مروز، وقتی از دیالکتیک سخن می‌گوییم، هم می‌توانیم به هنر گفت‌وگوی فلسفی بیندیشیم، هم به منطق درونی حرکت اندیشه و جامعه. این چندمعنایی بودن، خود نشانه‌ای است از پویایی تاریخی این مفهوم: دیالکتیک همان‌قدر که دربارۀ تفکر است، دربارۀ زندگی و تاریخ نیز معنا دارد.