نگاهی به ۱۷ دوره برگزاری جام جهانی

هجدهمین دوره مسابقات جام جهانی فوتبال از روز جمعه نهم ژوئن ۲۰۰۶ در آلمان آغاز شد. جام جهانی فوتبال که هر ۴ سال یک بار برگزار می‌شود، مهمترین رویداد جهانی در این رشته ورزشی است که ده‌ها میلیون نفر را در سراسر جهان برای مدت یک ماه به خود مشغول می‌کند.

● ۱۹۳۰- اروگوئه

جام جهانی ۱۹۳۰ در ۱۳ ژوئیه در مونته ویدئو آغاز شد و کمی بیش از ۲ هفته به طول انجامید. نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر برای دیدن این بازی‌ها به ورزشگاه رفتند. در این دوره از بازی‌ها فقط ۱۲ تیم شرکت کردند که عمده آنها را تیم‌های آمریکای‌جنوبی تشکیل می‌دادند. از اروپا فقط تیم‌های بلژیک، یوگسلاوی، رومانی و فرانسه توانستند در بازی‌ها حضور یابند. بازی‌ها در ۴ گروه مختلف برگزار شد که تیم‌های آمریکا، آرژانتین، یوگسلاوی و اروگوئه به‌عنوان تیم‌های نخست ۴ گروه به مرحله نیمه‌نهائی راه یافتند. آمریکا که در دوره‌های بعدی حضور ضعیفی در جام جهانی داشت و حتی برای بیش از ۳۰ سال نتوانست حتی به جام جهانی راه یابد، با رسیدن به نیمه‌نهائی جام ۱۹۳۰ بهترین نتیجه را برای خود در تاریخ جام جهانی ثتب کرد. آرژانتین مقابل آمریکا قرار گرفت و اروگوئه به دیدار یوگسلاوی رفت که هر ۲ تیم آمریکای‌جنوبی موفق شدند با نتیجه مشابه ۶ بر یک از سد حریفان خود بگذرند و به فینال بازی‌ها راه یابند. در بازی فینال، اروگوئه موفق شد با نتیجه پر گل ۴ بر ۲ همسایه خود، آرژانتین را شکست دهد و به‌عنوان نخستین فاتح جام جهانی نام خود را در تاریخ فوتبال جهان ثبت کند. گیلرمو استابیله از آرژانتین با زدن ۸ گل در ۴ بازی بهترین گلزن این رقابت‌ها شد.

● ۱۹۳۴- ایتالیا

دومین دوره جام جهانی در اروپا برگزار شد. به همین دلیل تیم‌های اروپائی میل بیشتری برای شرکت در این بازی‌ها پیدا کردند. این بازی‌ها در دوران حکومت دیکتاتوری موسولیتی برگزار شد و دولت فاشیستی ایتالیا از این مسابقات برای اهداف سیاسی خود بهره جست؛ درست همانند کاری که ۲ سال بعد هیتلر در المپیک مونیخ انجام داد. پس از جام ۱۹۳۰ تمام تیم‌هائی که خواهان شرکت در جام جهانی بودند، توانستند مستقیماً و بدون بازی مقدماتی در مرحله نهائی شرکت کند، جام ۱۹۳۴ نخستین جامی بود که تیم‌ها برای حضور در مرحله نهائی بازی‌ها نیاز به گذراندن مرحله مقدماتی داشتند. تعداد تیم‌های شرکت‌کننده در این دوره به ۱۶ تیم رسید که از میان ۳۲ تیم حاضر در مرحله مقدماتی به بازی‌ها راه یافتند. با وجودی که تعداد تیم‌ها و بازی‌ها نسبت به دوره پیشین بیشتر بود، اما تماشاچیان کمتری به دیدن بازی‌ها رفتند. این بازی‌ها در ماه می آغاز شد و در ژوئن خاتمه یافت.

برخلاف دوره گذشته که غالب شرکت‌کنندگان را تیم‌های آمریکا‌ی‌جنوبی تشکیل می‌دادند، در این دوره شرکت‌کنندگان اروپائی اکثریت داشتند. به‌جز ۱۲ تیم اروپائی، برزیل و آرژانتین از آمریکای‌جنوبی و آمریکا از آمریکای‌شمالی و مرکزی جزء تیم‌های حاضر در این رقابت‌ها بودند. تیم شانزدهم این بازی‌های مصر بود؛ نخستین کشوری که خارج از این ۲ قاره جام جهانی راه می‌یافت. به حذف تیم‌های برزیل، آرژانتین، آمریکا و مصر در دور نخست که به‌صورت تک‌حذفی برگزار شد، هر ۸ تیم راه یافته به یه مرحله یک‌چهارم را تیم‌هائی اروپائی تشکیل می‌دادند. ۲ تیم ایتالیا و چکسلواکی در فینال مسابقات مقابل هم قرار گرفتند که نتیجه در پایان وقت قانونی یک بر یک شد. در وقت اضافی ایتالیا موفق شد با زدن یک گل، نخستین فاتح اروپائی جام جهانی باشد. تیم‌های آلمان و اتریش در بازی رده‌بندی به مقام‌های سوم و چهارم رسیدند. آنجلو اسکیاوو (ایتالیا)، اولدریخ تجدلی (چکسلواکی) و ادموند کونن (آلمان) هرکدام با ۴ گل زده در صدر جدول گلزنان این دوره قرار گرفتند.

