حجم ماهیان مرده از حجم آب بیشتر بود

شاید اتفاق مهمی نبوده! همیشه منتظر بودم تا دیگران بنویسند و من بخوانم و تامل كنم بر آنچه گذشته است بر تنوع زیستی شگرف كشور پهناور ایران، اما چرا یك هفته است كه توانایی لغزش قلم بر صفحه كاغذ و شرح فاجعه ای به این وسعت از من سلب شده است.خبری از یكی از شبكه های تلویزیون پخش شد كه در اثر باز كردن دریچه های سد سفیدرود تعداد زیادی ماهی توسط ماهیگیران صید شد!در خواب دیده بودم كه می خواهم فریاد بزنم، اما هرچه تلاش می كنم صدایی از حنجره بیرون نمی آید! اما اینك در بیداری در روز روشن....
ساعت 10 صبح روز شنبه هنگام بازگشت از مسیر رشت به تهران ازدحام عجیبی از مردم بومی و غیر بومی در كنار جاده و خودروهای پارك شده در حاشیه جاده در حوالی رودبار حس كنجكاوی من و همسرم را كه هر دو در رشته شیلات تحصیل كرده ایم را برانگیخت و ناخودآگاه خودرو را در كنار جاده متوقف كردم. رنگ آب رودخانه سفیدرود با همیشه متفاوت بود و دیگر از آن آب زلال سبز - آبی و خروشان خبری نبود. چهار، پنج نفر با سبدهای پر از ماهی در دست، از شیب تند كنارجاده بالا می آمدند و لایه ای از لای تا زیر گردن آنها را فرا گرفته بود. صندوق عقب پژو را پر از ماهی كردند. سوال كردم چه شده؟ گفتند دریچه های سد را باز كرده اند. باید به موقع به تهران می رسیدم و تا اینجا هم نیم ساعتی تاخیر داشتم. به مسیر ادامه دادیم. به دو راهی كنار گذر تونل منجیل قبل از سد سفیدرود رسیدیم. بی تامل فرمان به سمت راست و به مسیر انحرافی منحرف شد و نزدیك پل فلزی روی رودخانه سفیدرود پایین دست سد متوقف شدیم. جای پارك پیدا نمی شد. ده ها خودرو سبك و سنگین و موتورسیكلت آمده بودند تا ماهی جمع كنند. پیاده شدم و در میان ریشخند برخی تماشاگران مشغول تهیه عكس و فیلم از وضعیت رودخانه و آبزیان آن شدم. محشری برپا بود. هر متر از ساحل رودخانه در حاشیه پل فلزی پایین سد، سرقفلی داشت! هر نفر چوبی بلند بر سبدی بسته بود و با هر بار فرو كردن در آب سه، چهار كیلو ماهی مرده و زنده بیرون می آورد. ماهیان ریز و مرده را دور می ریخت و زنده ها را جمع آوری می كرد تعدادی هم سوار بر تیوپ های باد شده روی آب شناور بوده اند و ماهی های درشت را از وسط رودخانه جمع آوری می كردند و با طنابی از ساحل رودخانه توسط یارشان هدایت می شدند. تعدادی هم از بالای پل فلزی نشانی ماهی های بزرگ تر را به ناجیان غریق تیوپ سوار می دادند كه ماهیان درشت تر كدام قسمت هستند. باور كردنی نیست كه میلیون ها ماهی تلف شده یا در حال مرگ بودند. رنگ آب همانند رنگ محتویات فنجان قهوه شده بود. به نظر می آمد كه حجم ماهیان مرده از حجم آب بیشتر است. به عنوان یك فرد ایرانی خجل شدم وقتی شنیدم یكی از عاقل مردان حاضر در میان تماشاچیان می گفت اگر در این منطقه با تور یا قلاب چند عدد ماهی صید می كردیم و از بدشانسی مامور محیط زیست سر می رسید تور و قلاب و ماهی ها را ضبط می كرد و خوش شانس بودیم اگر با خود ما كاری نداشتند، حالا بیایند و ببینند!!شاید باورش مشكل باشد، اما گربه ماهیان دومتری ! ماهیان فیتوفاگ 20 كیلویی، سس ماهیان نیم متری و انواع و اقسام گونه های كپور ماهیان ریز و درشت و هرآنچه شیلاتی ها برای تكثیر مصنوعی به دنبال مولدشان می گشتند و هر آنچه توقع داشتند از مولدان كه لارو ماهی تولید كنند و در استخرها پرورش دهند یا برای بازسازی وترمیم ذخایر در جریان پروژه های مدیریت و بازسازی ذخایر آبزیان، به رودخانه رها كنند و هرآنچه كه سازمان حفاظت محیط زیست می خواست به حكم قانون حافظشان باشد را می توانستید روی آب، نیمه جان یا جان باخته ببینید!