چهارشنبه, ۱۸ مهر, ۱۴۰۳ / 9 October, 2024
مجله ویستا

اهمیت واکسیناسیون طیور


اهمیت واکسیناسیون طیور
تا چهل سال دیگر جمعیت جهان ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت و در همین مدت تقاضا برای غذا به سه برابر خواهد رسید. دراین میان نقش صنعت طیور در تأمین پروتئین حیوانی مورد نیاز انسان بیش از پیش آشکار می گردد. پایین بودن نسبی هزینه های تولید، بالا بودن بازده غذایی و عدم انتقال بیماریهای مشترک، کوتاه بودن دوره پرورش، در مقایسه با دیگر حیوانات اهلی تولید کننده غذا سبب بی رقیب شدن صنعت طیور گردیده است. با توجه به بالا بودن میزان آلودگیها و خطر ابتلا گله های طیور به بیماری های مختلف، آگاهی از مسایل مختلف امنیت زیستی و راههای پیشگیری ، کنترل و درمان بسیار حیاتی است.
در میان راهها و روشهای موجود، واکسیناسیون به عنوان یکی از ابزارهای پرارزش در پیشگیری از بروز بیماریهای مختلف مطرح می گردد. متأسفانه درکشور ما، تلفات و خسارات اقتصادی ناشی از بیماریها در گله های طیور بیشتر از استانداردهای قابل قبول بین المللی است که یکی از دلایل اصلی آن را می توان ناشی از عدم توجه و آگاه نبودن بیشتر مرغداران کشور از اصول مربوط به پیشگیری از بیماریها بویژه واکسیناسیون دانست.
آنچه مسلم است ، حتی در بهترین شرایط نیز هیچ واکسنی ایمنی و حفاظت کامل ایجاد نمی کند. واکسن هایی که امروزه در صنعت طیور بکـــــــار می روند شامل انواع واکسن های زنده ،کشته و ساب یونیت(Subunit) می باشند که علیه بیماریهای ویروسی، باکتریایی و انگلی کاربرد دارند. روش های معمول واکسیناسیون به دو دسته گروهی ( آشامیدنی و اسپری ) و انفرادی ( داخل چشمی ، داخل بینی ، تلقیح در نسوج بال و تزریقی ) تقسیم بندی می گردند. به بررسی و تحلیل روش واکسیناسیون آشامیدنی می پردازیم که بطور وسیعی در صنعت مرغداری ایران مورد استفاده قرار می گیرد.
● عوامل مختلفی سبب شکست در واکسیناسیون به روش آشامیدنی می گردند که عبارتند از:
۱) مدت زمان محرومیت از آب :
برای حصول یک ایمنی مناسب از واکسیناسیون، باید پرندگان به اندازه کافی تشنه شده باشند. معمولا" دو ساعت قبل از واکسن، آب را قطـع می نمایند. البته این زمان به شـــرایط محیطـی ، بویژه درجه حرارت هوا بستگـــی دارد، بطوریکه در دمای ۳۰ درجه سانتی گراد، پرندگان باید یک ساعت و در دمای پایین تر بطور مثال ۲۱ درجه سانتی گراد، چهار ساعت از آب محروم گردند تا بهترین نتیجه حاصــل از واکسیناسیون بصورت خوراکی بدست آید. در صورت نیاز به انجام واکسیناسیون در چند سالن، باید دوره زمانی محرومیت از آب طوری تعیین شود که این زمان برای کلیه سالنها یکسان باشد. محرومیت از آب با قطع جریان آب و از دسترس خارج کردن آبخوریها صورت می گیرد و از زمان خشک شدن و خالی شدن کامل آبخوری ها این زمان محاسبــــــه می گردد. تعیین دقیق زمان محرومیت گله از آب بسیار مهم است زیرا اگر پرندگان بیشتر یا کمتر ازحد نیاز تشنه شوند، این امر باعث عدم یکنواختی در دریافت واکسن می گردد. اگر زمان محرومیت از آب، کمتر از حد معمول باشد و پرنده به اندازه کافی تشنه نشود، محلول آماده واکسن در آبخوری مانده و غیر فعـــال می گردد. درجه حرارت آب در هنگام حل نمودن واکسن باید حدود ۵/۱۵ درجه سانتی گراد باشد. در مورد برخی از واکسن ها مانند برونشیت، اگر دمای آب بالاتراز ۵/۱۵ درجه سانتی گراد باشد، تا ۵۰ درصد عملکرد آنها در مدت زمان یک.
