چرا در سینمای ایران این همه پول هزینه می‌شود؟!

امیرقاسم راضی، کارگردان فیلم سینمایی «چای سرد» که در سینماهای هنر و تجربه در حال اکران است، در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، اظهار کرد: هر فیلمنامه‌نویس یا قصه‌نویسی طبیعی است که به شکل دیگری محیطش را نگاه کند و من هم از آنجا که بلد نیستم یا نمی‌خواهم کمدی سخیف بنویسم و بسازم از همان ابتدا که قصه‌ای به ذهنم می‌آید وجهی از ناامیدی در من شکل می‌گیرد و می‌دانم در این سینما که وابسته به اسم بازیگران است و بازیگر است که تکلیف یک فیلم را روشن می‌کند، چنین فیلمی شانس موفقیت چندانی ندارد. اکثر اوقات در فیلم‌های سینمایی شاهد حضور چند بازیگر ثابت هستیم، به قدری این بازیگران تکراری هستند که برخی مواقع فیلم‌ها را با هم اشتباه می‌گیریم.

راضی خاطرنشان کرد: در این شرایط وقتی می‌خواهم داستانی بنویسم و فیلمی بسازم شرایطی ناامیدکننده برایم پدید می‌آید با این حال دوست دارم کار کنم و از احساسم بنویسم و آنچه که فکر می‌کنم را روی کاغذ بیاورم. در همان ابتدای راه به این نکته توجه دارم که باید فیلمی بسیار ارزان بسازم چون قرار نیست هیچکس حامی من باشد. من در سینمایی تربیت شده‌ام که با جریان فیلم‌های پرفروش و گیشه‌ای نسبت چندانی ندارد، در ایران تئاتر خواندم و خارج از ایران سینما خواندم و در اروپا هم فیلم ساخته‌ام.

وی افزود: در کشورهای اروپایی وقتی فیلمی می‌سازید برای هر سِنتی که هزینه می‌کنید باید توجیه منطقی داشته باشید. وقتی در اروپا فیلم می‌ساختم قبل از فیلمبرداری تهیه‌کننده به من اعلام کرد که ما یک کارگردان رزرو هم در نظر گرفته‌ایم و من با تعجب دلیل این کار را پرسیدم و گفتند که اگر از پس کار برنیامدی این کارگردان جایگزین تو می‌شود. من در جایی کار کردم که اقتصاد مسئله بسیار مهمی است و باید یاد می‌گرفتم که چطور با پروسه تولید مواجه شوم. اگر فیلمنامه «چای سرد» را در کشورمان به یک تهیه‌کننده ارائه دهم احتمالاً ۲۰ میلیارد تومان برآورد بودجه می‌کند و این برایم بسیار عجیب است چون همین الآن همین فیلم را منهای دستمزد بازیگران با مبلغی حدود دو میلیارد تومان بسیار باکیفیت خواهم ساخت و نمی‌دانم این مبالغ بالا برای چیست.

این کارگردان تصریح کرد: یادم است برای ساخت یک فیلم دنبال دوربین الکسا می‌گشتم و هر دفتر اجاره تجهیزاتی که به ما معرفی می‌شد با وجود اینکه سه یا چهار عدد از این دوربین را داشتند همه را اجاره داده بودند. برایم عجیب بود که حجم تولیدات فیلم سینمایی در ایران اینقدر بالاست که همه این دوربین‌ها سر ضبط هستند و پیدا کردنشان اینقدر سخت است اما جالب است بگویم همان موقع سر صحنه فیلمبرداری یک فیلم رفتم که دیدم با یک دوربین الکسا فیلمبرداری می‌کنند و دو دوربین الکسای دیگر هم اجاره کرده‌اند که خاموش هستند و از آن‌ها استفاده‌ای نمی‌شود. گویی بودجه‌ای آمده و حالا باید هزینه کنند و فاکتور بدهند. نمی‌خواهم درباره دلیل این کار قضاوت کنم اما واقعاً برایم ناراحت‌کننده بود که تا این حد برای یک پروژه هزینه می‌شود و من حتی نمی‌توانم یک دوربین برای فیلمبرداری فیلمم پیدا کنم.

