فلوطین؛ موسس فلسفه نوافلاطونی

فلوطین (‏Plotinus‏) مؤسس فلسفه افلاطونیان اخیر که به فلسفه اشراقی و عرفانی نیز معروف است، از یونانیان مصر بوده که اصالت رومی داشت. وی در اسکندریه به تعلیم حکمت و فلسفه در نزد "آمونیاس …

فلوطین (‏Plotinus‏) مؤسس فلسفه افلاطونیان اخیر که به فلسفه اشراقی و عرفانی نیز معروف است، از یونانیان مصر بوده که اصالت رومی داشت. وی در اسکندریه به تعلیم حکمت و فلسفه در نزد "آمونیاس ساکاس" مبادرت ورزید. وی تحت تأثیر ساکاس به عرفان و فلسفه اشراقی تمایل و گرایش پیدا نمود. فلوطین برای آشنایی با فلسفه ایرانی، به همراه "گُردیانوس" امپراتور روم که با شاپور ساسانی در نبرد بود به ایران آمد. وی پس از مدتی به روم برگشت و در روم به تدریس و تحقیق مبادرت ورزید و تا آخر عمر یعنی سال ۲۷۰ میلادی در آنجا زندگی نمود. ‏

وی در طول زندگی خود از اعتبار و وجاهت زیادی برخوردار بود. به طوری که "جالینوس" امپراتور روم و خانواده اش وی را مورد حمایت خود قرار دادند. فلوطین در آن زمان به عنوان سالک، مرتاض و مرید افراد بسیاری شناخته می شد و مردمان وی را صاحب کرامت می دانستند. این مسئله خود به تنهایی موجب گرایش تعداد زیادی از افراد عامی به وی و افزایش اعتبار فلوطین می گردید. تا جایی که یکی از بزرگان روم چنان تحت تأثیر اندیشه های فلوطین قرار گرفت که خانواده و اقوام خویش را ترک گفته و به زندگی ساده و درویشی گروید.وی علاقه و تمایلی به متعلقات دنیوی از خود نشان نمی داد و انزوا و گوشه نشینی را بهترین اعمال می شمرد. وی حتی از سخن پراکنی در باب خویشان و اعلام روز و ماه ولادت خویش نیز امتناع می نمود. وی تا مدت ها به تعلیم و تدریس شفاهی فلسفه و نظریات خویش می پرداخت و علاقه ای به نگارش کتاب و آثار خویش نداشت.

وی سرانجام به اصرار دوستانش فلسفه خود را در پنجاه و چهار رساله به طبع رساند. یکی از مریدان وی به نام "پورفوریوس" رسالات فلوطین را در شش مجلد و هر مجلد مشتمل بر نُه رساله انتظام بخشید. از این رو آثار فلوطین به "رسالات نُه گانه" یا "نُه گانه ها" و "تاسوعات" معروف گردید. فلوطین به وحدت وجود اعتقاد داشت. وی حقیقت و اصل جهان را واحد برمی شمرد. و احدیت را مبدأ و منشاء دنیا تلقی می نمود. وی موجودات را فیضان و تراوشاتی از مبدأ و مصدر جهان محسوب می نمود. وی مبدأ و موجد کل موجودات را مصدر کل، صورت مطلق و فعل تام می نامید. ‏

فلوطین همچنین از آن به حقیقت واحد و قوه فعاله یاد می کند. وی معتقد است که این حقیقت واحد، مبری از شماره، تعداد، تقسیم و محدودیت است. او بر همه چیز احاطه داشته و خود غیر محاط و نامتناهی می باشد. وی همچنین بر این باور است که نسبت دادن اموری چون عقل، علم، زیبایی و فکر به مصدر کل با اعتقاد به احدیت منافات دارد. ‏وی معتقد است انسان برای سیر و سلوک معنوی می بایست به تزکیه و تطهیر خویش پرداخته و خویشتن را از خواهش ها و اغراض تمایلات درونی پاک سازد. وی اعتقاد دارد سلوک معنوی دارای سه مرحله است:

۱) هنر.

۲) عشق.

۳) حکمت.

وی هنر را طلب زیبایی و راستی می داند. وی زیبایی معقول را کمالات اخلاقی و فضایل انسانی برمی شمارد. وی این مرحله را عشق می خواند یعنی عشق به خوبی ها. مرحله آخر سلوک، حکمت یا عشق تام است که عشق به منشأ نیکویی و خیر می باشد. در این مرحله نفس انسان طالب اتصال به مطلوب حقیقی می باشد. ‏فلوطین معتقد بود که وجود انسان در قوس صعود، به تعقل، کشف، اشراق و شهود نایل گشته و در قوس نزول به ادراک روحانی و جسمانی موفق می گردد.وی بر این باور بود که جسم انسان برای روح به منزله زندان

می باشد. لذا در نزد وی بازگشت به سوی مصدر کل و احدیت، غایت زندگی انسان تلقی می گردد.

معصومه نعمتی

منابع:‏

کلیات تاریخ فلسفه به زبان ساده، دکتر ملیحه صابری نجف آبادی، تهران: انتشارات سمت: ۱۳۸۹.

سیر اندیشه فلسفی در غرب، دکتر فاطمه زیباکلام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم ۱۳۸۵.

تاریخ فلسفه سیاسی غرب (از آغاز تا پایان سده های میانه)، دکتر عبدالرحمن عالم، تهران: وزارت امور خارجه، موسسه چاپ و انتشارات، چاپ دوم ۱۳۷۸.

تاریخ فلسفه اخلاق غرب، لارنس سی. بکر، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۷۸‏

مبانی اخلاق در فلسفه غرب و در فلسفه اسلامی، حسن معلمی، تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ۱۳۸۰‏