ورزشهای مدرن ورزشهای سنتی

دوران ورزش های سنتی بومی و محلی به پایان رسیده است آیا جذابیت های ورزش مدرن و رشته های اعجاب آور, گرد فراموشی روی ورزش های محلی و سنتی پاشیده است ورزش های بومی و محلی كه روزگاری محل گردهمایی مردمان جهان بود, امروز در كدام بخش از ورزش المپیك و جهان گنجانده شده است ورزش های اصیل قدیمی در المپیك جا باز كرده اند از وزنه برداری گرفته تا كشتی, اسب سواری و تیراندازی با كمان در شكل زیباترش ژیمناستیك و پرش و دو قرار دارد اتفاقا سمبل ورزش های قدیمی یعنی دوی ماراتن سرآمد تمام رشته های ورزشی در المپیك است اما رشته هایی كه در روستاها به شكل دوره گردی و سیرك انجام می شد دیگر به فراموشی سپرده شده است

كشتی چوخه، لوچو، بندبازی، گانیه، كمربندبازی و حتی كشتی باستانی امروزه چه می كنند. كمیته ورزش های بومی و محلی ما كجاست؟ و برای حفظ دستاوردهای فرهنگی این رشته ها چه كردیم. از دورترین نقطه جنوب كشور تا شمالی ترین آن دیگر هیچكس به تماشای دوره گردهای ورزش های بومی و محلی نمی رود. انگاره های مردم عوض شده است و حالا فوتبال، اسكی، شنا، راگبی، بیسبال، گلف و تنیس آمده اند. به راستی چه تفاوت هایی بین ورزش های سنتی و بومی و محلی با ورزش های مدرن و نوین وجود دارد. این نگاه در ایران بلكه در اكثر كشورهای جهان امروز، جاری است و مشكل در همین است.

برخلاف ورزش های «مدرن» ، یعنی رشته هایی كه به المپیك راه یافته اند و در تمام جهان رواج دارند، ورزشها و بازیهای سنتی معمولاً از عرصه محلی یا ملی خارج نمی شوند. این ورزشها كه همانند موسیقی یا رقص های عامیانه، نشانه های هویت یك قوم هستند، جزو سنن فولكلور به شمار می روند. قرار دادن ورزشهای سنتی در حوزه فولكلور، ممكن است نتایجی مثبت یا منفی، به بار آورد.ما با الصاق برچسب «سنتی» به برخی فعالیت های ورزشی، بدان ها خصوصیتی فرهنگی می بخشیم كه به حفظ آنها كمك می كند. اما حیف خواهد بود اگر آنها را به عجایب انسان شناختی یا موضوعات موزه ای تبدیل كنیم تا نظر مشتاقان و جهانگردان را جلب كند. باید چنین فعالیت هایی را همراه دیگر عادات جسمانی و در ضمن اوقات فراغت خود كاملاً زنده و حاضر نگاهداریم.یك اتفاق شگفت زمانه چنین مقدر ساخت كه ورزش های رایج در انگلیس دوران ملكه ویكتوریا، در سراسر دنیا گسترش یافت و همان طور كه بارون پی یر دو كوبرتن (۱۹۷۳- ۱۸۶۳) آرزو داشت، به نماد تجدد و پیشرفت بدل شد. پس از آن، این ورزش های «مدرن» جزو جدایی ناپذیر شیوه ای نو از زندگی اجتماعی شدند كه همان شیوه خواص هر جامعه است، شیوه ممتازانی كه اوقات فراغت كافی در اختیار دارند. در عوض ورزشها و بازیهای سنتی كم كم به عنوان باقی مانده هایی كهنه و ناهمزمان از جامعه عقب افتاده و رشد نیافته دوران پیش از صنعتی شدن به حساب آمدند. این روند كه در آغاز قرن بیستم در اروپا شروع شد، هم اكنون در كشورهای به اصطلاح جهان سوم نیز دارد اتفاق می افتد.این كشورها همان طور كه اشتغال خاطر جهان غرب به مسائل محیط زیست را چون تجملی می نگرند كه خود مجال پرداختن به آن را ندارند، به جای حفظ بازیها و ورزشهای سنتی، غالباً علاج ضعف تكنولوژی و حل مشكلات اقتصادی خود را در اولویت قرار می دهند. از سوی دیگر آنها بیشتر مایل اند برای فتح مدالهای آن ورزشهایی سرمایه گذاری كنند كه معروفیت جهانی برایشان به ارمغان می آورد. چنین حركت های مدرن سازی و ایجاد فرهنگ ورزشی از روی الگوی غرب، گاه ادامه استعمار تلقی شده اند.هنگامی كه از ورزشهای سنتی سخن می گوییم، مراد ورزش هایی است كه پیش از گسترش ورزش های سازمان یافته مدرن در سطح جهان، وجود داشته اند. بعضی از این ورزش ها از فعالیت های جسمانی بشر سرچشمه گرفته اند. ذكر چند نمونه از بازیها و ورزش های سنتی توضیح مطلب را آسان تر می كند.