۲) مقدار مصرف آب:
پرنده بطور مشخص یک سوم تا یک چهارم آب مورد نیاز خود را در دو تا سه ساعت اولیه صبح و با آغاز فعالیت روزانه خود مصرف می کند. مصرف روزانه َآب پرنده تحت تأثیر عوامل مختلفی ازجمله سن ،وزن بدن و نوع پرنده متفاوت است . مصرف روزانه آب باید در هر مزرعه و در هر سالن توسط کنتور سالن تعیین گردد. ۵ تا ۷ روز قبل از واکسیناسیون، میانگین مصرف آب در ۲۴ ساعت ثبت گردیده و سپس این عدد باید جهت تعیین مقدار آب مصرفی جهت واکسن، درعدد ضرب گردد.نکته قابل تذکر اینست که ممکن است میزان مصرف آب در یک سالن به دلایل ساختاری با سالن های دیگر همان مزرعه تفاوت داشته باشد. در زمان محاسبه مقدار آب لازم جهت واکسیناسیون، باید به طول خطوط رابط آب و مقدار حجمی که اشغال می کنند توجه شود. برای مثال،برحسب قطر لوله های رابط در یک سالن ۱۵۰ متری،درون لوله ها ۱۱ تا ۳۸ لیتر آب ممکن است وجود داشته باشد. باز نمودن دوباره جریان آب جهت مصرف روزانه باید بعد از تمام شدن کل محلول واکســـــــن صورت گیرد. براساس نظر برخی از محققین، می توان در هفته اول ۵ لیتر،هفته دوم تا چهارم ۱۰ لیتر، هفته پنجم تا دهم ۲۰ لیتر و بعد از هفتـه دهم ۴۰ لیتر آب برای هر ۱۰۰۰ پرنده ( ۱۰۰۰ دز واکسن ) در نظر گرفت.
۳) کیفیت آب :
مهمترین عامل تأثیرگذار در آب جهت واکسیناسیون، میزان کلر موجود درآب مصرفی می باشد. کلر از عناصر اصلی تشکیل دهنده محلولهای ضدعفونی کننده در صنعت مرغـــداری است. این عنصر سبب از بین رفتن باکتری ها و ویروس های موجود در واکسن ها می شود. کلرزنی آب باید۲۴ ساعت قبل و بعد از تجویز واکسن متوقف گردد. یکی از راههای کاهش کلر آب، قراردادن آب در معرض هوا به مدت ۲ تا ۳ روز در درجه حرارت ۳۰ درجه سانتی گراد می باشد. این راهکار برای مزارع بزرگ عملی نبوده و همچنین فضولات پرندگان وحشی در مرغداری باعث ورود اجرام بیماریزای خطرناک به آب مصرفی می شوند. یکی دیگر از روش های محافظت واکسن در برابر کلر و یا سایر فلزات سنگین استفاده از شیر خشک است. شیرخشک سبب خنثی شدن کلر، مواد پاک کننده و یون های فلزات سنگین ( بویژه آهن ) گردیده و از ویروس واکسن محافظت می نماید.همچنین اسید های آمینه موجود در شیر به ساخت پادتن کمک می کنند. استفاده از شیر گوسفند به دلیل داشتن چربی بالا توصیه نمی شود زیرا گویچه های چربی، ویروس واکسن را در خود گرفته و به سطح آب می آورند و درنتیجه سبب کاهش غلظت واکسن می گردند. لازم به ذکر است واکسن را باید ۲۰ تا ۳۰ دقیقه بعداز اضافه کردن شیر خشک، به محلول آب و شیر اضافه کرد.لوله های قدیمی و نامناسب سالن های مرغداری اثرات نامطلوبی روی واکسن می گذارند به همین جهت استفاده از شیر خشک ضروری بنظر می رسد. مقدار مصرف شیر خشک ۵-۲ گرم به ازای هر لیتر آب می باشد و میزان مصرف شیر ۱۰درصد کل حجم محلول واکسن است. در حال حاضر محصولات تجاری متفاوتی با نامهای مختلف جهت محافظت از ویروس واکسن وجود دارد. برای مثال ، می توان از تیوسولفات سدیم به میزان ۱۶ میلی گرم بازای هر لیتر آب استفاده کرد.
۴) زمان واکسیناسیون به روش آشامیدنی : بهترین زمان واکسیناسیون به روش آشامیدنی بعد از طلوع آفتاب است، زیرا طلوع آفتاب خود تحریکی جهت فعالیت پرنده می باشد. در روزهای ابری و بارانی استفاده از تحریک نوری جهت افزایش فعالیت گله مناسب است. در شرایط مطلوب ، واکسیناسیون یک سالن باید ظرف دو ساعت کامل باشد. اگر مدت زمان واکسیناسیون، از این زمــان کمتر گردد ، پرندگانی که از لحاظ اجتماعی، در رده های پایین تر هستند از شانس کمــتری جهـت دریافت یک دز کامل واکسن برخوردار خواهندبود . همچنین اگر زمان مصـرف واکسن از این زمان بیشتر شود، ممکن است ویروس یا باکتری زنده موجود در واکسن غیرفعال گردد. زمان توزیع محلول واکسن بطور معمول باید بین ۵/۱ تا ۳ ساعت باشد.
