اهداف متعارض در پرونده هسته ای ایران

صحنه شورای حكام آژانس انرژی اتمی در شرایطی بسیار حساس تر از گذشته محل رویارویی دیپلماتیك بین دو گروه هواداران و مخالفان ارجاع پرونده هسته ای به شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفته است

همزمان با تضعیف موقعیت جناح آمریكا و اروپا، در واقع تز ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورا با دشواری های متعددی روبه روست. مخالفت صریح كشورهای غیرمتعهد معروف به «نم» و عدم همراهی چین و روسیه با آمریكا و اروپا، نشانگر استمرار جریان مقاوم در برابر فزون طلبی های آمریكا و اروپاست. به دست گیری ابتكار عمل از سوی ایران با ارائه طرح جدید در قالب اصولی همچون ۱- تأكید بر ادامه حركت به سوی برنامه های صلح آمیز هسته ای ۲- تغییر و تحول در ساختار سازمان ملل متحد ازجمله ایجاد كمیته ویژه برای خلع سلاح جهانی ۳- استقبال از سرمایه گذاری های بخش خصوصی خارجی در چرخه تولید سوخت هسته ای ۴- گسترش مراودات با كشورهای مختلف و افزایش تعداد بازیگران مؤثر، به عنوان یك پیشرفت در مقاوم سازی نزد ایران تفسیر گشته است.

الف) دستاورد چندگانه ایران:

سه نكته مهم در مسائل مطروحه در شورای حكام وجود دارد كه می توان آن را فشرده دستاوردهای كشورمان در این پرونده دانست:

۱- با نگاه به شكاف عمیق بین كشورهای عضو شورای حكام آژانس بین المللی اتمی و تضاد شدید در دو جبهه مخالف و موافق ارجاع پرونده به شورای امنیت، امكان اجماع برای كوتاه مدت از بین رفته است.

۲- اولین بار در مدت رویارویی میان طرفین، اروپا در موضع ضعف قرار گرفته است به طوری كه تمام تلاش های آنان برای منصرف ساختن ایران از چرخه سوخت هسته ای بی اثر مانده و ایران اسلامی حاضر به پذیرش خرید سوخت هسته ای به جای فرآوری آن در داخل نشده است.

۳- پررنگ شدن نقش گروه نم و نیز عدم همراهی صریح چین و روسیه با درخواست های غیرقانونی و حقوقی آمریكا و اروپا، مهر تأییدی بر فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران زده است.

بازتاب رقابت آشكار و پنهان بازیگران مختلف بین الملل در پرونده هسته ای ایران محدود به چندكشور مهم و تأثیرگذار نبوده بلكه اكثر بازیگران جهانی با نظر به منافع خویش خواهان سهم گیری در چگونگی فرجام بخشی به این پرونده هستند.

ب) جنبش عدم تعهد معروف به گروه نم:

جنبش غیرمتعهدها به عنوان نهادی بین المللی تمام تلاش های خویش را برای اعاده حیثیت به عنوان سازمان قدرتمند در دفاع از حق مشروع ایران در استفاده از دانش هسته ای در مصارف صلح آمیز به كار بسته است. این كشورها رویه و عملكرد اروپا و آمریكا را در برخورد با پرونده هسته ای ایران تبعیض آمیز و فاقد وجاهت حقوقی قلمداد می كنند، لذا این كشورها می دانند هر نوع محدودسازی ایران در كسب فناوری هسته ای می تواند به یك قاعده كلی در آینده بدل گردد و آنان را در رسیدن به دانش هسته ای برای همیشه محروم سازد.

این وضع مطلوب هیچ یك از كشورهای در حال توسعه نخواهد بود. رویه موجود ضمن خط بطلان كشیدن بر دیدگاه های عادلانه و حقوقی حل و فصل مسالمت آمیز مسائل با گسترش فرایند تبعیض، عملا كشورهای جهان را به كشورهای دارا و نادار هسته ای تقسیم خواهد كرد. این درحالی است كه اسرائیل زیر چتر حمایتی آمریكا و اروپا توانسته است ضمن حفظ توان هسته ای خویش و با بی اعتنایی به تمام معاهدات بین المللی و عدم الحاق به NPT عملا منطقه را در یك بحران هسته ای ملموس قرار دهد.

ج) چین:

به نظر می رسد در فرجام بخشی مطلوب پرونده هسته ای ایران، چین علاوه بر ملاحظات ویژه سیاسی به مؤلفه مهم اقتصاد نیز چشم دوخته است. چین به عنوان یك كشور قدرتمند در جهان چندقطبی ضمن اذعان به تضادهای ایدئولوژیكی خویش با كاخ سفید به دلیل دخالت های مستمر آن در جزیره تایوان، با تقویت بنیه نظامی خویش، خواهان ایفای نقش مؤثرتر در صحنه نظام بین الملل است. ازاین رو تقویت روابط نظامی و سیاسی با ایران به عنوان یك كشور قدرتمند در دستور كار چینی ها قرار گرفته است. از سوی دیگر باتوجه به رشد نیازهای نفتی چین برای ادامه توسعه و تأمین بخش بزرگی از این نیازها تداوم این روابط استراتژیك ضروری است. لذا با مطرح شدن پرونده هسته ای در شورای حكام در ۲۸ شهریور، نماینده چین ضمن جانبداری از مواضع اصولی ایران، از حل و فصل مسالمت آمیز آن از طریق رایزنی ها و گفت وگوها در چارچوب قوانین آژانس انرژی اتمی حمایت كرده است. نقش بی بدیل و سازنده چین در حل و فصل پرونده هسته ای ایران باعث شده است كه اروپاییان ضمن اجازه مشوق های اقتصادی برای صادرات كالاهای چینی به بازارهای خود، درصدد مجاب سازی این كشور برآیند.

