بحثی در مورد اوتانازی/تنگنای مردن

اخیرا همسر او كه قیم او به شمار می رفت ادعا كرد با توجه به گفته های زنش در سال های قبل اگر او قدرت انتخاب می داشت خواستار خلاصی از این وضعیت و مرگ می شد.با وجود آنكه مرگ ترحم آمیز(اوتانازی)درآمریكا- به جز در ایالت اورگون- قانونی نیست،اما نمی توان هیچ اقدام درمانی- از جمله تغذیه مصنوعی- را بدون رضایت بیمار - یا قیم او- انجام داد وبر این اساس با درخواست همسر شایوو تغذیه مصنوعی بیمار قطع شد و او سیزده روز بعد فوت كرد.گرچه این شیوه معمولی در بسیاری نقاط جهان در مورد بیماران لاعلاج است،در این مورد مخالفت پدر ومادر شایوو و شكایت های چندباره آنها به دادگاه ها وتظاهرات گروه های مذهبی «طرفدار حق حیات» و دخالت مستقیم كنگره و رئیس جمهور آمریكا برای جلوگیری از مرگ شایوو ماجرای او را ابعادی گسترده بخشید. نهایتا دیوان عالی فدرال آمریكا حكم به عدم دخالت در این امر داد و شایوو مرد، اما این واقعه بار دیگر بحث های پزشكی،اخلاقی،فلسفی و حقوقی در مورد تصمیم گیری درباره انتهای حیات را برانگیخت.
با پیشرفت های اخیر دانش پزشكی و تكنولوژی مفهوم مرگ و مردن در فرهنگ غربی تغییر یافته است. این دستاوردهای قابل توجه دانش پزشكی در كشور ما نیز تاثیرات خاص خودش را داشته است، به گونه ای كه مفهوم مرگ نیز همراه با این تحولات تغییر یافته است. بسیاری از بیماری ها كه قبلاً كشنده بودند در حال حاضر قابل درمان یا كنترل شده اند، مانند آبله، سل، مالاریا، پنومونی، فلج اطفال، آنفلوآنزا و سرخك. انسان ها اكنون به طور نادری به واسطه این بیماری ها می میرند. كیفیت زندگی نیز در طول صد سال اخیر به طور اساسی تغییر یافته و مقدار زیاد گوشت و چربی های حیوانی در رژیم های غذایی جدید افزایش پیدا كرده است. این تغییرات همراه با تغییر در شكل مرگ بوده است. انسان ها اكنون در مواجهه با بیماری های قلبی، سرطان، ایدز و دیابت هستند كه نتیجه تغییر در روش زندگی است. در این بیماری های جدید رنج و عذاب بیماری طولانی تر و درمان وی نیز دردناك تر و پرهزینه تر است. علاوه بر این چون مدت زندگی و حیات طولانی تر شده است بیماری های وابسته به سن (مخصوصاً در سنین پیری) به طور فزاینده ای افزایش یافته است. بسیاری از مردم اكنون از مشكلاتی مانند دمانس پیری و آلزایمر رنج می برند. در حالی كه مفهوم مرگ و زمان مرگ تغییر كرده، روش هایی نیز كه به واسطه آنها می میریم، تغییر پیدا كرده است. شاید بتوان گفت در طول تاریخ مرگ یك موضوع «درون خانوادگی» بود. مردم معمولاً در خانه هایشان بعد از مبارزه ای كوتاه با یك بیماری یا از یك واقعه می مردند اما امروزه به طور فزاینده ای مرگ در یك موسسه مانند خانه سالمندان یا بیمارستان بعد از آنكه انواع تكنولوژی ها بر روی بیمار به كار برده شد تا حیات او را طولانی تر كنند، رخ می دهد. البته اغلب این تكنولوژی ها كاملاً موثر هستند و انسان ها می توانند برای ماه ها یا سال ها با وجود یك بیماری زندگی كنند. طبق آمارهای موجود در آمریكا در حدود ۷۵ درصد از مرگ ها در ۱۹۸۷ در بیمارستان ها و مراكز مراقبت رخ داده است. در حالی كه در ۱۹۵۰ این عدد ۵۰ درصد بوده است، همچنین كمیته ارزیابی تكنولوژی آمریكا تخمین زده است كه در سال ۱۹۸۸ حدود ۳۷۷۵ تا ۶۵۷۵ نفر از ونتیلاتور (دستگاه تنفس مصنوعی) و ۱۴۰۴۵۰۰ نفر از حمایت های تغذیه ای مصنوعی بهره برده اند. متاسفانه در كشور ما آمارهای دقیقی وجود ندارد، اما با گسترش روزافزون فناوری های پزشكی در كشور ما می توان آمارهایی شبیه به آمارهای ذكر شده را حدس زد. با توجه به تغییرات در روش زندگی و استفاده از تكنولوژی ها، چگونه و كجا مردن اهمیت می یابد. اكنون بحث چگونه مردن مخصوصاً در سالیان اخیر اهمیت فوق العاده ای پیدا كرده است. مهمترین اصطلاحی كه در این رابطه مورد بحث قرار گرفته است، «اوتانازی» (euthanasia) (مرگ ترحم آمیز) است. مباحث در رابطه با «اوتانازی» عمدتاً بحث درباره این است كه چه چیزی اخلاقی است؟ سئوالاتی بنیانی در این رابطه مطرح شده است. مثلاً آیا حقی برای ارتكاب خودكشی وجود دارد؟ آیا اخلاقی هست كس دیگری برای خودكشی به دیگری كمك كند؟ آیا حقی وجود دارد كه براساس خواسته كسی یا اعضای خانواده اش ایجاد و مرگ را در او تسهیل كنیم؟ آیا اخلاقی هست برای نجات جان كسی، زندگی كس دیگری را كه امیدی به زنده ماندنش نیست، خاتمه دهیم؟ تمام مباحث پیرامون «اوتانازی» درصدد پاسخگویی به سئوالاتی اینچنینی هستند. «اوتانازی» بحث بسیار مهمی در اخلاق پزشكی است چون تمام حوزه های اجتماعی و فرهنگی را دربرمی گیرد.