بازی با توپ

بازی با توپ انواع متعددی دارد و بازیكنان در آنها می توانند با دست، پا یا هر وسیله دیگر بازی كنند. اسامی انواع سنتی هندبال در اروپا از این قرار است: در جزیره گتلند در سوئد «پاركسپل» در استان فریزا در هلند «كاتسن» ، در بلژیك و فرانسه «بال پلوت» در ایتالیا: «پالونه الاستیكو» ، در بندر والنسیا در اسپانیا و در منطقه باسك «پلوتا» .اغلب شكل های قدیمی و خشن فوتبال به غیر از بازی سنتی «كالچو فیورنتینو» در ایتالیا، از بین رفته اند.در بسیاری از كشورهای جنوب آسیا نوعی والیبال به نام «سپاك» رواج دارد كه نوعی «فوت- والی- بال» است و در آن بازیكنان با یك توپ سبك نئی بازی می كنند. پیش از كشف آمریكا به وسیله كریستف كلمب، بومیان این قاره، بازی های آیینی گوناگونی داشتند كه در آنها بازیكنان یك توپ كائوچویی را با سر آرنج، كمرگاه یا پا به یكدیگر پاس می دادند. امروزه بیشتر این بازی ها ناپدید شده اند و تنها در نمایش هایی كه برای جهانگردان اجرا می شود، می توان آنها را بازیافت.در برخی بازیها، مثل انواع ایرلندی، استرالیایی و نیوزیلندی فوتبال، بازیكنان از دست و پا هر دو استفاده می كنند. در برخی دیگر یك وسیله مورد استفاده قرار می گیرد، مثل راكت كه در تنیس و در بازی فرانسوی «لانگ پوم» به كار می رود یا چوب دست های خمیده كه در نوعی گلف ویژه فرانسه و بلژیك به نام «كروس» مورد استفاده قرار می گیرد. نوعی بازی مشابه با بازی اخیر به نام «لاكروس» هنوز نزد سرخپوستان آمریكای شمالی مشاهده می شود. این بازی را نخستین فرانسویانی كه به این سرزمین گام نهادند، كروس نامیده بودند. در گونه ای توپ بازی به نام «تامبورن» در فرانسه و ایتالیا طبلی به همین اسم به كار می رود.

بازی با گوی و دوك

در این قبیل بازیها، اجسام گرد و سنگینی به سمت یك هدف پرتاب یا غلتانده می شوند. هدف گاه عبارت از دوكهایی است كه باید سرنگون شوند. بازی «بوكه» ایتالیایی و «زو دو بول» فرانسوی، بیرون از سرزمین های اصلی خود نیز علاقه مندانی دارند. بازی «كلوش» كه در زمان اراسموس (۱۵۳۶-۱۴۶۹) و بروگل پدر (۱۵۶۹-۱۵۲۵) در اروپا رواج داشت، نمونه ای منحصر به فرد است. در این بازی بازیكنان به كمك یك چوبدست بلند و نسبتاً سر پهن، گوی بزرگی را از حلقه ای كه در زمین جای گرفته است می گذرانند. به جز بازی «گوی در چمن» كه از انگلیس به مستعمرات پیشین این كشور راه یافته است، انواع متعدد دیگری از این ورزش در انگلیس و كشورهای مركزی و جنوبی اروپا وجود دارد.گونه های تاریخی بسیاری از بولینگ ده دوكی مشهور آمریكایی شناخته شده است كه بعضی از آنها مثل «كه گلن» در آلمان و در كشورهای همجوار آن با قواعد كامل و به كمك وسایل پیشرفته بازی می شود. در چند نوع بازی با دوك كه در كارلی (فنلاند) مرسوم است، بازیكنان به جای گوی یك چوبدست را به سوی دوكها پرتاب می كنند. در نوع دیگری به نام «پندل كه گلن» (آلمان)، بازیكن به جای گوی، چوبدستی را به طرف دوك هایی پرتاب می كند كه از طناب یا سیمی آویزان شده اند.