● ۱۹۳۸ - فرانسه

جام جهانی ۱۹۳۸ یک سال پیش از جنگ جهانی دوم با حدود ۱۵ تیم که از میان ۳۷ تیم به مرحله نهائی راه یافته بودندژ۷ در اوایل ژوئن در فرانسه برگزار شد. باز هم مانند دوره گذشته اغلب تیم‌های شرکت‌کننده از اروپا بودند. نکته جالب این بازی‌ها این بود که علاوه بر تیم ملی هلند، تیم هند شرقی هلند (اندونزی فعلی) که مستعمره هلند به‌شمار می‌رفت نیز در بازی‌ها حضور داشت. اروگوئه و آرژانتین به نشانه اعتراض به خاطر میزبانی مجدد اروپا، از حضور در این بازی‌ها امتناع ورزیدند که با این اقدام، کار را برای تیم‌های اروپائی آسان کردند. از قاره آمریکا فقط برزیل و کوبا در این دوره حضور داشتند که برزیل توانست تا نیمه‌نهائی صعود کند که در آن مرحله مغلوب ایتالیا شد.

برای نخستین بار در تاریخ جام جهانی، قهرمان دوره گذشته (ایتالیا) و میزبان بازی‌ها (فرانسه) بدون برگزاری بازی‌ها مقدماتی به مرحله نهائی راه یافتند. ایتالیا، قهرمان دوره گذشته و مجارستان در بازی فینال مقابل هم قرار گرفتند که این بازی با نتیجه ۴ بر ۲ به سود ایتالیا پایان یافت. به این ترتیب ایتالیا نخستین تیمی بود که دو بار جام را به خانه برد. لئونیداس داسیلوا برزیلی با ۸ گل زده در ۴ بازی به‌عنوان بهترین گلزن مسابقات معرفی شد. این آخرین جام جهانی بود که پیش از جنگ جهانی دوم برگزار می‌شد که با شروع جنگ جهانی، ۱۲ سال (۱۹۳۸ تا ۱۹۵۰) وقفه بین دو دوره جام جهانی افتاد.

● ۱۹۵۰- برزیل

با آنکه جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ پایان یافت، اما نخستین دوره جام جهانی پس از جنگ تا سال ۱۹۵۰ برگزار نشد. این بار برزیل به‌عنوان دومین کشور از آمریکای‌جنوبی میزبانی جام جهانی را بر عهده گرفت. برزیل که با داشتن ۵ عنوان قهرمانی، پرافتخارترین تیم تاریخ جام جهانی محسوب می‌شود، در این بازی‌ها نتوانست از مزیت میزبانی بهره جوید و حسرت به‌دست آوردن عنوان قهرمانی جام جهانی را تا ۸ سال بعد در دل نگه داشت.

سیستم این دوره نسبت به دوره‌های قبل تغییر کرده بود. در دور مقدماتی ۱۳ تیم شرکت‌کننده در چهار گروه بازی کردند که تیم‌های نخست گروه‌ها به فینال راه یافتند. در این مرحله چهار تیم سوئد، اروگوئه، اسپانیا و برزیل در فینال در یک گروه قرار گرفتند که اروگوئه با به‌دست آوردن بیشترین امتیاز از مجموع ۳ بازی در صدر گروه قرار گرفت و به‌عنوان قهرمان این دوره شناخته شد و تیم‌های برزیل، سوئد و اسپانیا به ترتیب دوم تا چهارم شدند. تیم‌های بریتانیائی (ولز، انگلستان، ایرلند، اسکاتلند) پس از اینکه در سال ۱۹۲۹ به‌علت نپرداختن حقوق بازیکنان آماتور از فیفا اخراج شده بودند، پس از ۲۱ سال دوباره به عضویت فیفا درآمدند. انگلستان با حضور در جام ۱۹۵۰ نخستین تیم بریتانیائی بود که در جام جهانی حضور می‌یافت.

همچنین تیم ملی هند با وجود به‌دست آوردن شرایط حضور در جام جهانی، به‌علت اینکه فیفا نپذیرفت بازیکنان این تیم با پای برهنه در بازی‌ها حضور یابند، از این مسابقات کنار گذاشته شد. بدین‌ترتیب جام ۱۹۵۰ با ۱۳ تیم آغاز شد.

تماشاچیان این دوره بیشترین حد نصاب خود رسیدند و برای نخستین بار در تاریخ جام جهانی از رقم یک میلیون نفر گذشتند، رکوردی که تا جام جهانی ۱۹۶۶ شکسته نشد، برای این بازی‌ها بزرگترین ورزشگاه جهان با ظرفیت ۲۲۰ هزار نفر در شهر ریودو ژانیرو ساخته شد. آمار غیررسمی حاکی از آن است که ورزشگاه ماراکانا در بازی اروگوئه - برزیل در فینال مسابقات میزبان حدود ۲۰۰ هزار نفر بوده است که این رقم همچنان دست‌نخورده باقی مانده است. پرگل‌ترین مسابقه این دوره، بازی بین ۲ تیم اروگوئه و بولیوی بود که ۸ بر صفر به سود اروگوئه پایان یافت. مارکوس ادمیر از برزیل با به ثمر رساندن ۶ گل در ۷ بازی بهترین گلزن این دوره شناخته شد.