ماهیان مولدی كه شرایط دشوار اكوسیستم دستكاری شده رودخانه سفیدرود را پشت سر گذاشته و از تعرض های انسانی، چندین سال جان سالم به در برده بودند و توانسته بودند تولید مثل كنند و زنده بمانند، در اثر تخلیه گل و لای پشت سد سفیدرود و رسوب گل و لای روی تارهای آبشش هایشان، با فریادهای ناپیدا در آب خفه شده و هم اینك در صندوق عقب خودروها، ترك موتورسیكلت ها و پشت وانت بارها جا خوش كرده بودند. تعدادی از پرسنل سد سفیدرود هم از فراز سكوهای خروجی سد، مشغول تماشای این نمایش تراژدی بودند، اما انگار كمدی می دیدند!در كتاب های درسی شیلاتی و محیط زیست مبحثی با موضوع نردبان ماهی، محل عبور ماهی Fish way-Fish ladder در كنار سدها به منظور هموار كردن راه عبور و مهاجرت های تولید مثلی، تغذیه ای و ... ماهیان صحبت به میان می آید، در حقیقت پیام این تمهید، اعلان به طبیعت است كه درست است به بهانه آبیاری اراضی و شرب انسان ها راه آبزیان را زده ایم، اما به احترام خالق هستی و مخلوقاتش كه حكمتی در خلق آنها نهفته و انسان گاهی از درك آن عاجز است، سعی می كنیم كمترین خسران را به امانتی كه می بایست حفاظتش كنیم وارد كرده باشیم. این مطالب تدریس می شود، امتحان گرفته می شود، دانش آموخته فارغ التحصیل می شود، با سفارش یا بدون سفارش صاحب پست و مقام كشوری در رده های متوسط تا عالی می شود و باز هم این فجایع كه قطعا تعداد زیادی از آنها از چشم عوام دور می ماند با خونسردی مسوولان اتفاق می افتد. پیشینیان تعریف می كنند و آیندگان در افسانه ها خواهند خواند و شنید كه روزگاری ماهیان خاویاری تا نقاطی بالاتر از محل سد سفیدرود كنونی برای تخم ریزی مهاجرت می كردند! مسیری طبیعی كه در پایان راه، شرایط فیزیولوژیك بدن ماهیان خاویاری اجازه تخم ریزی و تجدید نسل به آنها می داد و هم اینك باید با ذره بین در دریا به دنبال ماهیان مولد خاویاری بگردیم!! تا با هزینه های هنگفت در كارگاه های تكثیر مصنوعی جلوی انقراض نسلشان را بگیریم و افتخار كنیم كه تلاش برای احیای نسل ماهیان خاویاری می كنیم كه با دست خودمان نسخه نابودی شان را پیچیده ایم. چه مضحك است با این وضعیت فجیع، بحث آكادمیك در مورد Fish way و مسیر عبور ماهیان در كنار سدهایی كه قارچ گونه روی منابع آب های داخلی كشور در حال احداث است و به بهانه آب شرب و تامین آب، تنوع زیستی آبزیان، آب های داخلی كشور را در معرض خطر جدی فنا قرار داده است. اگر نگوییم خیانت، روزمرگی است اگر عملیات انتحاری رسمی با منابع طبیعی به بهانه رفع نیاز امروز انجام دهیم و نیز بی توجهی و بی مسوولیتی به نسل آینده است كه ما مسوول تحویل امانتی به نام منابع طبیعی به آنها برای ادامه حیاتشان تا زمان موعود هستیم. هیچ عقل سلیمی مخالف تلاش ملی برای تامین آب به منظور مصارف انسانی و كشاورزی نیست. اما سوال اینجاست كه چرا در پروژه های عظیم سدسازی با بودجه های نجومی، همواره جنبه های زیست محیطی مرتبط با اكوسیستم و آبزیان منابع آبی نادیده انگاشته می شود؟ خبری از ارزیابی اثرات زیست محیطی غیر فرمایشی قبل از اجرای سد نیست؟ عادتی نامیمون در كشور، بهره برداری سطحی از تكنولوژی است كه تنها به دستیابی هدف نهایی با سرعت و بدون رعایت اسلوب و لوازم متمم آن اندیشیده می شود. كشوری در حال توسعه هستیم اما عملكردی توسعه نیافته داریم! چه كسی مسوول این فاجعه است، فاجعه ای كه سال های سال زمان نیاز دارد تا ذخایر آبزیان به وضعیت اولیه برگردد و چه بسا گونه های ماهیان باارزشی كه نسل آنها در اثر این ندانم كاری ها منقرض شده و بی شك در پای میز محاكمه اگر محاكمه ای در كار باشد دلیل موجهی برای جنابت و قتل عام آبزیان توسط سازمان های خاطی آورده می شود و آب از آب تكان نمی خورد.شاید آیندگان بپرسند مسوول كیست؟ وزارت نیرو؟ سازمان حفاظت محیط زیست؟ هر دو؟ هیچكدام؟!
شاید این هم فریادی بی صدا است در بیداری...

منبع : روزنامه کیهان