واژه «اوتانازی» از اصطلاح یونانی «EU» به معنای «خوب و كام بخش» (Happy or good) و واژه «THANASIA» به معنای «مرگ» مشتق شده است. واژه Thanasia خود از «Thanatos» كه الهه مرگ در یونان بوده است، گرفته شده است. گرچه این اصطلاح از نظر ریشه لغوی معنای مردن بدون درد و رنج را دارد اما این واژه در حوزه پزشكی جهت درمانی و پزشكی پیدا كرد. به گونه ای كه مداخله پزشك و یا عدم اقدام او در درمان بیماری های سخت باعث تسریع مرگ بیماران شود. این واژه بدین طریق برای اولین بار توسط «فرانسیس بیكن» كه مرگ بدون رنج را تبلیغ می كرد وارد فرهنگ پزشكی شد.شورای اخلاقی و قضایی انجمن پزشكی آمریكا واژه اوتانازی را اینگونه تعریف می كند: «اوتانازی عمل ایجاد مرگ در بیماری لاعلاج است كه رنج و عذاب غیرقابل تحمل دارد كه این عمل با روشی نسبتاً سریع و بدون درد به دلایل ترحم انگیز صورت می گیرد.» البته اوتانازی یك اصطلاح عمومی است كه بالفعل می توان تنوعی از معانی مختلف را براساس زمینه ای كه از آن استفاده شود استنباط كرد. تعدادی از اصطلاحات در هنگام بحث از اوتانازی به طور قراردادی در نظر گرفته شده است. این اصطلاحات به دقیق تر شدن زمینه موضوع و تشخیص بین انواع مختلف اوتانازی كمك می كنند.برخی از اصطلاحات كه در این باره مطرح شده است عبارتند از:
۱- اوتانازی فعال ۲- اوتانازی غیرفعال ۳- اوتانازی داوطلبانه ۴- اوتانازی غیر داوطلبانه ۵- اوتانازی اجباری ۶- خودكشی با همكاری پزشك
- «اوتانازی غیرداوطلبانه»: بیمار درمان خود را رد می كند تا در مرگش تسریع ایجاد شود. به عبارت دیگر بیمار از همان ابتدا از پذیرش درمان سر باز می زند. «اوتانازی غیرفعال غیرداوطلبانه» معمولاً در مورد بیمارانی به كار گرفته می شود كه شرایط بسیار وخیمی دارند و پزشكان هم مطمئن اند كه درمان امكان پذیر نیست یا درمان را قطع می كنند و بیمار را از مواد غذایی یا دارو محروم می كنند و یا اگر مثلاً بیمار در سیر بیماری اش دچار عفونتی شود درمانی برای عفونت او آغاز نمی شود.
- «اوتانازی غیرمستقیم»: در این حالت ضد دردهای مخدر یا داروهای دیگر برای تسكین درد بیمار تجویز می شود اما پیامد عَرَضی (accidental) آن قطع سیستم تنفسی بیمار است (داروهای ضد درد مخدر اگر با دوز بالا تجویز شوند مركز تنفسی را مهار می كنند) كه منجر به مرگ بیمار می شود. این نوع اوتانازی با قصد عامدانه انجام نمی شود اما پیامد عَرَضی آن مرگ بیمار است.
- «خودكشی با همكاری پزشك»: در این حالت پزشك داروها یا اقدامات دیگری را برای بیمار فراهم می كند. با توجه به این كه او می داند قصد بیمار از آنها خودكشی است.نكته مهم در افتراق «اوتانازی فعال داوطلبانه» از «خودكشی با همكاری پزشك» در رفتار پزشك است. در حالت اول پزشك مستقیماً اقدام به خاتمه زندگی بیمار می كند. اما آنچه «اوتانازی فعال داوطلبانه» را از نوع «غیرفعال» یا «غیرمستقیم» افتراق می دهد، نیت پزشك است. در حالت اول نیت پزشك خاتمه دادن زندگی بیمار است اما در دو مورد بعدی نیت پزشك كاهش درد بیمار یا قطع درمان های پزشكی مزاحم یا بیهوده است. دلیل عمده برای افتراق این اصطلاحات از یكدیگر، چالش های اخلاقی و حقوقی است. برخی استدلال كرده اند كه نوع «غیرفعال» و «غیرمستقیم» از لحاظ اخلاقی و حقوقی در برخی وضعیت ها مجاز است. در حال حاضر در اكثر ایالت های آمریكا اجماعی برای اخلاقی و قانونی كردن نوع «غیر فعال» اوتانازی رو به فزونی است. اما در مورد «اوتانازی فعال داوطلبانه و غیر داوطلبانه» و «خودكشی همراه با پزشك» جدل ها و اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد. اخیراً برخی استدلال می كنند كه تمایز میان «فعال و غیرفعال» اوتانازی غیرمعتبر است و همان دلایلی كه برای توجیه اوتانازی غیرفعال از لحاظ اخلاقی آورده می شود می تواند برای نوع فعال نیز آورده شود.

منبع : مجله خانواده سبز