د) واكنش روسیه:

برخلاف نشست های گذشته شورای حكام آژانس انرژی اتمی نماینده روس ها ضمن استقبال گسترده از مواضع ایران، ادامه گفت وگو و حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف موجود بین طرفین تحت قوانین بین المللی را امكان پذیر می داند. در عین حال پوتین در دیدار خویش با آقای احمدی نژاد در سازمان ملل ضمن حمایت از مواضع ایران به تداوم همكاری سودمند ایران و آژانس اظهار خوشبینی كرد. یكی از مقامات بلندپایه ای روسی اعلام كرد: «پیشنهاد جدید گامی بسیار مهم و اساسی به سوی كاهش نگرانی های جامعه جهانی در رابطه با توسعه هسته ای ایران است.»به نظر می رسد در وضعیت فعلی روس ها علاوه بر مؤلفه اقتصادی و سودآوری همكاری های دوجانبه با ایران به فكر ارتقاء پرستیژ سیاسی و نظامی خود برآمدند. برگزاری مانور نظامی با چین و هند و تقویت همكاری های نظامی و سیاسی با ایران و اصرار بر خروج نیروهای آمریكایی از حیات خلوت خویش (كشورهای مستقل مشترك المنافع) نشانگر این است كه روس ها كم كم از لاك دفاعی خویش بیرون آمده و به گسترش حوزه نفوذ خویش در منطقه فكر می كنند.

هـ) سیاست های اروپا و آمریكا:

به نظر می رسد پس از تحولات داخلی ایران و اتخاذ مواضع اصولی مبنی بر حفظ دانش هسته ای، دوسوی آتلانتیك ضمن فراموشی برخی اختلافات راجع به عراق به یك توافق اجمالی درمورد ایران رسیده اند كه موارد ذیل ازجمله آنها به شمار می رود.

۱- تلاش گسترده برای بی اعتبار ساختن الگوی برنامه هسته ای ایران و مشروط سازی آن به خرید سوخت هسته ای از خارج

۲- استقرار سیاست تهدید و افزایش هزینه نقض یا خروج از NPT برای ایران و دیگر كشورهای در حال توسعه

۳- جلب همكاری روسیه و چین از طریق ارائه همكاریهای پرسود اقتصادی

۴- دادن چراغ سبز به اسرائیل برای وارد ساختن اولین ضربه هسته ای و در واقع تكرار حادثه بمباران راكتور تموز (عراق در سال ۱۹۸۱) برای ایجاد بازدارندگی هسته ای

۵- استفاده از اهرم اقتصادی و تحریم نفتی ایران و ایزوله ساختن آن در منطقه

نتیجه گیری:

پرونده هسته ای ایران، بی شك یكی از پیچیده ترین، دشوارترین و سرنوشت سازترین پروژه های سیاسی _ حقوقی جمهوری اسلامی از ابتدای استقرار تاكنون است.نشست اخیر شورای حكام رقابت شدید اروپا و آمریكا از یكسو و حضور بازیگرانی پرنفوذ، سازمان كنفرانس اسلامی، غیرمتعهدها روسیه و چین را آشكار ساخت. در این نشست ایران اسلامی با اتخاذ مواضع اصولی و انجام بازی هدفمند و با حركت سنجیده توانسته است كه با گسترش صحنه بازی و خارج ساختن آن از انحصار اروپا و آمریكا به اهداف خویش نزدیك تر شود. این امر ضمن برهم زدن آرایش نیروها، نوع بازی را از حاصل جمع صفر برای اولین بار به حاصل جمع مضاعف تبدیل نموده است.لذا مشهود است كه ایران با تكیه بر بندچهار NPT هیچ قصدی برای دست برداشتن از تلاش خویش به منظور دست یافتن بر كل چرخه هسته ای را ندارد و تصور رهاسازی اورانیوم با وجود سیاست «تهدید و تطمیع» اروپا برای ایران غیرممكن است، با بومی شدن این فناوری در داخل و بروز احساسات ملی گرایی در قبال آن و نیز مطرح شدن بازیگران قوی چون غیرمتعهدها و چین و روسیه حتی آفریقای جنوبی امیدهای بلوك غرب برای منزوی ساختن ایران در منطقه رنگ باخته است. ازاین رو به كارگیری نیروی قهریه برای وارد ساختن ایران برای دست برداشتن از برنامه های هسته ای خویش غیرممكن به نظر می رسد. از سوی دیگر، نباید تمام دستاوردهای اخیر ایران را مثبت ارزیابی نمود و مسئله را فیصله یافته قلمداد نمود، چراكه اروپا و آمریكا گزینه های مختلفی را برای ضربه زدن به كشورمان در پیش روی خود دارند، مطرح ساختن ادعاهای واهی ازجمله حمایت ایران از تروریسم و نقض حقوق بشر در داخل ازجمله آنها می تواند باشد، این امر هوشیاری سیاست سازان و مسئولان كشور را برای مقابله با ترفندهای نوظهور را می طلبد.

دكتر محمدمهدی مظاهری