بازیهای پرتابی

پرتاب چوبدست یا سنگ به دورترین نقطه ممكن یا به سوی یك هدف، عملی به قدمت تاریخ بشر است. امروزه این كار در مسابقات میدانی به صورت پرتاب نیزه، دیسك، چكش و وزنه معمول است. در نوعی از این ورزش به نام «وارپا» در سوئد، جسم پرتاب شونده یك دیسك نسبتاً سنگین است. اما در انواع سنتی بازیهای پرتابی كه بین كودكان و بزرگسالان تمام دنیا معمول است، از دیسكهای سبك تر، سكه های پول خرد و گاه سنگ استفاده می شود. پرتاب نیزه هنوز در نقاط بسیاری و به ویژه در آمریكا جنوبی، در تمرینات رزمی، شكار، تفریح و مسابقات ورزشی رایج است. سرخپوستان آمریكای شمالی نوعی بازی به نام «مار برفی» را احیا كرده اند كه شامل پرتاب یك نیزه كوتاه در مسیری است كه روی برف رسم می كنند. پرتاب چكش و چوبدست از بازیهای سنتی در شمال اسكاتلند است. پرتاب چوبدست در پرتغال «ژوگودوپانكو» و در سوئد «استنگ استورت نینگ» نامیده می شود. درباره پرتاب سنگ باید گفت كه این بازی هنوز در جشن های روستائیان سوئیسی در كوه های آلپ رایج است.نوعی بازی كه در ایرلند «ردبالز» در هلند «كلوت شی تن» ، و در فریزای شرقی (در آلمان) «بوسلن» یا «كلوت شی سن» نامیده می شود، نمونه ای از بازیهای منطقه ای است كه علاقه روزافزونی را در سطح بین المللی برانگیخته است. در سال ۱۹۶۹ سه گروه از دوستداران این بازی، یك اتحادیه بین المللی گوی بازی تشكیل دادند.

تیراندازی

تیراندازی كه در تمام دنیا بازی شناخته شده ای است، امروزه به شكلی بسیار فنی اجرا می شود. تیراندازی به سوی پرندگان چوبی نصب شده بر یك دیرك بزرگ افقی، موضوع بسیاری از نقاشیها و گراورهای متعلق به قرون وسطا و دوره رنسانس است. مسابقه هایی از این گونه هم اكنون نیز در منطقه فلاندر (بلژیك) بسیار متداول است. این بازی حتی در المپیك ۱۹۲۰ آنورس (بلژیك) یك رشته ورزشی شناخته شد. تیراندازی با كمان كه سامورایی ها و كاهنان مكتب ذن ژاپنی در آن مهارت بسیار داشتند، تنها یكی از انواع این هنر بسیار كهن است. قدمت بعضی از انجمن های كمانداران فلاماند به قرون ۱۴ و ۱۵ میلادی می رسد. این انجمن ها بی شك نخستین كلوپ های ورزشی اروپا بوده اند. مسابقات بسیار تماشایی تیراندازی با كمان «بالستری یری» نیز كه در شهر گوبیو در ایتالیا برگزار می شود، دارای سابقه طولانی تاریخی است. در حاشیه این مسابقات كه در آن شركت كنندگان بر سر تصاحب یك پرچم افتخار به نام «پالیو» رقابت می كنند، مراسم باشكوهی نیز جریان می یابد كه احیای راستین روزگاران گذشته است.پس از اختراع سلام آتشین، اغلب انجمن های تیراندازی، تیر و كمان خود را با این نوع سلاح عوض كردند. این انجمن ها كه هنوز در آلمان، اتریش و دانمارك فعالیت منظم دارند، عموماً و به طور اخص در مناطق روستایی، كلوپ های ساده مردانه باقی مانده اند.