همه دنبال دیدن بازیگر هستند، نه فیلم!

راضی درباره تأثیر بازیگران در فروش فیلم‌های سینمایی گفت: قطعاً اگر «چای سرد» با بازیگران مطرحی ساخته می‌شد فروش این فیلم بسیار بیشتر بود و همین فیلم با بازیگران مطرح می‌توانست با فیلم‌هایی که فروش بسیار بالایی دارند رقابت کند. «چای سرد» در نگاه منتقدان با فیلم‌های خوبی که توانسته‌اند فروش بالایی داشته باشند مقایسه شده و حتی با نظراتی که در فضای مجازی از مردم می‌بینیم کاملاً مشخص است که فیلم را دوست داشتند و این نظرات خوب مردم و منتقدانی که فیلم را دیده‌اند برای رنجی که در این سال‌ها تحمل کردم مرهمی بوده‌اند. قطعاً با بازیگران مطرح این فیلم که توانسته نظر مخاطبان اندک خود را جلب کند، می‌توانست فروش بیشتری داشته باشد.

نگاه اقتصادی صرف در سینما موجب سقوط تفکر و سلیقه شده است

وی افزود: نمی‌توان منکر تأثیر بازیگر در دیده شدن فیلم‌ها شد اما این تأثیر در ایران به مراتب بیشتر است و این مسئله فرهنگی است که تنها به سینما هم مربوط نمی‌شود، مثلاً در ورزش فوتبال هم نمونه‌هایش را با عنوان بازیکن سالاری شاهد هستیم. ما متأسفانه بر خلاف آنچه که ادعا می‌کنیم چندان به اهمیت هنری آثار توجه نداریم و برای تماشاچی اسم افرادی که در فیلم بازی کرده‌اند مهم است و به همین دلیل سینمادارها هم به فیلم‌هایی توجه دارند که بازیگر داشته باشد و این وضعیت سرمایه‌گذارها را هم تشویق می‌کند که فقط روی فیلم‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که بازیگر دارند و گویی همه می‌خواهند بازیگر ببینند و فیلم اصلاً اهمیتی ندارد. چند وقت پیش یکی از دوستان از من دعوت کرد که با یک سرمایه‌گذار برای ساخت فیلم صحبت کنم و بعد متوجه شدم که آن سرمایه‌گذار اصلاً شناختی از سینما ندارد و فقط پولش را برداشته و به سینما آمده، به همین دلیل درباره فیلمم اصلاً به ایشان توضیحی ندادم چون نمی‌خواهم این چرخه ادامه داشته باشد چراکه همین چرخه موجب سقوط تفکر و سلیقه در مخاطب شده است.

این کارگردان تصریح کرد: نگاه صرفاً اقتصادی به سینما و هنر به فاجعه ختم می‌شود. همین وضعیت است که باعث شده تا فیلم من به نوعی قربانی شود. الآن ادعا می‌کنند که به این فیلم مجوز داده‌اند، خودشان هم از کارشان راضی هستند و احتمالاً من هم باید راضی باشم که فیلمم را اکران کرده‌اند اما واقعاً به این وضعیت نمی‌توان گفت اکران شدن یک فیلم.

شکل بیان جهان‌بینی فیلمساز هم وابسته به بودجه است

راضی در پاسخ به پرسشی درباره اینکه آیا «چای سرد» را می‌توان یک فیلم شخصی دانست، گفت: هر نویسنده‌ای از فضای زندگی شخصی‌اش اثری خلق  می‌کند. قطعاً بخش‌هایی از داستان‌ها به واقعیت‌های زندگی و تجربیات فردی و مناسبات زندگی روزمره نویسنده‌ها مربوط است و بخش‌هایی هم به دغدغه آن‌ها مربوط می‌شود و من هم از این قاعده مستثنی نیستم اما همین مسئله هم وابسته به بودجه است. در واقع جهان‌بینی انسان و امکان بیان آن هم به بودجه‌ای بستگی دارد که در اختیارش است. من می‌توانستم این دغدغه را در قالب یک فیلمنامه تاریخی با هزینه چند ده میلیارد تومانی مطرح کنم اما فیلمنامه‌ای نوشتم که بتوانم آن را بسازم و همان ابتدا هم با خودم می‌گفتم که اگر سرمایه لازم فراهم نشد این فیلم را با دوربین موبایل در یک آپارتمان خواهم ساخت و با توجه به میزان بودجه مجبور بودم نگاهم را محدود و محدودتر کنم.

