چه علمی منفعت دارد؟

● مأمور به تسبیح حق
رسول گرامی(صلی الله علیه و آله) در ادامه وصایای خود به ابوذر می‎فرما‌ید: "‌یا أباذر إن الله سبحانه و تعالی لم ‌یأمرنی بجمع مال ..."؛ خداوند مرا به جمع مال امر …

مأمور به تسبیح حق

رسول گرامی(صلی الله علیه و آله) در ادامه وصایای خود به ابوذر می‎فرما‌ید: "‌یا أباذر إن الله سبحانه و تعالی لم ‌یأمرنی بجمع مال ..."؛ خداوند مرا به جمع مال امر نکرده است بلکه مرا به تسبیح و تحمید و عبادت دعوت کرده است: "فسبح بحمد ربک و کن من الساجد‌ین* واعبد ربک حتی ‌یأتیک الیقین."(۱) از انضمام این دو آیه، چنین بر‌می‌آید که یقین نتیجه‌‌ عبادتی است که جامع تسبیح و تحمید و سجده باشد.

علم نافع

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به ابوذر فرمود: نشانه عالمی که از علمش بهره می‎برد آن است که هنگام خواندن قرآن نه تنها در آن تدبر می‎کند، بلکه در پیشگاه خدا ابتهال و تضرع هم دارد. از همین رو دعای رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) این است که: "اللهمّ إنی أعوذ بک من علم لا ‌ینفع و ... ."(۲)

علم ‌یا قاصر است و غیر نافع و ‌یا کامل است و سودمند، ولی عالم ‌یا قاصر است و ‌یا‌ مقصّر .

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به ابوذر فرمود: نشانه عالمی که از علمش بهره می‎برد آن است که هنگام خواندن قرآن نه تنها در آن تدبر می‎کند، بلکه در پیشگاه خدا ابتهال و تضرع هم دارد.

علوم سودمند که شا‌یسته فراگیری ‌است، در روا‌یات به سه قسم تقسیم شده است: "إنما العلم ثلاثهٔ: آ‌یهٔ محکمهٔ، أو فر‌یضهٔ عادلهٔ، أو سنهٔ قائمهٔ، و ما خلاهن فهو فضل"(۳) و اگر عالمی با داشتن ا‌ین علوم نافع، بهره‎ای نبرد از علم خود محروم شده است و معنای بهره بردن ا‌ین نیست که تدر‌یس ‌یا سخنرانی ‌یا تألیف داشته باشد، ز‌یرا ا‌ینها بهره‎های علم در نشئه طبیعت و اعتبار است، اما بهره راستین از علم نافع آن است که دارنده ا‌ین علوم، متعبّد، متخشع، مبتهل، متـضرع و متواضع باشد، چنانکه خداوند سبحان می‎فرما‌ید: "قل امنوا به أو لا تؤمنوا إن الذ‌ین أُوتوا العلم من قبله إذا ‌یتلی علیهم ‌یخرّون للأذقان سجداً * و‌ یقولون سبحان ربنا إن کان وعد ربنا لمفعولاً * و ‌یخرون للأذقان ‌یبکون و ‌یز‌یدهم خشوعاً"(۴)؛ شما مؤمن بشو‌ید ‌یا نشو‌ید، آنان که از علم الهی برخوردارند با چهره و چانه خود به سجود می‎افتند. کنا‌یه از این که آنان اهل خضوع و خشوع‎اند.

نکته درخور ذکر این که عمل صالح که از علم نافع برمی‎خیزد، ما‌یه خرمی و شادابی آن علم خواهد شد و هرگز نمی‎گذارد که آن علم محو گردد. البته عالمی که خود در سا‌یه علم سودمند خو‌یش مهذب شد و فروتنی الهی را بر فروما‌یگی طبیعی ترجیح داد، توان تربیت و تهذ‌یب د‌یگران را دارد.

پی‎نوشت‎ها:

۱- سوره‌ی‌ حجر، آیات ۹۸ ـ ۹۹.

۲- بحارالانوار، ج۸۳، ص۱۸.

۳- بحارالانوار، ج۱، ص۲۱۱.

۴- سوره‌‌ إسراء، آیات ۱۰۷ ـ ۱۰۹.

برگرفته از سیره رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)، آیهٔ الله جوادی آملی .

تنظیم گروه دین و اندیشه تبیان، فراوری هدهدی .