرگزاری میراث فرهنگی
ویکی پدیا

منبع : روزنامه اطلاعات