در این سینما نمی‌توان انتظار تفکر داشت

وی تأکید کرد: قانع کردن تهیه‌کننده برای ساخت فیلم غیرکمدی کاری سخت است. نگاه به سینما به نوعی کاسبکارانه شده، من با تهیه‌کننده‌ای برخورد داشتم که می‌گفت من باید هر شب دخلم را بشمارم. در این سینما با چنین وضعیتی نمی‌توان انتظار تفکر داشت. با این حال همچنان می‌توان سازوکاری تعریف کرد که سینمای متفکر هم ادامه حیات بدهد. یکی از راه‌ها این است که پلتفرم‌های نمایش خانگی که این روزها درآمدهای نجومی دارند از سوی وزارت ارشاد موظف به تهیه و ساخت چند فیلم متفاوت در سال شوند.

راضی در ادامه گفت: شرایط به سمتی رفته که تماشاچی از فیلم‌های بی‌کیفیت استقبال می‌کند. این فیلم‌ها فروش نجومی دارند با عادت و سلیقه مخاطب همراه هستند وگرنه در صورتیکه فیلم‌های متفاوت هم ساخته و اکران شوند و تنوع در بین فیلم‌ها وجود داشته باشد به مرور زمان آن‌ها هم مورد توجه مخاطب قرار می‌گیرند. بخش اعظم فروش بسیاری از فیلم‌ها به این فضا مربوط است که در آن فیلم دیگری ارائه نمی‌شود یا رسانه‌ها تصمیم می‌گیرند که یک فیلم را پر رنگ کنند و به دیده شدنش کمک شود. وقتی یک جریان ایجاد می‌شود که اکثر رسانه‌ها با آن همراه هستند، دیگر کسی جرأت اظهار نظر مخالف ندارد وگرنه رسانه‌ها می‌توانند به دیده شدن فیلم‌های متفاوت مثل «چای سرد» کمک کنند.

کارگردان فیلم سینمایی «چای سرد» درباره تفاوت‌های فیلمسازی در ایران و اروپا گفت: ورود به پروسه تولید در اروپا با کشور ما بسیار متفاوت است. در بسیاری از کشورهای اروپایی اگر شما یک پاکت سیگار می‌خرید درصدی از این مبلغ به صندوق فرهنگی واریز می‌شود. اگر قرار است شما به عنوان فیلمساز محصولی تولید کنید از طریق همان صندوق فرهنگی بودجه‌ای به شما اختصاص داده می‌شود تا به عنوان هنرمند بتوانید امرار معاش کنید. در این کشورها به همه کسانیکه می‌خواهند نقاش شوند و نقاشی بکشند بودجه‌هایی اختصاص می‌دهند تا همه علاقه‌مندان بتوانند نقاشی کنند و هزینه صورت گرفته برای این است که یک ون گوگ در بین آنها کشف شود. در بسیاری از کشورها بانک‌ها هم سعی می‌کنند وارد عرصه تولید فیلم شوند و در فیلم‌ها سرمایه‌گذاری کنند چون در این صورت سازوکارهایی وجود دارد که می‌توانند مسائل مالیاتی خود را حل کنند و به نوعی از یک کار فرهنگی به منفعت می‌رسند.