● چند نکته در مورد روش آشامیدنی :
▪ استفاده از روش آب آشامیدنی تا سن ۵ – ۶ روزگی روش مناسبی جهت واکسیناسیون نمی باشد زیرا بعلت عدم نوشیدن آب کافی ، جوجه ها دز لازم واکسن را دریافت نمی کنند. همچنین بافت های لنفاوی روده به علت عدم تکامل مناسب ، از توانایی مناسب برای تکثیر ویروس برخوردار نیستند. از سوی دیگر دراین سن نباید از پادتن های مادری غافل شد.
▪ آبخوری ها قبل از واکسیناسیون با آب فاقد ماده عفونی بخوبی شسته شوند.
▪ سه روز قبل از واکسیناسیون می توان از یک پوند ( حدود ۴۵۳ گرم ) اسید سیتریک به ازای هرگالن آب استفاده نمود .
▪ میزان ph مناسب آب جهت واکسیناسیون باید بین ۵/۵ تا ۵/۷ باشد.
▪ مقدار دز واکسن بازای هر پرنده را ۲/۱ یا ۳/۱ دز در نظر بگیرید.
▪ ظروف حاوی واکسن تهیه شده نباید در معرض نور آفتاب قرار گیرند.
▪ جهت آماده نمودن محلول واکسن از ظروف پلاستیکی استفاده و آنها را قبل از استفاده بخوبی تمیز کنید.
▪ ویال واکسن چند بار توسط محلول واکسن شسته شود تا بقایای واکسن بطور کامل تخلیه گردد.
▪ سر پلاستیکی فلاکن واکسن برای اولین بار در داخل آب باز گردد. با این روش مطمئن خواهید بود که واکسن لیوفیلیزه موجود در داخل بطری با هوا تماس نمی یابد و کاملا" در آب پخش می گردد. اگر باز نمودن فلاکن در هوا انجام شود، هوای آلوده وارد شیشه حاوی واکسن خواهد شد و واکســـن را آلوده می نماید. روش بهتر آن است که ابتدا به کمک یک سرنگ یکبار مصرف، مقدار چند میلی لیتر آب به درون فلاکن حاوی واکسن لیوفیلیزه تزریق نموده و با تکان دادن شیشه، واکسن را بصورت محلول در آورده و سپس آن را به درون ظرف حاوی آب ، تخلیه نمایید.
▪ اگر از شیر استفاده می کنید، باید چربی آن از طریق جوشاندن بخوبی گرفته شده باشد و یا از شیرهای پاستوریزه یا هموژنیزه شده موجود در بازار استفاده نمایید.
▪ کلیه آبخوری های پستانکی ( نیپل) با برس شسته شوند .
▪ چنانچه از فیلتر زغال در سیستم آبرسانی استفاده می شود ، باید هنگام واکسیناسیون آن را بردارید.
▪ اگر سیستم آبرسانی از نوع پستانکی است ، جریان آب در تمام لوله ها بصورت همزمان برقرار شود و از درست کارکردن تمام سر پستانکی ها اطمینان حاصل کنید.
▪ خطوط آبرسانی را قبل از مصرف واکسن پر نمایید.
▪ قبل از پایین آوردن خطوط آبرسانی ، جهت جلوگیری از بروز پدیده هوا گرفتگی لوله ها، محلول را وارد خطوط آبرسانی نمایید.
▪ تعداد آبخوری های موجود در سالن افزایش یابد. برای هر ۵۰ جوجه ، یک آبخوری اضافه شود و یا تعداد آبخوری ها دو برابر شود .
▪ تعداد نفرات توزیع کننده واکسن در هر سالن کافی باشد.
▪ جهت حصول اطمینان از مصرف محلول واکسن بوسیله پرندگانی که در گوشه یا کنار دیوارها هستند، همواره در کنار دیوار قدم بزنید. مزیت دیگر قدم زدن در سالن اینست که می توان آبخوریها را از لحاظ وجود محلول واکسن و یا جریان مداوم واکسن در لوله ها کنترل کرد. قبل از پر نمودن آب ، نور سالن را قطع نمایید.
▪ جهت تحریک پرندگان به خوردن واکسن ، میزان نور سالن را زیاد نموده ، زنجیر دانخوری را به حرکت در آورده یا در سالن قدم بزنید.
▪ جهت اطمینان از مصرف واکسن ، از محصولات تجاری رنگی استفاده می شود. این ماده آبی رنگ باعث رنگی شدن زبان پرنده شده یا از روی پوست ، رنگ چینه دان قابل تشخیص است. اگر در بیش از ۹۰% پرندگان، رنگ آبی مشاهده شد واکسیناسیون موفق بوده است .
▪ محلول واکسن باقی مانده در لوله ها باید پس از واکسیناسیون ، توسط آب خنثی که فاقد مــــــــواد ضدعفونی کننده باشد، شستشو گردد. برای اطمینان می توانید از دستورات مربوط به خنثی سازی که در آماده سازی واکسن بکار رفت ، جهت منبع آب استفاده کنید .
منبع : موسسه مرغداری ایران