● ۱۹۵۴- سوئیس

باز هم در مسابقات سال ۱۹۵۴ تغییراتی در سیستم بازی‌ها داده شد. بازی‌های این دوره همانند دوره‌های اخیر جام جهانی، به‌صورت گروهی در دور مقدماتی و تک‌حذفی در مرحله بعدی برگزار شد. تیم‌ها در دور مقدماتی در گروه‌های جهارتائی تقسیم شدند که ۲ تیم نخست هر گروه به مرحله یک‌چهارم نهائی راه یافتند. در این دوره از ۴۵ تیمی که در مرحله انتخابی به میدان رفتند، ۱۶ تیم به جام جهانی راه یافتند.

تیم‌های ترکیه، کره‌جنوبی و اسکاتلند برای نخستین بار در این بازی‌ها حضور پیدا کردند. آلمان غربی پس از پایان جنگ جهانی و جدا شدن از آلمان شرقی برای نخستین بار به بازی‌ها می‌آمد. کره‌جنوبی نخستین تیم آسیائی بود که در جام جهانی بازی می‌کرد. این تیم شش بار دیگر به جام جهانی راه یافت (با احتساب ۲۰۰۶ آلمان) که از این نظر در میان دیگر تیم‌هی آسیائی رکورددار است. پیش‌بینی می‌شد مجارستان با توجه به قهرمانی در المپیک ۱۹۵۲ هلسینکی و شکست‌ناپذیری‌اش در ۲۸ بازی بین‌المللی پیوسته، بدون دردسر به قهرمانی برسد. این تیم با داشتن ستارگانی چون پوشکاش، کوچیش، و بوژیک با قدرت تمام و شکست‌های سنگینی که بر تیم‌های کره‌جنوبی (۰-۹) و آلمان غربی (۳-۸) تحمیل کرد، با زدن ۱۷ گل‌ زده و ۲ بازی به‌عنوان نخستین تیم از گروه خود صعود کرد.

این تیم در مراحل بعدی با پیروزی بر برزیل و اروگوئه با اقتدار کامل به فینال راه یافت و مقابل همگروه دور مقدماتی خود آلمان غربی قرار گرفت. آلمان غربی که پس از مجارستان به‌عنوان تیم دوم به یک‌چهارم نهائی صعود کرده بود، برای نخستین بار در جام جهانی حضور می‌یافت. این ۲ تیم در بازی فینال مقابل هم قرار گرفتند و با اینکه مجارستان در دور مقدماتی ۸ بر ۳ آلمان‌غربی را شکست داده بود، در بازی فینال با نتیجه ۳ بر ۲ مغلوب آلمان‌غربی شد. بدین‌ترتیب آلمان غربی در نخستین تجربه حضورش در جام جهانی به‌عنوان قهرمانی این بازی‌ها دست یافت. این تیم که تا سال ۱۹۹۰ با عنوان آلمان غربی با جمهوری فدرال آلمان از سال ۱۹۵۴ بدون وقفه در جام جهانی شرکت داشت، در مجموع ۳ بار عنوان قهرمانی جام جهانی را به‌دست آورد. از سال ۱۹۹۰ به بعد، پس از اتحاد آلمان شرقی و آلمان غربی این ۲ تیم تحت عنوان تیم ملی آلمان پا به میادین بین‌المللی گذاشتند.

بازی‌های ۱۹۵۴ سوئیس ببا ۱۴۰ گلی که رد و بدل شد، پرگل‌ترین دوره این مسابقات از ابتدا تا جام ۱۹۸۲ اسپانیا بود. با توجه به تعداد کمتر تیم‌ها و مسابقات (۱۶ تیم و ۲۶ بازی) نسبت به جام اسپانیا (۲۴ تیم و ۵۲ بازی) می‌توان این جام را با متوسط ۴، ۵ گل در هر بازی، پرگل‌ترین دوره تاریخ جام جهانی دانست.

ساندور کوچیش با ۱۱ گل زده در صدر جدول گلزنان این دوره جای گرفت. این آخرین دوره مسابقات بود که ژول ریمه، بنیانگذار جام جهانی در آن حضور داشت. ژول ریمه که برای ۳۳ سال ریاست فیفا را بر عهده داشت، ۲ سال بعد در سن ۸۳ سالگی در گذشت. مجسمه جام جهانی تا سال ۱۹۷۰ با شکلی متفاوت با شکل امروزی، جام ژول ریمه نام داشت که برزیل با قهرمانی در سال ۱۹۷۰ به‌عنوان نخستین تیمی که ۳ بار جام ژول ریمه را به‌دست آورده، برای همیشه این جام را به خانه برد.