وی افزود: در کشورهای اروپایی مجوزی به نام پروانه ساخت وجود ندارد، شما با تهیه‌کننده وارد گفت‌وگو می‌شوید و او با وزارت فرهنگ رایزنی می‌کند تا برای فیلم مدنظر تأمین بودجه شود. وزارت فرهنگ با تعیین بودجه اولیه از فیلمنامه‌نویس می‌خواهد که فیلمنامه طرح ارائه شده نوشته شود، شما فیلمنامه را می‌نویسید و اگر از آن استقبال کردند در ساخت فیلم مشارکت می‌کنند و اگر اینطور نبود جلوی شما را برای فیلمساز نمی‌گیرند و شما باید از مسیر دیگری برای تأمین بودجه اقدام کنید.

این کارگردان در ادامه اظهار کرد: در کشور ما مجوزی به نام پروانه ساخت وجود دارد که البته من برای ساخت «چای سرد» با مشکلی مواجه نشدم و پروانه ساخت این فیلم هم صادر شد. آن زمان این مجوز را با یک تهیه‌کننده گرفتم که متوجه شدم هیچ شناختی از پروسه فیلمسازی و تأمین بودجه ندارد، به همین دلیل از ساخت فیلم انصراف دادم و بعد به پیشنهاد دوستانی در خانه سینما دوباره پروانه ساخت ویدئویی گرفتم و فیلم را ساختم اما زمانیکه فیلم ساخته شد مدت‌ها برای دریافت مجوز نمایش منتظر ماندم و هر بار که به وزارت ارشاد مراجعه می‌کردم پاسخ درستی به من نمی‌دادند تا اینکه یک روز پشت در اتاقی منتظر پاسخ بودم که خانمی در را نیمه‌باز کرد و به من گفت که فیلم شما مشکل دارد. من از آن‌ها خواستم که مشکل را بگویند تا در صورت امکان آن را رفع کنیم اما اصلاً پاسخ مناسبی به ما نمی‌دادند.

وی افزود: مدت زمان زیادی طول کشید تا اینکه به من گفتند فیلم شما باید به شورای تطبیقی برود و من خوشحال شدم چون با تطبیق فیلمنامه و فیلم متوجه می‌شدند که من دقیقاً آن چیزی را ساختم که در فیلمنامه بود. دو ماه طول کشید و نتیجه شورای تطبیقی این بود که معتقد بودند فیلم من سیاه‌نمایی است درحالیکه نظر من این نبود. من به این نظر اعتراض داشتم چراکه باید در زمان خواندن فیلمنامه به من می‌گفتند که چنین اعتقادی دارند و حالا که هزینه شده و فیلم ساخته‌ام این اظهار نظر قابل قبول نیست. پس از مدتی که اعضای شورا تغییر کرد بدون هیچ مشکلی پروانه نمایش فیلم صادر شد و این برای من عجیب بود چراکه نه تنها ایرادی از فیلم نگرفتند، بلکه از آن بسیار تعریف و تمجید کردند.

از شرایط اکران رضایت ندارم

راضی تأکید کرد: در آن زمان به من گفتند که فیلمت را در سینماها به صورت گسترده اکران می‌کنی یا هنر و تجربه را ترجیح می‌دهی که من معتقد بودم این فیلم بازیگر مطرح ندارد و با توجه به وضعیت سینمای ایران تصمیم گرفتم که هنر و تجربه را انتخاب کنم. فیلم بدون هیچ تغییری اکران شد اما از شرایط اکران به هیچ‌وجه رضایت ندارم.

وی تصریح کرد: وضعیت اکران در گروه هنر و تجربه به قدری فاجعه‌بار است که کاش این گروه را ملغی کنند. اکران هنر و تجربه در صورتی می‌تواند مناسب باشد که حداقل فیلم در مدت زمانی محدود در ۴ سینما به طور دائم اکران شود اما الآن آنقدر در اکران سینماها و سانس‌ها پراکندگی وجود دارد که اکران شدن یا نشدن فیلم تفاوت چندانی ندارد. فیلم در سانس‌ها و سینماها سرگردان است و هیچ سانس مناسبی به این فیلم اختصاص داده نشده است و هیچ تبلیغاتی هم از این فیلم در سطح شهر وجود ندارد.