بازیهای رزمی

مبارزه شاید قدیمی ترین و جهانی ترین ورزش هاست. اما مبارزه های یونانی- رومی رایج در بازیهای معاصر المپیك به رزم تن به تنی كه در روزگار باستان معمول بود هیچ شباهتی ندارد. اگر بخواهیم برای مبارزه های المپیك آن روزگار، نظیری در عصر خود بیابیم، می توانیم از «پهلوان» (نام كشتی معمول در تركیه) یا حتی جودو نام ببریم. در ژاپن «سومو» هنوز محبوب ترین ورزش ملی است.كشتی گیران قبیله «نوبا» در سودان شهرتی خاص دارند. با این وصف، كشتی آفریقایی به سرعت دارد نابود می شود و جای آن را ورزش هایی چون بوكس و كاراته می گیرد. در حال حاضر كوشش می شود تا مبارزات سنتی مختلف را در بطن یك فدراسیون بین المللی گردآورند. در اروپا دلاوران مبارزه «گلیما» از ایسلند و «لوشاقناریا» از جزایر قناری تا كنون در چند مسابقه بین المللی با یكدیگر روبه رو شده اند. از طرف دیگر نیز مبارزه های «بك هولد» اسكاتلندی، «گلیما» ی ایرلندی و «گوران» كه در ناحیه «برتانی» در فرانسه رایج است، از سال ۱۹۸۵ در بطن فدراسیون بین المللی مبارزات اقوام سلت متشكل شده اند.نیزه بازی سواره، ورزش محبوب شوالیه های قرون وسطا، پس از آن كه هانری دوم شاه فرانسه هنگام مسابقه با یكی از سرداران گارد خود زخم خطرناكی برداشت، رسماً در این كشور منسوخ شد. اما شكل هایی از این ورزش هنوز در نمایش های نظامی و بازیهایی مثل «كن تن» یا «ژوت ژیروندین» در فرانسه و بازی «فیشر اشتخق» در آلمان مشاهده می شود.هنرهای رزمی در تمام دنیا شناخته شده اند. برای كاستن از خطرهای این هنرها، گاه كوشش شده است تا آنها را به آیین ها و تشریفاتی بیارایند. برای پرداختن به ورزش «كندو» ژاپنی و شمشیربازی، وجود لوازم ایمنی ضروری دانسته شده است و چنین ضرورتی در اساسنامه نخستین بازی های المپیك كه در سال ۱۹۸۶ در آتن برگزار شده، مورد تأیید قرار گرفت.

جنگ حیوانات

جنبه فجیع این بازیها باعث منسوخ شدن آنها در بیشتر كشورهای دنیا شده است. جنگ سگ ها- بولداگ های تربیت شده- با خرس یا گاو كه تا قرن ۱۷ میلادی در انگلیس بسیار مورد توجه بود، دیگر در عصر ما كه بدان عصر تمدن می گویند، منقرض شده است. اما جنگ خروس هنوز در آسیای جنوب شرقی، خصوصاً در اندونزی و فیلیپین و نیز در شمال فرانسه عمومیت دارد. در برخی كشورها كه چنین بازی هایی غیرقانونی اعلام شده است، كسانی مخفیانه به این كار اقدام می كنند. حیوانات همچنین در مسابقات نسبتاً سالمی از قبیل پرواز كبوتر یا دوی سگ ها به رقابت وادار می شوند.حیواناتی كه در این مسابقات شركت داده می شوند اغلب به خوبی تعلیم دیده اند. گاه انسان ها در نبرد تن به تن خطرناكی با حیوانات روبه رو می شوند مثل: رودئو ( سوار شدن بر گاو وحشی یا گرفتار كردن آن) در آمریكای شمالی گاو دوانی در فرانسه و اسپانیا، گاو بازی در فرانسه، مكزیك، پرتغال و اسپانیا.

خاكسترنشین ها

اغلب با بازیهای سنتی چون خویشان مفلوك ورزش مدرن رفتار كرده اند، اما فراموش نكنیم كه این ورزشها تقریباً نیای همه ورزش ها هستند و می توانند در مقابله با موج جهانی همسان سازی مؤثر واقع شوند. موج همسان سازی تنوع عظیم بازیهای تاریخی و كنونی ما را تهدید می كند و آن را با خطر كاهش تا حد چند رشته موجود در مسابقات مدرن ورزشی روبه رو كرده است.با تمام دگرگونی های اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی كه دنیای ما را در آستانه تبدیل شدن به «دهكده جهانی» قرار داده است، شمار زیادی از ورزش های سنتی در شرف نابودی قرار دارند. این ورزش ها جزو اساسی میراث فرهنگی ما هستند و سزاوار است كه نسبت به حفظ و بررسی آنها با دقت و دلسوزی بیشتری عمل شود.ورزش های سنتی آكنده از قواعد و روش هایی هستند كه ممكن است در رفع نواقص ورزش های مدرن، ما را یاری دهند. آنها نباید همچنان «خاكستر نشین» های پابرهنه باقی بمانند، بلكه باید به رشته های مدرن بدل گردند كه برای اعلام حضور و نمایش وجود، پای در چكمه های جادویی كنند و سراسر جهان را با گام های هفت فرسنگی درنوردند.

جهانگیر كوثری